‘Meer nog dan een nieuwkomersverklaring heeft Vlaanderen nood aan ethiek in het politieke bedrijf’

‘Democratie is de scharnier van vrijheid, maar financiële criminaliteit is dé scharnier van het kwade’, schrijft Johan Velghe van Vlinks. Hij kijkt naar de lauwe reacties op de onthullingen van de Panama Papers, en trekt de lijn door naar het politieke bedrijf bij ons.

De naald van de schaal van Richter zwenkte de jongste weken zwaar uit. Er vielen vele doden en nog meer gewonden. De staat faalde in het nakomen van haar allereerste plicht. Er volgden reacties met kaarslichtjes, stilteminuten, toespraken, een barst in het linkse instituut, provocerende hooligans en een Brusselse burgemeester die zijn ware gezicht liet zien. Maar het volk maakte geen vuist. Het stapte tijdens de paasdagen achter de vakantievlag op.

De Panama Papers volgden. De reacties te lande verwekken niet meer deining dan wat gegniffel en verdoken spijt niet bij het clubje Maagdeneilanders te behoren. ,,We gaan het onderzoeken”, veel verder komt de politieke reactie niet. Met de werkbare werkweek van 45 uren krijgt het neoliberale begrip ‘flexibiliteit’ voortaan een duidelijk eenzijdige invulling. De reacties zijn onderkoeld. We zijn de lethargie zelve geworden. Wij zwaaien niet met de IJslandse vlag. We staan ’s nachts niet massaal ‘debout’. We zijn tureluurs van al het recupererend gekissebis.

Aan experts geen gebrek

Nochtans geen gebrek aan experts dezer dagen. Ze putten zich op mijn televisiescherm en Facebook en in mijn krant en tijdschriften uit in een veldslag om ter meest quotes en secreties van vreemde hersenkronkels.

,,Alle vrijheid die we nu opgeven, krijgen we nooit meer terug”, klinkt het fraai gezegd bij Karel De Gucht in een interview in De Standaard. Ik ben geneigd deze wijnboer een applausje te geven, maar bedenk me. Over welke ‘vrijheid’ heeft hij het? Zijn vrijheid, die hij afkopen kan met dure advocaten en desnoods met een minnelijke schikking? Over mijn vrijheid heeft hij het niet, want die is gelimiteerd door een matig laag pensioen en het twintig jaar uitblijven van de verdeling van een nalatenschap, een exemplarisch model van de afwezigheid van rechtsgang in knuffel-België.

Geldt zijn quote ook voor het opgeven van de vrijheid van zelf- en gezinsorganisatie als direct gevolg van de liquidatie van de 38-urenweek? ‘Werkbaar werk’ krijgt het begrotingsgedrocht van Kris Peeters als naamscamouflage mee. Burn-out bevorderend en meer onvrijheid voor wie het uitvoeren moet tot 67 jaar aan 45 uren per week en 9 uren per dag, nota bene een recept dat lijnrecht indruist tegen de hard bevochten welvaartstaat. Men zal echter in principe niet afwijken van het gemiddelde aantal uren per week. Op jaarbasis moet dit nog steeds uitkomen op 38 uur per week.

Theoretisch blijft het absolute aantal dus gelijk (al kan men er makkelijker voor opteren de “overuren” uit te betalen in plaats van te laten opnemen); het gevaar bestaat echter wel dat men de deur open zet om dit later ongemerkt te veranderen naar een hoger gemiddelde. Ook vraagt men steeds een grotere en grotere flexibiliteit die vaak maar in één richting gaat. Dit in een tijd waar we juist nood hebben om meer aandacht te besteden aan burn-out en andere arbeidsgerelateerde gezondheidsproblemen. Dit heeft niet uitsluitend te maken met het aantal werkuren maar ook met de werkdruk tijdens de werkuren.

Zelfs onze huidige manier van consumeren speelt hier mee. Ik denk hierbij aan het feit dat er de voorbije jaren steeds maar meer en meer verbouwd wordt terwijl deze gezinnen voor kleine kinderen moeten zorgen en op het hoogtepunt van hun carrière zitten.

Democratie is de scharnier van onze vrijheid. Aan die democratie mag dan toch niet getornd worden? Zo heeft Karel De Gucht het niet begrepen: ,,die Nederlanders moeten zo snel mogelijk van hun referendum af.” Hij verduidelijkt: ,,Ik heb nooit van referenda moeten weten. Naarmate de praktijk zich verspreidt, hebben beleidsmakers er ook steeds meer problemen mee.” Nou, dat is duidelijk. Democratie moet niet u en ik dienen, niet de samenleving, wel de beleidsmakers, de zelfverklaarde politieke elite. Stilte alom, geen gegrom uit de buik van de samenleving. Onze ziel, onze vrijheid hebben we immers al lang verkocht aan consumptie, verzuiling en paardenkleppen.

,,De tijd dat het manifest ontwijken van belastingen stilzwijgend getolereerd wordt, is definitief voorbij”, stelt minister van Financiën Johan Van Overtveldt naar aanleiding van het akkoord over de begrotingscontrole. Die uitspraak belette hem niet beroep aan te tekenen tegen de beslissing van de EU-commissie over de excess profit rulings, het fiscaal gunstregime voor multinationals, goed voor 700 miljoen euro ontbrekende belastingen.

Van Overtveldt heeft de Belgische slag helemaal te pakken, terwijl zijn partijgenoten en communautaire experts Hendrik Vuye en Veerle Wouters poneren dat meer doen op Belgisch niveau, herfederaliseren, hét recept bij uitstek is om precies alles in de soep te laten draaien. Failed state in het kwadraat. De bekentenis van prins Laurent – naar aanleiding van de begane misdaden in Zaventem en metrostation Maalbeek – dat het gewone volk altijd de dupe is, bevestigt de failed state: manke veiligheid, scheefgetrokken belastingen, door particratie gewurgde democratie, toenemende armoede.

Duidelijke lijn tussen goed en kwaad

Dat Nederlandse pensioenkassen tijdens de bankencrisis 2008-2009 grotendeels weggespeculeerd werden in Panamese, Virgin Islands en dergelijke offshore praktijken, is te gemakkelijk vergeten.

Jammer dat alle tickets voor de belangrijkste tentoonstelling in jaren, de overzichtsexpo Jheronimus Bosch (ca.1450-1516), de elektronische deur uit zijn, anders zou ik de beleidsmakers de goede raad geven asap naar ’s Hertogenbosch te vlieden en er de duidelijke lijn tussen goed en kwaad op te merken in de spiegel die Bosch vijfhonderd en meer jaren geleden de samenleving voorhield. De strikken van de duivel staan overal opgesteld. Van in de voormalige Dexiakantoren tot op de Britse Maagdeneilanden. Via de Panamaroute en offshoreconstructies slepen de superrijke hebzuchtigen hun reusachtige hooiwagen, de metafoor van Bosch voor geld en bezit, voort. Bosch laat de hooiwagen langzaam maar onstuitbaar op de hel afrijden. In plaats een formalistische passage bij een feodaal staatshoofd te organiseren, dienen aantredende regeringen eerder de confrontatie met de Hooiwagentriptiek aan te gaan om het simpel onderscheid tussen goed en kwaad even op te frissen.

Geen knuffelsessie

Goed is wat het algemeen belang dient, burgers mondiger en zwakkeren sterker maakt. Kortom, het samenleven bevordert, zoals de kordate reactie van de IJslandse bevolking op de onthullingen van de Panama Papers: dit kan noch mag én het moet anders, open en eerlijk. Anderen en hopelijk betere (De Piratenpartij biedt een alternatief) aan de macht. IJslandse woede is geen knuffelsessie.

Het kwade is een solidaire bijdrage van Jan met de pet eisen voor een beleid dat gedoogt en/of stimuleert dat multinationals en rijken hun deel niet betalen. Democratie is de scharnier van vrijheid, maar financiële criminaliteit is dé scharnier van het kwade. Is het die ideologie die Bart De Wever aanwees als diegene die onze manier van leven wil vernietigen? Of werd die ideologie bedoeld die wil frunniken aan onze sociale zekerheid? IS-terroristen zijn brutale criminelen. De belastingontduikers – hier en op de Maagdeneilanden of Seychellen – plegen sluipmoord op de samenleving die nood heeft aan sociale woningen, betaalbare gezondheidszorg, begeleiding van de zwakkeren en het tegengaan van de groeiende segregatie.

Toeval zal het wel niet wezen dat ik dezer dagen Le Palais Social (Le Familistère) in Guise bij Saint-Quentin (Picardië) bezocht. Utopisch socialisme met de persoonlijke insteek (samengaan van kapitaal, arbeid en stimuleren van talent) van fabriekseigenaar Jean-Baptiste André Godin (1817-1888) leidde tot een coöperatieve die niet alleen fatsoenlijke lonen aan 2.000 werknemers uitbetaalde, maar tevens voor comfortabel logies zorgde, voor verplicht gemengd vernieuwend onderwijs tot 14 jaar voor alle kinderen van Le Familistère, voor kosteloos voortgezet onderwijs, voor theater, zwembad, kinderopvang, bibliotheek, volkstuintjes en een recreatief park, degelijke voedingswaren,… Honderd jaar hield de coöperatieve het vol, de aanloop vanaf 1850 niet eens meegerekend. Meewarig kan er niet over gedaan worden. In 1889, vijf jaar voor bij ons Adolf Daens het programma van de dissidente en vervolgde Christene Volkspartij zou schrijven, telde ‘Le Palais Social’ 1.748 bewoners, 482 scholieren, een theater met duizend plaatsen,… Jean-Baptiste André Godin, eveneens politicus, zag de scheidingslijn tussen goed en kwaad. Zijn ‘hooiwagen’ sleurde hij niet de afgrond van de hebzucht in. Hij maakte de zwakkeren sterker, of echte kracht van verandering.

Vandaag schuiven Uplace- en andere voetbalstadiondossiers over ministeriële bureaus, met tussendoor ook een derde editie van een armoedebestrijdingsplan als iets vervelends dat aan de vingers blijft plakken. De door Karel De Gucht met adoratie aangewezen beleidsmakers zijn in realiteit puzzelaars, in het beste geval leggen zij de mismaakte puzzel met de afbeelding van de gespaarde kool en geit.

Meer nog dan een nieuwkomersverklaring heeft Vlaanderen nood aan ethiek in het politieke bedrijf: de directe keuze voor het goede, de samenleving die niemand uitsluit, de zwakkeren de uitgestoken handen reikt. Hiervoor is geen taxshift nodig.

,,Welkom thuis Jheronimus” lees je dezer dagen zowat overal in Den Bosch. Welkom aan die beleidsvoerders die samen met Jeroen Bosch het scherpe onderscheid tussen goed en kwaad herkennen. Welkom aan die beleidsvoerders die in Vlaanderen het grote debat aangaan over participatieve democratie, over basisinkomen, over armoedebestrijding ver weg van plannenmakerij. Welkom thuis beleidsvoerders in het reële Vlaanderen waar Jan zijn pet nog zelf betaalt en de kracht van verandering niet uit een Panamahoed tovert. Doe wat de particratie in dit land decennialang niet kan: dicht de kloof tussen wat zou moeten zijn en wat is.

Hiervoor is geen tricolore knuffelbetoging nodig. IJslandse woede komt daarentegen wel van pas. Debout jour et nuit.