Stavros Kelepouris

‘Laten we ons hoeden voor #fakenews’

Stavros Kelepouris Journalist Knack.be

In tijden van post-truth en #fakenews hebben media en politici meer dan ooit de verantwoordelijkheid om de mensen uit te leggen dat een glas tegelijk halfvol en halfleeg kan zijn.

Valse nieuwsberichten en post-truth zijn sinds de Amerikaanse presidentsverkiezingen de heetste hangijzers in het medialandschap. De waarheid wordt niet langer bepaald door de feiten: wie lang genoeg of met voldoende emotionaliteit het tegendeel bepleit, kan zomaar een eigen (vaak feitelijk valse) waarheid creëren.

N-VA-woordvoerder Joachim Pohlmann wijdde er ook zijn tweewekelijkse wisselcolumn in De Morgen aan. Want de post-waarheid heeft een dieperliggende menselijke oorsprong: het meningsverschil. Een precies tot de helft gevuld glas water dient daarbij als metafoor voor dat meningsverschil: het kan immers evengoed halfleeg zijn. ‘Dat is immers een kwestie van interpretatie. Hoeveel studies je ook naar mijn kop smijt, geen enkele zal mij overtuigen een halfvol glas te zien als ik een halfleeg glas zie.’ De pointe van het verhaal: ‘Die twijfel, dat is de essentie van onze democratie.’

Leuk gevonden, maar het raakt kant noch wal. Een glas dat voor de helft gevuld is met water is natuurlijk halfvol én halfleeg. Net zoals Zwarte Piet tegelijk discriminerend en niet-discriminerend kan zijn: het hangt er maar van af welk standpunt je inneemt. Dat geldt voor zoveel maatschappelijke discussies. Wie beleid maakt vanuit de overtuiging dat enkel zijn voorstelling van de feiten kan kloppen, laat zich blind leiden door ideologie en doet aan volksverlakkerij.

Een glas dat voor de helft gevuld is met water is natuurlijk halfvol én halfleeg.

‘Als er geen definitief antwoord is, moet het volk kiezen tussen de verschillende ideeën over de realiteit aan de hand van zijn wisselende ervaring ervan’, schrijft Pohlmann. Dat klopt volledig – maar als beide antwoorden op gelijke voet kunnen gelden, mogen we tenminste van staatsmannen en -vrouwen verwachten dat ze dat kunnen inzien en met die duale realiteit werken.

De eenvoud van de waterglas-metafoor maakt het complexe fenomeen van de post-waarheid en valse nieuwsberichten tot karikatuur. Paus Franciscus die zijn steun toezegt aan (toen nog) presidentskandidaat Donald Trump: er klopte hoegenaamd niets van, maar het verhaal ging viraal en een relevant aantal Amerikanen gelooft tot op de dag van vandaag ongetwijfeld dat het wel zo gebeurd is. Dat heeft niks meer met meningsverschil te maken, maar met politiek-ideologische manipulatie in een wereld van sociale media.

Bovendien zijn de maatschappelijke problemen van vandaag zelden zo helder als het water in het glas, en de oplossingen voor die problemen nog veel minder. Is de terreurdreiging bij ons een rechtstreeks gevolg van onze deelname aan de coalitie in Syrië en Irak? Zo ja, moeten we ons dan stante pede terugtrekken uit het conflict? Enkel mensen met een glazen bol kunnen daarop met volle zekerheid een sluitend antwoord geven.

Ja, de twijfel is een essentie van onze democratie. Maar dan wel wanneer die op zijn plaats is.

Op Twitter is #fakenews intussen een slogan geworden, vrij te gebruiken door iedereen die het ergens mee oneens is. Daar moeten we ons voor hoeden, want het staat iedereen vrij er een andere mening op na te houden die ons niet zint – tenzij die mening nergens op gestoeld is en dient om een harde waarheid niet te moeten aanvaarden. Bijvoorbeeld: bij hoog en bij laag blijven volhouden dat een door de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen opgelegd visum de grenzen openzet, terwijl die Raad het vonnis zelf hoogst uitzonderlijk noemt en er geen precedentswaarde aan verbindt.

Ja, de twijfel – en daarmee gepaard het botsen van ideeën, woord-wederwoord, het debat – is een essentie van onze democratie, zoals Pohlmann ook schrijft. Maar dan wel wanneer dat debat op zijn plaats is. In dat geval zal het debat altijd ideologisch gekleurd raken. Niks mis mee, zolang die ideologie niet almachtig wordt. Media en politici hebben vandaag meer dan ooit een zware verantwoordelijkheid om de mensen uit te leggen dat een glas tegelijk halfvol en halfleeg kan zijn.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content