Ondanks de opkomstplicht in België bracht een kwart van de stemgerechtigden in grootsteden als Brussel geen geldige stem uit bij de laatste gemeenteraadsverkiezingen. ‘Vooral centrumstemmers zijn stemweigeraars. Kiezers voor extreme partijen zijn doorgaans beter geïnformeerd.’
Op 25 mei 2014 is iedere meerderjarige Belg verplicht om zich bij het stemlokaal aan te melden. Maar bij de gemeenteraadsverkiezingen van 2012 bracht bijna 15 procent van de stemgerechtigden geen geldige stem uit. Zorgwekkend? Drie vragen aan Knack-redacteur Jeroen Zuallaert.
Is stemverzuim een groot probleem in België?
Jeroen Zuallaert: ‘Het is lang niet zo wijdverspreid als in de ons omringende landen, omdat België opkomstplicht heeft. Je bent verplicht om je bij het stemlokaal aan te melden, maar je hoeft dus geen stem uit te brengen. De facto worden niet-stemmers niet meer bestraft, maar officieel geldt de wet nog steeds. Daardoor liggen de opkomstcijfers hier nog altijd hoog, al zie je de voorbije decennia toch een lichte stijging van het stemverzuim. Tijdens de gemeenteraadsverkiezingen van 2012 bracht bijna 15 procent van de stemgerechtigden geen geldige stem uit. Dat is toch enigszins zorgwekkend, omdat gemeenteraadsverkiezingen net het niveau zijn waar de kiezer het dichtst betrokken is, en dus normaalgezien de hoogste opkomstcijfers hebben.’
Waar is het stemverzuim het grootst?
Zuallaert: ‘In Wallonië en Brussel liggen de opkomstcijfers de voorbije jaren lager dan in Vlaanderen. Dat komt waarschijnlijk door de hogere concentraties laaggeschoolden in Wallonië. Als we naar de resultaten van de gemeenteraadsverkiezingen kijken, zien we dat lage opkomstcijfers vooral een grootstedelijk fenomeen zijn. In Luik, Charleroi en Brussel bracht minstens een kwart van de stemgerechtigde bevolking geen geldige stem uit.
De opvallendste trend is echter het grote absentiecijfer in de Oostkantons. In 2012 was Sankt Vith met bijna 30 procent de hoofdstad van het stemverzuim. Dat had te maken met het feit dat er in Sankt Vith niet echt strijd was om de burgemeesterssjerp, maar je ziet het fenomeen ook in veel andere Duitstalige gemeenten. Tijdens de regionale of federale verkiezingen is de verklaring eenvoudig: het is voor een Duitstalige nagenoeg onmogelijk om verkozen te geraken.’
In 2012 was Sankt Vith met bijna 30 procent de hoofdstad van het stemverzuim
Wie zijn die stemweigeraars?
Zuallaert: ‘Het is een groep die traditioneel weinig onderzocht wordt in ons land, juist omdat er nu eenmaal opkomstplicht bestaat. De enige socio-economische factoren die een bewezen en duidelijke invloed heeft op het al dan niet stemmen, is het opleidingsniveau. De politieke interesse onder laagopgeleiden is doorgaans kleiner, dus liggen de opkomstcijfers er ook lager.
Ook leeftijd en geslacht spelen een rol: mannen stemmen meer dan vrouwen, en ouderen stemmen – onder andere om fysieke redenen – minder vaak dan jongeren. Volgens sociaal psycholoog Alain Van Hiel (Universiteit Gent) zijn het vooral centrumkiezers die zich aan het democratisch proces onttrekken. Volgens zijn onderzoek zijn kiezers die voor extreme partijen stemmen doorgaans beter geïnformeerd dan kiezers uit het centrum.’
