Kernuitstap: waarom een groene minister voor meer CO2-uitstoot kiest

België sluit zijn kerncentrales en bouwt gascentrales. Waarom volgt een groene minister zo’n scenario, dat lijkt te botsen met alle klimaatambities? En welke rol speelt de N-VA? De kernuitstap is een haast onontwarbaar kluwen van meningen en strategieën geworden.

1. Waarom wil Tinne Van der Straeten nieuwe gascentrales bouwen?

In één woord? De kernuitstap. Die werd wettelijk vastgelegd in 2003 en bevestigd in 2018 door de regering-Michel. De contouren zijn bekend: tussen 2022 en 2025 sluiten de zeven Belgische kernreactoren in Doel en Tihange. Als alles volgens plan gaat, doet Doel 2 als laatste op 1 december 2025 het licht uit, exact vijftig jaar na de opstart van de reactor.

Alleen: er zal tegen die datum niet genoeg hernieuwbare energie zijn om de weggevallen capaciteit op te vangen. Ter illustratie: vorig jaar kwam volgens netbeheerder Elia net geen 40 procent van de Belgische elektriciteitsproductie van kernenergie. Hoe groot het aandeel van zonne- en windenergie ook wordt, er zullen altijd sombere en windstille dagen zijn waarop we andere bronnen nodig zullen hebben.

Enter de gascentrales. Volgens de federale minister voor Energie Tinne Van der Straeten (Groen) zijn ze broodnodig, haast een noodzakelijk kwaad. Eind 2020 maakte de politica de vergelijking met renoveren: ‘Dat is vervelend, je huis zit vol stof, je wordt boos op de aannemer omdat het niet snel genoeg gaat. Maar zodra het klaar is, ben je opgelucht en blij.’

De regering mikt op 2,3 gigawatt (GW) vermogen, wat neerkomt op twee of drie gascentrales. Ter vergelijking: het vermogen van Doel 3 en 4 bedraagt samen zo’n 2 GW. In oktober vindt de eerste veiling plaats in het kader van het CRM (kort voor ‘capaciteitsrenumeratiemechanisme’), een subsidiesysteem om investeerders aan te trekken. Europa onderzoekt of er sprake is van ongeoorloofde staatssteun, maar de minister verwacht groen licht.

Veel experts zeggen dat we de komende decennia hoe dan ook gascentrales nodig hebben om de klimaatambities waar te maken – de EU wil tegen 2050 klimaatneutraal zijn. De nieuwe gascentrales moeten in de komende jaren dan aardgas inruilen voor milieuvriendelijkere alternatieven. ‘Je zult altijd centrales nodig hebben die molecules van hernieuwbare bronnen, zoals waterstof, kunnen omzetten in elektriciteit’, zegt Ronnie Belmans, energie-expert aan de KU Leuven en ex-ceo van onderzoeksinstituut Energyville.

2. Bedreigt de CO2-uitstoot van de centrales de Belgische klimaatdoelstellingen?

Nee. Gascentrales stoten ontegensprekelijk CO2 uit, tot 40 keer meer dan kerncentrales. Op basis van plannen van de vorige regering voorspelt denktank Ember dat we in 2030 een van de meest vervuilende elektriciteitsnetwerken in de EU zullen hebben. België is de enige lidstaat waar de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen toeneemt. Tegenstanders van het huidige energiebeleid wijzen naar die uitstoot. UGent-rector Rik Van de Walle is een van hen: ‘Wie nu nog niet inziet dat iedere vermijdbare ton CO2 er een te veel is, dient de klimaatzaak níét.’ Die redenering sijpelt door in de gemeentepolitiek. Dilsen-Stokkem weigerde vorige week een positieve vergunning voor het Duitse RWE. Burgemeester Sofie Vandeweerd (Open VLD) verwees onder meer naar de ‘zeer hoge CO2-emissie’ die niet strookt met de klimaatdoelstellingen.

Nonsens, zeggen verschillende experts. De uitstoot van gascentrales maakt deel uit van het Europese Emissiehandelssysteem (ETS). Elk jaar brengt Europa een beperkt aantal emissierechten op de markt. Wie vervuilt, moet betalen voor die rechten. Bovendien krimpt die ETS-bubbel geleidelijk, waardoor er meer druk komt op grote vervuilers, die meer kosten moeten maken.

‘De totale uitstoot voor de periode van 2025 tot 2030 ligt al vast’, zegt Johan Albrecht, milieueconoom bij de UGent en denktank Itinera. ‘Door de sluiting van de kerncentrales stijgt de uitstoot van de Belgische elektriciteitssector fors, maar in het ETS maakt dat niet uit.’ Ronnie Belmans: ‘Een state-of-the-artgascentrale produceert met lagere kosten en zal pakweg een oude kolencentrale in Polen met minder rendement vervangen. De algemene uitstoot daalt.’

Erwin Cornelis, energie-expert bij Bond Beter Leefmilieu, vergelijkt het met verkeersveiligheid. ‘Lokale bestuurders willen ook het aantal verkeersslachtoffers zo veel mogelijk reduceren, maar zij zijn toch niet verantwoordelijk voor het stuk autosnelweg dat door hun gemeente loopt?’

Critici als N-VA-Kamerlid Bert Wollants zeggen dat het ETS te veel overschotten heeft, en dat onze uitstoot dus niet wordt gecompenseerd. De Gentse moraalfilosoof Maarten Boudry noemt de ETS-uitleg een ‘drogreden’ en een ‘vestzak-broekzakoperatie’. Volgens Wollants en Boudry kunnen we emissiereducties makkelijker bereiken mét kernenergie.

3. Kan Van der Straeten op de steun van de hele regering rekenen?

Niet helemaal. Niet voor de eerste keer ontpopt de MR van Georges-Louis Bouchez zich als interne criticus. In een recent interview in de kranten van SudPresse dacht de liberaal aan zijn buurvrouw: ‘Hoe leg ik haar uit dat zij minder met de wagen moet rijden wanneer we gascentrales opstarten die evenveel uitstoten als honderdduizenden auto’s?’ En dan is er nog Marie-Christine Marghem (MR). De voorgangster van Van der Straeten vreest dat de facturen zullen stijgen en zwaait voortdurend met het regeerakkoord. Daarin staat dat de minister een ‘continue monitoring’ van bevoorradingszekerheid en betaalbaarheid moet voorzien.

In november moet Van der Straeten een rapport voorleggen. Blijkt er een probleem met de bevoorradingszekerheid (het regeerakkoord spreekt níét over de elektriciteitsfactuur), dan zullen de twee jongste reactoren alsnog openblijven. Het is koffiedik kijken hoe de MR zal reageren op dat rapport. Ook voor de socialisten is de kernuitstap geen breekpunt, zeker niet als die de factuur zou doen stijgen.

4. Waarom noemt de N-VA Groen ‘dogmatisch’?

In het energiethema noemen N-VA’ers consequent ‘Groen’ en ‘dogma’ in één adem. Voorzitter Bart De Wever profileert zich al jaren op de kernuitstap, de Vlaams-nationalisten hebben van het openhouden van de twee jongste kernreactoren een strijdpunt gemaakt. De N-VA hangt het beeld op van een federale regering die gegijzeld wordt door ‘dogmatici’ als Van der Straeten. ‘Voor Groen is kernenergie altijd slecht. Punt’, zegt Kamerlid Wollants. ‘De minister verkiest extra CO2-uitstoot boven kernafval.’ De partij denkt dat de elektriciteit voor gezinnen en kmo’s duurder zal worden. Als burgemeester van Antwerpen is De Wever bang voor grotere kosten voor de energie-intensieve petrochemie in de haven.

Afgelopen maand nam de woordenstrijd meer tastbare proporties aan. De Deputatie van de provincie Vlaams-Brabant weigerde een vergunning aan een gascentrale van Engie/Electrabel in Vilvoorde. De bevoegde N-VA-gedeputeerde had het over een risico op ’te veel stikstof, CO2 en ammoniak’. Groen kon zich niet van de indruk ontdoen dat er partijpolitieke belangen speelden, onder meer omdat eerdere adviezen wél gunstig waren. N-VA wuift die aantijging weg.

Vlaams minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) krijgt de Vilvoordse kwestie binnenkort op haar bord. Het was opvallend hoe Demir van leer trok op haar Facebookpagina: ‘Het kan toch niet zijn dat we onze boeren vragen minder stikstof uit te stoten, maar dat “Groenen” dat wel zouden mogen?’ De tekst werd vergezeld door een disclaimer, haar woorden waren ‘in geen enkel geval een voorafname op een beslissing over de omgevingsvergunning’.

5. Zullen de gascentrales er op tijd staan?

Verre van zeker. Naast de politieke tegenkanting is er ook burgerverzet. Omwonenden dienen bezwaarschriften in om tal van redenen: van de uitstoot van CO2, stikstof en ammoniak tot de fysieke grootte van zulke centrales. Er is ook georganiseerde actie. Tegengas is een opvallende nieuwe speler die zich kant tegen gascentrales, maar ook tegen kernenergie. Vorige week kondigde de organisatie triomfantelijk aan dat haar beroep tegen de omgevingsvergunning voor een gascentrale in het Gentse Wondelgem ontvankelijk werd verklaard: ‘Een serieuze streep door de rekening van uitbater Luminus, die hoopt om eind oktober mee te kunnen dingen in de CRM-veiling.’ Ook die knoop zal Zuhal Demir moeten doorhakken.

Met de CRM-veiling in oktober wordt de timing krap. Dat is niet zonder risico’s. Onder de huidige regels zijn bedrijven haast verplicht om een vergunning op zak te hebben om mee te doen aan de veiling, op straffe van miljoenenboetes. ‘Als een bedrijf zo veel weigeringen ziet, is de kans relatief klein dat het meedoet’, zegt Marc Van den Bosch, general manager van Febeg, de sectorfederatie van energiebedrijven.

Sluipen we dan toch richting het openhouden van twee kernreactoren? It takes two to tango. Uitbater Engie/ Electrabel zegt de bladzijde te hebben omgeslagen. ‘Zonder de bijkomende gascapaciteit zal wellicht onderhandeld moeten worden’, zegt professor Albrecht. ‘Twee kerncentrales langer openhouden zal flink wat kosten.’