Johan Vande Lanotte: ‘Conventie van Genève werkt niet in situatie als deze’

Goed 100 dagen nadat hij burgemeester werd in Oostende spreekt Johan Vande Lanotte. Over de Conventie van Genève: ‘Werkt niet in een situatie als deze’. Over de kustgemeenten: ‘Zeebrugge krijgt bijna onvermijdelijk een tentenkamp’. En over wat John Crombez écht wilde zeggen.

‘Het verdrag van Genève werkt vandaag niet’, zegt oud-minister Johan Vande Lanotte (SP.A). ‘Er zijn zo veel mensen op de vlucht dat we hen onmogelijk allemaal asiel kunnen verlenen.’ Dus pleit hij ervoor dat Europa zo veel mogelijk vluchtelingen zou opvangen en ze over alle lidstaten zou verdelen. ‘Anders zullen haast alle grenzen dichtgaan en is de miserie niet meer te overzien.’

‘Hoe zal ik later terugkijken op wat ik vandaag doe? Dat houdt me de laatste tijd meer en meer bezig’, zegt Johan Vande Lanotte (SP.A) als hij een stoel bijtrekt in zijn kantoor in het Oostendse stadhuis. ‘Ik besef heel goed dat ik nooit met een positief gevoel met pensioen zou kunnen gaan als ik nu op vreemdelingen zou beginnen te schelden om bij de volgende verkiezingen veel stemmen te behalen.’

Goed honderd dagen is Johan Vande Lanotte nu burgemeester van Oostende, en al die tijd is hij opvallend stil geweest. In de media toch. Maar nu wil iedereen plots zijn mening weten. Over zijn stadsgenoot en partijvoorzitter John Crombez, die afgelopen weekend zijn steun uitsprak voor het Nederlandse plan-Samsom om alle migranten die via Turkije in Griekenland arriveren terug te sturen en jaarlijks maximaal 250.000 van hen in Europa toe te laten.

Maar ook over het zeventienjarige meisje dat in zijn stad door zeven mannen, onder wie vijf Irakezen, werd verkracht. De zaak kwam aan het licht toen de politie beelden van de verkrachting op de telefoon van een van de daders vond. Het slachtoffer, dat bedwelmd was, herinnert zich niets meer van de feiten. ‘Een vreselijke zaak’, zucht Vande Lanotte. ‘Pas een paar dagen geleden heeft dat meisje te horen gekregen wat haar is overkomen. Daarom heeft het ook even geduurd voor de zaak naar buiten is gebracht.’

Dacht u meteen aan de aanrandingen in Keulen toen u hoorde dat vijf van de zeven daders Iraakse vluchtelingen waren?

John Vande Lanotte: Ik wist natuurlijk dat er allerlei stereotypen uit de kast zouden worden gehaald. Na zo’n misdaad is het gevaar groot dat men begint te veralgemenen, wat onlangs ook gebeurde toen vluchtelingen in het zwembad van Koksijde voor ophef zorgden. Als iemand zich slecht gedraagt, kun je hem een plaatsverbod opleggen. En pleegt hij een misdrijf, dan moet je hem straffen en desnoods laten uitwijzen.

Maar roep alsjeblief geen banvloek uit over alle vluchtelingen. Laten we vooral ook niet vergeten dat we in België een probleem hebben met verkrachtingen, en dat de daders bijlange niet altijd vreemdelingen zijn. Integendeel. Denk maar aan Marc Dutroux.

Beweert u nu dat er totaal geen probleem is met vluchtelingen die zich op het Europese continent aan vrouwen vergrijpen?

Vande Lanotte: Integendeel. De aanwezigheid van grote groepen vluchtelingen houdt op dat vlak een risico in. Om te beginnen zijn velen van hen jonge mannen die hier in hun eentje naartoe zijn gekomen. Zij vormen – denk ik toch – een groter gevaar dan mannen die met hun vrouw reizen.

Daarbij komt nog dat velen uit een cultuur komen waar vrouwen een andere positie hebben dan hier. In hun ogen moet een vrouw zich verbergen, onderdanig zijn en luisteren naar wat een man zegt. Daar moeten we echt aan werken. Zoals het Centrum voor Geboorteregeling en Seksuele Opvoeding dertig jaar geleden bij de scholen langsging om jongeren uitleg te geven over seksualiteit, zal men daar nu moeten praten over de verhouding tussen jongens en meisjes.

Dat is ook een van de thema’s die gisteren in Oostende aan bod zijn gekomen tijdens een workshop voor mensen uit het onderwijs en de welzijnssector. Maar voor alle duidelijk: neerkijken op vrouwen en ze beschimpen is nog iets anders dan iemand verkrachten.

Staatssecretaris voor Asiel en Migratie Theo Francken (N-VA) zegt dat wie veroordeeld wordt voor zware feiten, zoals een groepsverkrachting, geen asiel kan krijgen.

Vande Lanotte: Daar ben ik het mee eens. Een groepsverkrachting is een heel ernstige misdaad. Een vreemdeling die zoiets doet, moet worden uitgewezen zodra hij zijn gevangenisstraf heeft uitgezeten. Wat zijn statuut ook is. Het is moeilijker om een erkende vluchtelingen uit te wijzen dan iemand die nog niet erkend is, maar het kan wel als de feiten zwaar genoeg wegen. In mijn ogen moeten we dat ook doen.

In Oostende kijken we stelselmatig de verblijfsstatussen na van mensen die keer op keer voor problemen zorgen. Onlangs heb ik de politie gevraagd een dossier voor te bereiden om een man uit te wijzen die tot vier of vijf keer toe zijn plaatsverbod heeft geschonden en is veroordeeld voor slagen en verwondingen. Dat is niet evident, maar het is ontzettend belangrijk om snel en kordaat in te grijpen. In verhouding tot de gepleegde feiten, natuurlijk.

De West-Vlaamse gouverneur Carl Decaluwé was eerder deze week ook heel kordaat toen hij de bevolking opriep om vluchtelingen geen eten meer te geven.

Vande Lanotte: Verboden de meeuwen en de vluchtelingen te voederen. (zucht) Onvoorstelbaar. Ik kan alleen maar denken dat de gouverneur zich heeft versproken.

Natuurlijk mogen we geen tentenkampen aantrekken. Maar er zal echt niemand van Frankrijk of Duitsland naar Brugge reizen omdat hij daar een boterham kan krijgen. En ik geloof ook niet dat roll-on-roll-offbedrijven zo gauw uit de haven van Zeebrugge zullen wegtrekken omdat daar vluchtelingen opduiken. Waar zouden ze dan heen gaan? Naar Calais?

Klopt het dan niet dat meer en meer vluchtelingen vanuit Frankrijk naar de Belgische kust komen, zoals uw collega-kustburgemeesters beweren?

Vande Lanotte: Vluchtelingen die de oversteek naar Engeland willen maken, trekken inderdaad steeds vaker naar Zeebrugge in de hoop daar aan boord van een schip te raken. In Veurne proberen ze dan weer in vrachtwagens te klimmen om zo in Calais te komen.

Tot voor kort brachten smokkelaars vluchtelingen vanuit Frankrijk naar onze kust, maar nu zien we steeds vaker dat ze op eigen kracht komen. Een stuk van de aantrekkingskracht is dat de kans dat je in Engeland komt een pak groter is vanuit Zeebrugge dan vanuit Calais. Daarom vragen mensensmokkelaars 10.000 euro voor een oversteek vanuit Zeebrugge en maar 4.000 voor een poging vanuit Calais.

Daarnaast willen velen natuurlijk ook ontsnappen aan de vreselijke omstandigheden in de overvolle Franse vluchtelingenkampen. Ik vrees dat Zeebrugge het binnen de kortste keren heel lastig zal krijgen. Het is bijna onvermijdelijk dat daar tentenkampen zullen ontstaan, of toch iets van dien aard. Dan zal men daar heel consequent moeten optreden, en dat wordt niet gemakkelijk.

Vreest u dat ook Oostende in de klappen zal delen?

Vande Lanotte: Voorlopig niet. Er zijn al een paar keer groepen vluchtelingen in de stad beland, maar meestal waren ze verdwaald. Een tijd geleden arriveerden aan het station zo’n vijftig mensen die dachten dat ze in Duinkerke waren. Toen ze hoorden dat dit Oostende was, trokken ze verder.

Het is opvallend dat groepjes vluchtelingen altijd dezelfde route door de stad volgen. Dat is duidelijk georganiseerd. Bij ons in Oostende worden ze altijd opgepakt en geïdentificeerd, en daarna krijgen ze het bevel om het grondgebied te verlaten. Dat willen ze zelf ook: voor vluchtelingen is het niet interessant om in Oostende te blijven, want hier vertrekken geen schepen naar Engeland.

Ik zal ook niet toestaan dat transitillegalen zich hier installeren om vanuit Calais, Duinkerke of Zeebrugge de oversteek te wagen. Zodra we merken dat er hier een tentenkamp ontstaat, ruimen we het op. Ofwel kunnen die mensen asiel aanvragen en zorgen we dat ze een dak boven hun hoofd hebben, ofwel doen ze dat niet en moeten ze weg.

Het is de bedoeling dat Oostende iets meer dan tweehonderd vluchtelingen opvangt. Zien de Oostendenaars hun komst een beetje zitten?

Vande Lanotte: Absoluut niet. Uit de stadsmonitor blijkt dat er maar twee Vlaamse steden zijn waar de bevolking het nog minder voor diversiteit heeft dan in Oostende. In relatief korte tijd zijn er in de stad veel mensen van vreemde origine komen wonen, en dat heeft voor veel onvrede gezorgd. En daar komen nu dus nog een paar honderd vluchtelingen bij.

Net omdat het draagvlak onder de bevolking zo klein is, zag ik een groot opvangcentrum in de stad niet zitten. Er werd gedacht aan een leegstaand ziekenhuis in een wijk die het nu al moeilijk heeft, en dat zou niet goed geweest zijn. Ik ben meteen met Theo Francken gaan praten, en heb hem ervan kunnen overtuigen om de vluchtelingen via Caritas over de stad te verspreiden in privéwoningen.

Snapt u nu waarom buurtbewoners zo heftig protesteerden toen u destijds als minister van Maatschappelijke Integratie asielzoekers wilde onderbrengen in het vakantiedomein Zon & Zee in Middelkerke en Hengelhoef in Houthalen?

Vande Lanotte: Dat was een compleet andere situatie. Vijftien jaar geleden besliste het Grondwettelijk Hof dat we asielzoekers financiële steun moesten geven als we hen geen opvang konden bieden. Het gevolg was dat plots heel veel mensen naar België kwamen en dat we hen in korte tijd ergens moesten kunnen onderbrengen. We wisten dat het maar een tijdelijk probleem zou zijn: zodra ze doorhadden dat ze geen geld kregen, stopte de toestroom.

Vandaag is er niet echt sprake van een aanzuigeffect: er zullen wel wat gelukszoekers tussen de vluchtelingen zitten, maar de meeste mensen zijn op de vlucht voor de oorlog of de chaos in hun thuisland. Dat zijn geen problemen die snel voorbijgaan.

Afgelopen weekend zei SP.A-voorzitter John Crombez dat hij het Nederlandse plan steunt om alle migranten die via Turkije in Griekenland arriveren terug te sturen. In ruil daarvoor mogen jaarlijks 150.000 tot 250.000 vluchtelingen die in Turkije verblijven legaal naar Europa komen.

Vande Lanotte: John heeft heel duidelijk gezegd dat hij dat plan niet perfect vindt. Hij bedoelde alleen dat er iets moet gebeuren om orde te scheppen in de huidige chaos. Daarbij kan het nodig zijn om vast te leggen hoeveel vluchtelingen er maximaal naar Europa mogen komen. Maar wat mij betreft, moet dat aantal veel groter zijn dan 250.000.

Elk plafond gaat toch in tegen de Conventie van Genève, die voorschrijft dat iedereen het recht heeft om in een ander land asiel te zoeken?

Vande Lanotte: De grote les die we uit de voorbije maanden kunnen leren is dat de Conventie van Genève niet werkt in een situatie als deze. Als er ergens een groot gewapend conflict is, slaan zo veel mensen op de vlucht dat we ze onmogelijk allemaal asiel kunnen verlenen. Dus moeten we pragmatische oplossingen zoeken waarbij we met zo veel mogelijk landen samen zo veel mogelijk mensen op een convenabele manier opvangen. Juridisch zouden die mensen dan bijvoorbeeld het statuut van ontheemden kunnen krijgen.

Men verwijst altijd naar twee basisprincipes waaraan we ons moeten houden: elke vluchteling moet worden opgevangen, en in de Schengenzone zijn er regels waaraan die opvang moet beantwoorden.

Als we dat letterlijk nemen, hoeven we hier in België alleen vluchtelingen toe te laten die via de Noordzee of in een van onze luchthavens zijn aangekomen. Mensen die in een ander Europees land aankomen, moeten daar blijven. Simpel.

Alleen zien we in de praktijk dat die aanpak tot grote chaos leidt: het ene land vangt een miljoen vluchtelingen op en het andere misschien maar vijf. Als we zo verder doen, zullen er over een paar maanden maar enkele landen meer zijn die mensen toelaten terwijl andere landen hun grenzen gesloten houden. Met andere woorden: die grote basisprincipes werken niet en dus is het tijd voor een pragmatische oplossing. Dát is wat John Crombez wilde zeggen.

Zijn betoog klonk nochtans meer als een pleidooi om maar heel weinig vluchtelingen binnen te laten.

Vande Lanotte: Dat is nochtans niet zo. Als we er maar 250.000 toelaten en de rest in Turkije laten zitten, krijgen we daar over een paar jaar een nieuwe brandhaard. We zullen dus veel meer mensen in Europa moeten binnenlaten dan het Nederlandse plan vooropstelt, misschien wel 500.000 of een miljoen. We kunnen ze ook pas naar Turkije terugsturen als dat een veilig land is geworden waar vluchtelingen goed worden opgevangen. Daar moet werk van worden gemaakt.

Daarnaast is het essentieel dat álle Europese landen hun deel doen. De Oost-Europese landen moeten beseffen dat ze zich met hun weigering om vluchtelingen op te nemen net zo intolerant opstellen als de fundamentalisten. Het kan niet dat ze eisen dat hun onderdanen overal in de Europese Unie kunnen werken terwijl ze zelf geen oorlogsvluchtelingen willen opvangen.

Het zou een enorme stap vooruit zijn als we in Europa tot een akkoord kunnen komen om een voldoende hoog aantal vluchtelingen op te vangen en over alle lidstaten te verspreiden. Ook al wijken we dan wat van die grote principes af. Komt zo’n akkoord er in de komende maanden niet, dan zullen haast alle grenzen dichtgaan en is de miserie niet meer te overzien.

Had John Crombez niet beter gezwegen over dat Nederlandse plan?

Vande Lanotte: (haalt de schouders op) Strategisch gezien misschien wel, maar je kunt hem niet verwijten dat hij bekommerd is om de situatie. Hij heeft terecht duidelijk gemaakt dat er iets moet veranderen.

En dat veel van uw partijgenoten dat niet leuk vonden doet er niet toe?

Vande Lanotte: Ik was maandag niet op het partijbureau toen over die uitspraken van John werd gesproken, maar ik heb wel de tekst gelezen die daar is opgemaakt. En ik garandeer u: die verschilt niet zoveel van het standpunt van de voorzitter. Jammer dat sommige partijgenoten het nodig vonden om er publiekelijk commentaar op te geven.

Toen u Jean Vandecasteele opvolgde als burgemeester waren de reacties niet bepaald positief. Hebben de Oostendenaars die machtswissel ondertussen verteerd?

Vande Lanotte: Nee. In het gemeenterapport van Het Nieuwsblad geven de mensen me maar vijf op tien. Het is duidelijk dat ze sceptisch tegenover mij staan als burgemeester, en dat kan ik wel begrijpen. Om te beginnen is het foutieve beeld ontstaan dat ik Jean verplicht heb om te vertrekken. Ook al klopt daar helemaal niets van.

Daarnaast zijn de mensen nog niet gewend aan mijn conversie van Brussel naar hier. Toen ik minister was, waardeerden de Oostendenaars me, maar het is nog iets anders om hun burgemeester te zijn. Als burgemeester willen de mensen een aanwezige, warme, vriendelijke man. Ik ben heel erg aanwezig…

Maar niet warm en vriendelijk?

Vande Lanotte: Soms ben ik in gedachten verzonken, herken ik iemand niet, zeg ik geen goeiedag. Ik ben me er ook van bewust dat ik niet de joligste mens ter wereld ben, maar ik kan me niet anders voordoen dan ik ben. Wel ben ik van plan om dag en nacht voor de stad te werken, zo veel mogelijk aanwezig te zijn, veel projecten op te zetten en oog te hebben voor de dagelijkse problemen.

De gemeenteraadsverkiezingen zullen niet alleen voor u maar ook voor uw partij cruciaal zijn. Maakt u zich zorgen?

Vande Lanotte: Het wordt zeker een zware strijd, want de kans is groot dat de N-VA ons overal uit het bestuur zal proberen te duwen. En ons niet alleen: ook CD&V loopt gevaar. Het is geen geheim dat het niet goed meer botert tussen de N-VA en CD&V, en het ligt allesbehalve voor de hand dat ze in veel steden en gemeenten samen in een meerderheid zullen stappen.

De N-VA zal proberen om op zo veel mogelijk plaatsen een coalitie te smeden met de Open VLD. Zo nodig, naar Mechels model, met Groen. Dus zullen we in de 2,5 jaar die we nog hebben, moeten vervellen. De tijden zijn veranderd, en dus moet de SP.A dat ook doen.