Ludo Bekkers

Jan Hoet tussen kunst en psychiatrie

Ludo Bekkers Kunst- en fotografierecensent

Dat Jan Hoet nog altijd een gedreven en creatieve tentoonstellingsmaker is bewijst hij nu weer in de stad waar hij grootgebracht werd en in mei het ereburgerschap ontving, het Kempense Geel.

Zijn vader was er psychiater/neuroloog en werkte in de zorg voor mentaal gestoorden. Hij introduceerde er, uniek in de wereld, een therapie waarbij sommige patiënten als huisgenoten opgenomen werden in pleeggezinnen. Vader Jozef Hoet gaf het voorbeeld en bood onderdak aan vijf “zottekes” waarmee zoon Jan ook leerde leven. In hoeverre hij er door beïnvloed is geweest, in zijn latere carrière van museumdirecteur en curator van spraakmakende exposities in binnen- en buitenland, is een open vraag.

In Geel toont hij nu voor enkele maanden eens te meer dat inventiviteit en verbeelding hem nog altijd drijven om telkens opnieuw kunstpresentaties uit te denken die toeschouwers verplichten om op een of andere manier te reflecteren over wat een kunstenaar bezielt. In het geval van “Middle Gate Geel ’13”, zoals deze tentoonstelling werd genoemd, heeft hij, in zekere zin, teruggedacht aan zijn spraakmakend exploot “Open Mind” in het Gentse Museum van Hedendaagse Kunst in 1989. Met een referentie aan Vincent van Gogh werd er toen een parallel getrokken tussen kunst en schizofrenie. Vandaag, in Geel, worden de bezoekers geconfronteerd met de smalle grens tussen kunstwerken die als dusdanig algemeen aanvaard worden en wat we outsiderskunst zouden kunnen noemen. Werk van figuren die, mentaal gestoord, zich vaak obsessief uitdrukken in wat wij “kunstwerken” noemen maar die in hun onderbewustzijn uitdrukkingen zijn van neurosen. Wat zij maken is een uitlaatklep voor hun complexen die ze niet altijd rationeel beheersen. Maar op deze tentoonstelling wordt bovendien de vraag opgeworpen in hoeverre “normale” kunstenaars helemaal los staan van hun eigen neuroses die ze, wellicht onbewust, tot ontlading zouden kunnen brengen in hun oeuvre.

De keuze die Hoet maakte is arbitrair en men mag zich dan ook de vraag stellen of ieder gekozen kunstenaar wel voor honderd procent aan die vooropgestelde stelling beantwoordt. En toch kan men er haast zeker van zijn dat velen onder hen, wanneer ze zich creatief uiten, hun diverse mentale achtergronden onbewust en ongecontroleerd mee opnemen in de werken die we van hen kennen. Het antwoord kan, in de context van deze expositie, buitengewoon boeiend worden. En dat zal bij de ene al meer het geval blijken dan bij de andere want iedereen overschrijdt soms een smalle grens tussen rationaliteit en vrije emotie en doet dit niet op dezelfde manier.

De tentoonstelling is verspreid over vier locaties die elk een rol speelden in het leven van deze merkwaardige stad. Er is “de Halle” op de markt die als centraal punt dient en waar in de bovenzalen de kunstwerken op een traditionele manier worden gepresenteerd met daarbij ruimten die voorbehouden zijn voor solopresentaties zoals van Jacques Charlier, een oude rot in de hedendaagse Belgische kunstgeschiedenis en die in zijn oeuvre heen en weer schommelt tussen realiteit en parodie. In de prachtige Sint-Dimpnakerk in zuivere Demer Gotiek, werden op een discrete en verrassende manier werken samengebracht die de sacrale ruimte respecteert. Een derde plaats is het nabijgelegen Gasthuismuseum St.-Dimpna, een historisch gebouw uit de dertiende eeuw, waar patiënten werden verzorgd. De integratie van de kunstwerken is hier zo perfect dat men zich moeiteloos kan inbeelden dat ze eigenlijk tot het originele decor behoorden. En tenslotte is er het ouderlijk huis van Jan Hoet, Pas 204, nu het Kunsthuis Yellow Art waar de tentoongestelde werken de intimiteit van de woning respecteren.

Inhoudelijk is de expositie vanzelfsprekend heel gevarieerd en worden gekende grote namen (Paul Klee, René Magritte, Pablo Picasso, Francis Picabia, Arnulf Rainer, Adolf Wölffi) samen gebracht met bekende hedendaagse kunstenaars (o.m. Eugène Leroy, Bruce Nauman, Jan van Imschoot, Guillaume Bijl, Michael Borremans, Cindy Sherman, Georg Dokoupil, Wim Delvoye, Jan Fabre, Fred Bervoets) en psychisch gestoorden die zich plastisch hebben geuit. Maar ze kunnen allemaal ondergebracht worden in drie vooropgestelde categorieën : myhte, psychiatrie en kunst. De vraag is uiteraard of het bij de samenstellers niet gaat om een Hineininterpretierung of om welbewuste of spontane dubbelbodemige werken die passen in het format dat ze zich oplegden. Een voorbeeld is het prachtig werk van Eugène Leroy, “Le Vieil homme” (1988) dat inhoudelijk in niets verschilt van zijn overige werk. Is het ontstaan uit het onderbewustzijn van de kunstenaar of is het alleen maar een vrij onderwerp dat paste in zijn plastische zoektocht.. Of neem “Struktur” van Günther Uecker, een wit nagel reliëf dat moet bekeken worden als een schakel in zijn oeuvre. Het wordt wel danig subjectief gelinkt aan Afrikaanse nagelfetischen. Maar er zijn duidelijker voorbeelden zoals de woordconstructies van Philippe Vandenberg die duidelijk wijzen op een mentale disharmonie.

Twee voorbeelden van outsiders die indruk maken en op een erg persoonlijke manier de bedoeling van de expositie verklaren. Van ene Antonio Brizzolari ligt er op een locatie een roodroos verfrommeld doek op de grond. Het blijkt een mantel te zijn beschilderd met een portret in profiel.. Het is de uitdrukkelijk wens van de kunstenaar om het op die achteloze manier te presenteren. Een anekdote luidt dat de kunstenaar.het beschilderde doek als een mantel droeg wanneer hij aan het werk was. Dat betekent onbetwistbaar dat er een intieme band zou bestaan hebben tussen kunstwerk en kunstenaar. En bovendien wilde hij expliciet dat het doek niet zou opgehangen worden (als een schilderij) maar het gewoon op de grond zou gelegd worden en het op die manier aan de bezoekers te presenteren, namelijk als een mantel. Wie het doek als een mantel wil dragen transformeert zich als kunstenaar en wordt een deel van het kunstwerk. Dan kan het als een mythische handeling beschouwd worden.

Een ander treffend voorbeeld, maar van een totaal andere orde, is een werk van de Amerikaanse kunstenaar Mike Kelly (1954-2012) “Robin”. Kelly werkte vaak met textiel (o.m.gehaakte dekens, teddyberen) die hij in grote hoeveelheden aan elkaar hechtte en in de ruimte ophing als “zachte” sculpturen. Hij beschouwde zijn kunst als een metafoor voor religie, seksualiteit, gender en communicatie. Voor deze tentoonstelling werd gekozen voor een intiemer werk, een met glas bedekt reliëf waar, op een drager van verfrommelde witte zijde, allerlei soorten miniatuurkledij is genaaid met een klein textielpoppetje in het midden. Onderaan staat, omlijnd en in rode letters geborduurd, de naam Robin met de datum 1 februari 1980. Het lijkt (of is het) een memento mori met een herinnering aan de kinderjaren van een (verloren) zoontje. Die indruk wordt versterkt door de plaats waar het werk werd geplaatst, in een kapel achter het hoofdaltaar van de kerk, op een oude grafsteen. Daar gaat men niet onberoerd aan voorbij al kan de bedoeling van de kunstenaar misschien helemaal anders zijn geweest. Maar dan is het in ieder geval een geslaagde Hineininterpetierung, die, zoals al geschreven, nogal wat werken hier een bijkomende subjectieve betekenis geven. Soit.

Deze omvangrijke tentoonstelling biedt alleszins stof tot nadenken en is op die manier een voorbeeld van wat een expositie kan en zou moeten zijn. Kunstwerken worden samengebracht onder een gemeenschappelijke subjectieve noemer die te nemen of te laten is. In het eerste geval gaat de bezoeker mee in het uitdagende project van de curator en pint zich niet vast op onmiddellijke kritische beschouwingen. Op die manier kan het artistiek “consumeren” evolueren van gewoon kijken naar effectieve reflectie. En daarin is Jan Hoet hier weer grandioos geslaagd. De tentoonstellingsmaker, de curator als bevlogen, eigenzinnige mentor zonder duidelijke richtlijnen aan te geven maar ook als instigator tot persoonlijke reflectie.

Tentoonstelling “Middle Gate Geel ’13”. Geel, op diverse locaties met infoplaats de Halle, Markt. Nog tot 22 december met mogelijke verlenging. Meer info: https://www.facebook.com/MiddleGateGeel13

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content