Redactie Knack

‘In de basis is radicalisering een door ethiek gedreven reactie’

Knack.be biedt een fragment aan uit Pleidooi voor radicalisering van Dyab Abou Jahjah: ‘Constructief radicalisme is een uitdrukking van menselijk handelen en van creativiteit.’

Radicalisering begint met een adequaat inzicht in de werkelijkheid, en dat leidt tot verontwaardiging. Aan de basis is het een door ethiek gedreven reactie. Maar als radicalisering constructief wil zijn, kan het zich niet beperken tot woede en verontwaardiging. Het is niet een zich cynisch, nihilistisch, fatalistisch terugtrekken uit de wereld.

Nihilisten en extreme cynici, hoe boos en kritisch ze ook zijn, zijn geen radicalen, het zijn hooguit de hofnarren van het systeem. Het zijn entertainers die de woede en de verontwaardiging in een bepaalde richting sturen, ze verdedigen de status quo terwijl ze er tegelijkertijd hun gal over uitspuwen. Nihilisme, fatalisme en cynisme zijn reactionaire en conservatieve reflexen.

Over hoeveel technologisch vernuft ze ook beschikt, hoeveel schoonheid ze ook kan voortbrengen en zeker hoeveel beschaving ze ook in haar verhaal weet te leggen en zo legitimiteit kan verkrijgen, de macht is in essentie een barbaars systeem

Constructief radicalisme is niet reactief maar proactief. Het is een uitdrukking van menselijk handelen en van creativiteit. Radicalisering is alleen constructief als het rebellie is tegen wat het systeem in de kern behelst, de machtsconcentratie. Daarom kan constructief radicalisme niet bestaan zonder systeemkritiek. Het kan niet anders dan een project zijn om het systeem structureel te veranderen. Constructieve radicalen willen niet passief blijven binnen hun visie en hun verontwaardiging, ze maken een analyse van het systeem en ontwikkelen een strategie om het te veranderen.

Die systeemanalyse is noodzakelijk omdat het de enige manier is om door de mythologie van het heersende denken heen te prikken. Ze willen in de eerste plaats laten zien hoe kunstmatig en geconstrueerd het systeem is, nog eerder dan aan te tonen hoe corrupt en meedogenloos het is. Ze willen aan iedereen duidelijk maken dat een ander systeem mogelijk is en dat, ondanks de intellectuele luiheid van sommigen en de medeplichtigheid van anderen, er echte alternatieven bestaan.

Macht als systeem is ten diepste moreel corrupt. Over hoeveel technologisch vernuft ze ook beschikt, hoeveel schoonheid ze ook kan voortbrengen en zeker hoeveel beschaving ze ook in haar verhaal weet te leggen en zo legitimiteit kan verkrijgen, de macht is in essentie een barbaars systeem. Het is de antithese van beschaving.

Beschaving in haar gestructureerde vorm en bevrijding als politieke manifestatie kunnen we terugvinden in de concessies die de macht gedwongen was te maken, als product van de sociale en politieke strijd om vooruitgang en mensenrechten. Beschaving en vrijheid zijn, zo bezien, altijd een resultaat van radicale actie en altijd een nederlaag die de elites wordt toegebracht. Daarom wachten de elites altijd de kans af om terug te slaan en indien mogelijk terug te pakken wat zij denken te hebben verloren. De beschaving is ook terug te vinden op het vlak van de gespreide kennis, de kennis los van structuren, zonder binding met de politiek of de behoeften van de machtscomplexen.

De macht kan zich niet blijven samenballen zonder ooit te imploderen of te exploderen, en zo de aarde en het menselijk ras te vernietigen

Als kennis zich losmaakt van haar instrumentele functie in dienst van de elites of wanneer ze ontstaat buiten de grenzen van de macht, bijvoorbeeld in de alternatieve cultuur, of wanneer ze hybridisch wordt door kruisbestuiving, bouwt ze een potentiële nieuwe macht op. En als de verschuiving van oud naar nieuw plaatsvindt in het schemergebied, juist voor de verschuiving voltooid is, is er altijd een kleine kans de nieuwe opkomende machtsstructuur te beïnvloeden en zelfs te veranderen door tussenkomst van mensen die gewapend zijn met nieuwe kennis.

Macht is iets wat we allemaal nodig hebben om te kunnen overleven, om te kunnen gedijen, en om de samenleving en de beschaving op te kunnen bouwen, en juist daarom is de concentratie ervan in de exclusieve complexen problematisch en een bedreiging voor de toekomst van onze soort. De macht kan zich niet blijven samenballen zonder ooit te imploderen of te exploderen, en zo de aarde en het menselijk ras te vernietigen. Een nucleaire holocaust was een van de middelen waardoor dat had kunnen gebeuren. Dat gevaar lijkt nu wat geweken, maar in werkelijkheid kunnen de technologische middelen voor de totale vernietiging nog steeds gebruikt worden.

Een andere manier is de vernietiging van onze habitat. De macht maakt onze planeet langzaam maar zeker onbewoonbaar. Er wordt vaak gezegd dat de mens en zijn beschaving er de oorzaak van zijn dat de aarde ecologisch achteruitgaat. Dat zou alleen waar zijn als we de manier waarop we produceren, het systeem, de macht, verwarren met beschaving. En als we die niet zouden beschouwen als een systeem, maar als een natuurlijke orde der dingen. We hebben al besproken waarom dat een leugen is en waarom die leugen wordt gehandhaafd.

Zodra we niet langer in de val van de systeempropaganda trappen en we niet langer geloven in het verhaal van de macht […] is radicalisering niet langer meer een kwestie van ideologie, maar een kwestie van ethiek, overleven en gezond verstand

Onze huidige manier van doen is niet natuurlijk, die is geconstrueerd en kan veranderd worden. Het is het systeem dat de ecologische achteruitgang bewerkstelligt, net zoals het oorlogen bewerkstelligt en mensen laat sterven aan armoede en ziekten.

Vanaf het moment dat we de moed hebben toe te geven dat het systeem niet deugt en niet eerlijk is, dat het in de kern van de zaak moreel corrupt is, dat het een moordmachine is, vanaf het moment dat we na dat eerste inzicht erkennen dat het systeem een kunstmatige constructie is en dat het niet inherent is aan de menselijke natuur en aan de beschaving of aan een verborgen wet op metafysisch niveau, wordt het een morele plicht het systeem omver te werpen.

Pleidooi voor radicalisering (Dyab Abou Jahjah)
Pleidooi voor radicalisering (Dyab Abou Jahjah)© De bezige bij

Met andere woorden, zodra we niet langer in de val van de systeempropaganda trappen en we niet langer geloven in het verhaal van de macht, en zodra we beseffen wat er eigenlijk aan de hand is – kolossale onrechtvaardigheid, opgedrongen lijden maar ook het spelen met ons voortbestaan als soort – is radicalisering niet langer meer een kwestie van ideologie maar een kwestie van ethiek, overleven en gezond verstand. De machtsconcentratie moet ten val gebracht worden voordat ze ons vernietigt. Nu, in de komende vijf of tien jaar, bestaat er een kleine maar reële kans het systeem op de knieën te krijgen, want het systeem zit in een overgang, de status quo is aan het verschuiven en de elites zijn verward en verdeeld.

Als het zich weer verankert in een nieuwe status quo, zal het decennia duren, misschien wel eeuwen, voordat het weer een kwetsbaar moment zal beleven, veroorzaakt door even diepgaande veranderingen in het mechanisme ervan als de verandering die we nu meemaken.

Pleidooi voor radicalisering is uitgegeven bij De Bezige Bij. Op Knack.be verscheen eerder al een recensie van het boek.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content