Hoeveel kost onze veiligheid? En hoeveel mag die kosten?

De regering-Michel moet de kaasschaaf aan de kant schuiven bij de volgende begrotingscontrole, schrijft professor Herman Matthijs. ‘Bovendien moet er extra geld naar veiligheid gaan, want op alle diensten is de laatste jaren te veel bespaard.’ Een gedetailleerde analyse van de kost van onze veiligheid.

Na de recente terreurdaden in Parijs vertoont een groot deel van de bevolking en de politieke wereld interesse in de maatschappelijke veiligheid. Een dergelijke beveiliging van de maatschappij moet door de overheid gefinancierd worden. Uiteraard is dat een moeilijke oefening in een periode van besparingen. De laatste jaren is er uitgebreid gesaneerd in de overheidstaken inzake beveiliging, want men vond dat niet nodig in tijden van een Europese Unie met open grenzen en de mondiale economie. In feite heeft het Europese vasteland weinig geleerd uit de terroristische aanslagen van september 2001 in de Verenigde Staten, maart 2004 in Madrid en september 2005 in Londen.

De specifieke politieke waarden die te verdedigen zijn, kan men in de volgende lijst samenbrengen: de gelijkheid van man en vrouw, de scheiding van kerk en staat, vrije verkiezingen, de vrijheid van godsdienst, de vrijheid van meningsuiting, en geen censuur inzake de pers. Los van deze essentiële regels staat het feit van de Westerse, sociaal gecorrigeerde vrije markteconomie.

Dit alles heeft veel vrijheid en welvaart meegebracht, maar de verdediging daarvan is minder het aandachtspunt geweest vanwege vele West-Europese regeringen. Nogal wat lidstaten in de Europese Unie, zoals België, hebben het veiligheidsaspect doorgeschoven naar Europa met de gedachte dat dit punt op de binnenlandse electorale markt minder interessant zou zijn. Dat geldt maar tot het moment dat er iets gebeurt op het eigen grondgebied. Bovendien is de verdediging en de bewaking van de Schengen-buitengrenzen zo lek als een zeef.

Welke budgettaire middelen hebben de Belgische overheden dan besteed om de veiligheid van het land en zijn bevolking te waarborgen? Want veiligheid kost geld.

Na de terechte kritiek op de werking van de politie en vooral het gerecht in de zaak-Dutroux ging de aandacht van de politieke wereld vooral naar de politie. Er ging de laatste jaren zeer veel geld naar de nieuwe zogenaamde geïntegreerde politie.

Anno 2015 staat er in de federale begroting ruim 1,7 miljard euro voor de politie. Daarvan gaat 709 miljoen als federale dotatie naar de lokale politiezones. Dat bedrag staat ongeveer gelijk met 40 procent van de uitgaven van de zones. De overige 60 procent komt van de gemeenten. Bovendien krijgen de zones ook nog geld uit de opbrengst van de verkeersboetes. Moeilijke zones zoals Brussel krijgen ook extra geld voor aanwervingen. Daarnaast zijn bepaalde kosten voor de politie zoals inspectie opgenomen in de begroting Binnenlandse Zaken.

Concluderend kan men stellen dat de politiehervorming het aantal personeelsleden bij de politie fors heeft opgetrokken tot boven de 40.000 en dat is gepaard gegaan met een stevige budgettaire factuur. Maar wat is er niet gebeurd? Investeringen.

Zo heeft de federale politie, die o.a. moet instaan voor de grensbewaking, amper 5 procent van zijn budget vrij voor investeringen. Daardoor is die dienst een vogel voor de kat.

De politieke wereld dient zich dan ook af te vragen of die politionele hervorming organisatorisch en budgettair wel zo een succes is geweest?

Want is de dienstverlening voor de burger heden beter dan tijdens de vorige eeuw toen we naast de gemeentepolitie, de gerechtelijke politie en de Rijkswacht kenden? Wij hebben 3,7 politiemensen per 1.000 inwoners en toch zijn er steeds tekort of niet voorhanden op de momenten dat het nodig is. Zo stelt zich de problematiek van het grote aantal politiezones, met op kop de zes zones in het Brussels Gewest. Alleen al de fusie van de zes Brussels zones onder het Gewest zou een enorme verbetering zijn voor de veiligheid en de burgers.

Ook de gemeenten zijn budgettair niet in staat om deze zones adequaat te financieren. Zou het dan niet beter zijn om de lokale politie onder te brengen bij de vier deelstaten, zoals in de Bondsrepubliek en andere federale landen?

De douane staat begroot met 196 miljoen euro (2013: 208 miljoen) en werkt met ongeveer 3.750 ambtenaren. Voor onze veiligheid is deze dienst erg belangrijk omdat zij de buitengrenzen controleert op goederen en deze laatsten kunnen ook de oorzaak zijn van aanslagen. Gezien de belangrijkheid van de zeehavens en de luchthavens inzake cargo is de douane zeker een belangrijke pion in de veiligheidspolitiek.

De douane is ook verantwoordelijk voor de inning van de douanerechten , die voor 75 procent naar de EU-begroting gaan. De resterende inningskosten (2014: 550 miljoen euro) zijn meer dan voldoende om de douane te financieren. Maar ook de douane heeft te weinig investeringsmiddelen. Misschien moet er eens nagedacht worden om de grenscontroles binnen de federale politie te fusioneren met de douane zoals dat in de Verenigde Staten werkt.

Al jaren klagen de magistraten en andere groepen bij Justitie over het tekort aan middelen. Maar als men de begroting Justitie analyseert, beginnend bij het einde van de vorige eeuw, dan stelt men vast dat deze begroting gestegen is van 920 miljoen euro (1997) over 1,6 miljard euro (2008) tot 1,8 miljard euro in 2015. Men kan dus niet stellen dat de regeringen geen budgettaire prioriteit hebben gegeven aan dit beleidsdomein.

Hier ziet men dan ook dat de toename van het aantal middelen niet adequaat werd gebruikt ten voordele van het investeringsdeel binnen het desbetreffende budget. Voor de veiligheid speelt vooral het federaal parket in deze begroting een rol.

De veiligheid van de staat is een deel van de begroting van Justitie en is voor 2015 begroot op 41,7 miljoen euro (2013: 45 miljoen ). De Belgische MI-5 telt zowat 700 personen. De personeelskost is goed voor 32,8 miljoen euro en de werking kost 7,5 miljoen euro.

Een aantal specifieke veiligheidsmaatregelen zijn begroot op 1,4 miljoen voor 2015. In vergelijking met het buitenland en zeker gezien de aanwezigheid van de EU en de NAVO in Brussel heeft België altijd weinig interesse gehad voor deze dienst.

Uiteraard moet men toegeven dat er dubbel werk is tussen de staatsveiligheid, de militaire inlichtingsdienst en de federale politie. In het verleden is er al gepleit om de binnenlandse geheime dienst af te schaffen en die taken te laten doen door de politie. Dat is enkel het geval in Denemarken. Bovendien sloopt men dan ook de grens tussen het politiewerk versus de ‘intelligence’.

De begroting Binnenlandse Zaken bevat ook de kredieten voor het Orgaan Coördinatie Analyse Dreiging ( OCAD ). Maar met 1,2 miljoen aan budget in 2015 (2013: 1,5 miljoen ) is het maar de vraag of men hiermee veel kan doen? Daarnaast bevat deze begroting van Binnenlandse Zaken ook de uitgaven van het Crisiscentrum. De vraag is of beiden misschien niet beter worden samengevoegd ?

Defensie heeft als taak de verdediging van het land. Net zoals in onze buurlanden kan het leger ingezet worden voor de bewaking van strategische plaatsen, zoals havens, luchthavens, kerncentrales.

In het jaar 2005 stond Defensie nog begroot voor 2,6 miljard euro in de federale uitgavenbegroting en in 2015 zakt dat naar 2,3 miljard euro. Dit departement is ongetwijfeld het grootste slachtoffer geworden van de besparingen. Met een budget van 2,3 miljard euro voor 2015 (2013: 2,7 miljard ) is hier amper 300 miljoen beschikbaar voor investeringen.

De enige kans voor Defensie om te overleven is een Benelux-samenwerking. Maar dan zal er ook meer geld op tafel moeten komen. Want Nederland zal terecht afhaken, met een budget van 7,7 miljard euro en een structurele jaarlijkse verhoging van 200 miljoen, want onze noorderburen gaan die factuur niet alleen willen betalen. Op de laatste NAVO-top in Wales hebben de lidstaten zich trouwens bereid verklaard om tegen 2024 hun defensiebudgetten op te trekken tot 2 procent van het bbp en daarvan moet dan minstens 20 procent naar investeringen gaan.

Een speciale rol binnen het departement Landsverdediging is het ADIV (Algemene Directie Inlichtingen en Veiligheid). De Belgische MI-6 is recent succesvol geweest in het oplossen van het Belgacom-spionageverhaal.

Een afzonderlijke militaire inlichtingsdienst ziet men in alle landen en dat heeft ook zeker zijn nut in het kader van buitenlandse militaire operaties. Maar de eerlijkheid zegt dat er ook overlappingen bestaan tussen de ADIV en de staatsveiligheid alsook de federale politie.

In een parlementaire democratie dient het werk van de politie en de inlichtingsdiensten ook gecontroleerd te worden door het Parlement. Want de veiligheidsdiensten kunnen gebruik maken van technieken die een inbreuk kunnen teweeg brengen op burgerrechten. Als gevolg van de zesde staatshervorming komt het comité I nu ook onder de bevoegdheid van de Kamer van Volksvertegenwoordigers (kostprijs 2015: 2,5 miljoen euro). Dat was reeds het geval voor het comité P (kostprijs 2015: 8,6 miljoen euro).

Hier zijn er wat overlappingen omdat de federale politie in beide domeinen actief is en ook door het feit dat de scheidingslijn tussen politioneel werk versus ‘intelligence’ niet altijd duidelijk is. Bovendien is er nog het feit dat de douane nergens door wordt gecontroleerd.

Gezien deze bemerkingen en de budgettaire schaarste zou het een idee kunnen zijn dat beide controleorganen worden gefusioneerd met voortaan ook de bevoegdheid om de douane te controleren.

Binnen de federale regering is momenteel de MR bevoegd voor het comité veiligheid en inlichtingen onder leiding van de eerste minister Charles Michel. CD&V beheert de staatsveiligheid (Justitie: Koen Geens). Maar een opvallend grote concentratie van het beheer van onze veiligheid ligt bij de N-VA (Johan Van Overtveldt op Financiën voor douane, Steven Vandeput op Defensie voor het leger en Jan Jambon op Binnenlandse Zaken voor het ADIV en de politie).

In de aankomende begrotingscontrole moet zeker een einde worden gemaakt aan de kaasschaaf-methode. De openbare financiën moeten in orde worden gebracht en de regering-Michel zal keuzes moeten maken in de besparingen op de uitgaven. Ten aanzien van de veiligheidskost zal er meer geld moeten gezocht worden, want zowat alle diensten zijn door de vorige regeringen te veel gesaneerd. Los van de overlappingen die er bestaan tussen bepaalde diensten, zal deze regering ook eens nieuwe structuren moeten vastleggen in de veiligheidsketen van dit land.

Een echte Europese aanpak op dit vlak moet men niet verwachten en dat gegeven is voor een groot stuk gerelateerd met de wil van onder andere Parijs en Londen om het politioneel alsook militair systeem in eigen handen te houden.

Gezien het feit dat vooral de Britten, met onder andere de MI’s, en de Fransen, met onder andere de DGSE en de DCRI, vooral de nationale macht willen behouden, moet men bij ons het heft zelf in handen nemen en een poging doen om tot een veel grotere Benelux-samenwerking te komen.