‘Hoe komt het dat resoluties van de VN veiligheidsraad dode letter blijven?’

Een democratisch land als België heeft de morele plicht haar stem te verheffen en haar diplomatieke invloed aan te wenden. Vlinks roept dan ook alle politici op om in niet mis te verstane termen de daden van het AKP-regime te veroordelen.

Duitsland, in het jaar 1933. In de aanloop naar de verkiezingen van 5 maart deinsde de NSDAP er niet voor terug om tegenstanders -vooral communisten en sociaal-democraten- te intimideren. Op 27 februari ging de Rijksdag, het parlementsgebouw, in vlammen op. De brand bleek aangestoken te zijn, volgens de nazi’s door de communist Marinus Van der Lubbe, met medewerking van de Duitse communisten. Het bewijs hiervoor is nooit geleverd, maar het kwam de nazi’s in elk geval bijzonder goed uit.

Er werd prompt gereageerd, want een dag later werd onder impuls van de nazi’s de ‘Reichstagsbrandverordnung’ uitgevaardigd, een presidentiële verordening die een aantal grondwetsartikels opschortte. De belangrijkste vrijheden die werden beknot waren de persoonlijke vrijheid, de persvrijheid en de vrijheid van meningsuiting. De nazi’s behaalden, na verkiezingen waarbij socialisten en communisten werden geïntimideerd, 44% van de stemmen en werden daarmee de grootste partij in de Rijksdag. Kort nadat de nieuwe Rijksdag bijeen kwam, werd de Ermächtigungsgesetz gestemd, een wet die het de regering toeliet om vier jaar zonder parlement te regeren. De nog aanwezige sociaaldemocraten -een deel van de sociaaldemocraten en al de communisten waren reeds gedetineerd- stemden tegen, maar de wet werd toch aangenomen. Politieke partijen en vakbonden buiten de NSDAP werden buiten de wet gesteld en duizenden politieke tegenstanders werden bedreigd of opgepakt om in de eerste concentratiekampen te eindigen. Dit alles om het “communistische, staatsbedreigende terrorisme” een halt toe te roepen. De basis was nu gelegd voor de ‘Geleichschältung’ van volk en staat met de ideologie van de NSDAP. In 1934 stierf president Hindenburg. Rijkskanselier Hitler noemde zichzelf nu “Führer und Reichskanzler”, waarmee hij zich ook het presidentiële ambt toe-eigende. In minder dan een jaar tijd was de dictatuur van Hitler en zijn NSDAP geïnstalleerd.

Parallellen met Turkije?

Uiteraard loopt elke vergelijking mank, maar ik denk niet dat ik te kort door de bocht ga als ik parallellen zie met de huidige gang van zaken in Turkije. Het AKP-regime van Erdogan is na de mislukte coup immers goed op weg om zelf de ultieme staatsgreep te plegen. De feiten zijn zonneklaar: de persvrijheid is teruggeschroefd, andersdenkenden worden massaal gedetineerd, academici, onderwijzers en ambtenaren worden op grote schaal ontslagen, kritische journalisten worden voor de rechter gebracht. Oproepen worden gedaan om tegenstanders van het regime aan te geven. Er heerst een klimaat van angst en terreur waarbij elke vorm van kritiek op het regime van de AKP en haar leider gevolgen heeft. Turkije is in transitie van een volwaardige parlementaire democratie gestoeld op een liberale rechtsorde naar een autoritair regime waarbij ‘en stoemelings’ theocratische elementen worden ingevoerd. Dit geheel naar het model van de antisemitische islamofascistische dichter en ideoloog Necip Fazil Kisakürek, die een theocratische en antidemocratische blauwdruk schetste voor de Turkse staat. Het is bij Necip Fazil dat Erdogan de ideologische mosterd haalde. Wie wil weten welk pad het AKP-regime nu bewandelt, dient Fazil te lezen.

We keren terug naar nazi-Duistland, waar in de nacht van 9 op 10 november 1938 de Kristallnacht plaatsvond. De nazi’s brachten 91 joden om het leven, vandalisme werd op grote schaal aangericht tegen joodse eigendommen en duizenden joden werden afgevoerd naar concentratiekampen. Deze gruwelijke gebeurtenissen zaten eraan te komen, maar dat belette de internationale gemeenschap niet om akkoorden te sluiten met nazi-Duitsland. Nazi-Duitsland was niet de internationale paria. Nochtans bestond er ook zoiets als een Verenigde Naties avant la lettre, met name de Volkenbond. Maar net zoals de huidige VN ontbrak het de Volkenbond aan slagkracht en aan effectieve instrumenten om het internationale recht afdwingbaar te maken. Zo kregen de lidstaten vrij spel. Zoals nu. Zeg nu zelf, welke waarde heeft een resolutie van de VN in de praktijk? Israël schendt al jaren VN-resolutie 242, die eist dat Israël zich terugtrekt uit de gebieden die het sinds 1967 bezet.

Hoe komt het dat resoluties van de VN veiligheidsraad dode letter blijven, dat mensenrechten overal ter wereld met de voeten worden getreden? Er bestaat toch zoiets als het Universele Verdrag voor de Rechten van de Mens, uit 1948? Veel heeft te maken met cynische realpolitiek. Geopolitiek is an sich een neutraal concept, maar al te vaak heeft het een pejoratieve bijklank gekregen omdat mensenrechten ondergeschikt worden gemaakt aan zogezegde ‘hogere belangen’ van de soevereine landen. Deze vorm van geopolitiek is de kanker die, in weerwil van wat je van het menselijke voortschrijdende inzicht zou kunnen verwachten, obscurantistische en autoritaire regimes in het zadel houdt. De ‘onderdanen’ van deze regimes worden zo de facto ‘quantité négligeable’, ze zijn niet meer dan pasmunt in het geopolitieke spel. Centraal binnen geopolitieke denkkaders staat vaak het principe ‘de vijand van mijn vijand is mijn vriend’. Zo komen onnatuurlijke bondgenootschappen tot stand, waarbij ethische bekommernissen van geen tel zijn. De VS doet zich vaak voor als de kampioen van de mensenrechten (hoewel in sommige staten van de VS terdoodveroordeelden worden geëxecuteerd door hen te braden op een stoel) maar is in werkelijkheid de kampioen van het sinistere geopolitieke spel.

Pact met de duivel

De wieg van het mondiale jihadisme lag grotendeels in het Wahabitische Saudi-Arabië, maar werd met Amerikaanse hulp vervolmaakt in Afghanistan. Daar ondersteunde de CIA de lokale mujahedin -nu worden die jihadi’s genoemd- die tegen de Sovjets vochten. Als het maar tegen het communisme is, dan is de VS bereid een pact met de duivel te sluiten. Zo heeft het in haar geschiedenis al vaak bewezen. Dezelfde CIA hield verschillende Zuid-Amerikaanse militaire dictaturen aan de macht. Regimes die niet bekend stonden om hun respect voor de mensenrechten, om een understatement te gebruiken. In Indonesië, Iran en Chili had de CIA de hand in staatsgrepen die de democratisch verkozen linkse regeringen aan de dijk zetten en vervingen door dictaturen. Generaal Suharto joeg meteen een half miljoen Indonesische communisten over de kling, Sjah Mohamed Pahlavi installeerde de staatsterreur door middel van een enorm repressie-apparaat en de naam Pinochet doen nu nog huiveren.

Gaan we nog verder terug, dan zien we dat de CIA in volle Koude Oorlog-tijdperk een duizendtal voormalige nazi’s -zelfs diegenen die rechtstreeks bij de massale vernietiging van de Europese joden betrokken waren- in dienst had, voornamelijk als spion, uiteraard met het oogmerk het internationale communisme te bestrijden.

Natuurlijk is niet alleen de VS in dit cynische bedje ziek, schaars zijn de landen die geen meester zijn in internationale hypocrisie. Buiten wat mensenrechtenorganisaties en de Tibetaanse gemeenschap stelt niemand zich bijvoorbeeld vragen bij het Chinese regime. Dit is niet democratisch verkozen en schendt systematisch de rechten van haar inwoners. Hoe komt het dat China zo gemakkelijk weggekomen is met de bloedige onderdrukking van de Tienanmen-opstand? Wie heeft er weet van de grootschalige en intense vervolging van de aanhangers van de vreedzame Falun Gong-beweging? Duizenden leden worden wederrechtelijk opgesloten en de organen van geëxecuteerde Falun Gong-leden worden zelfs verkocht. Tibet werd, volledig in strijd met het internationale recht, bezet en geannexeerd. Zelfs de talloze zelfverbrandingen van Tibetaanse monniken kon de internationale gemeenschap de ogen niet doen openen. Wat zou het baten, als permanent lid van de veiligheidsraad heeft China een vetorecht. Alsof een resolutie veel zou uitmaken.

Kapitaal kent geen ethiek

Een mogelijk nog doorslaggevender element dan het concept van de ‘objectieve bondgenoot’ zijn economische belangen. Kapitaal kent immers geen ethiek. Waarom anders knopen zowat alle westerse landen handelsrelaties aan met ‘schurkenstaten’ als het al vernoemde China, Iran en Saudi-Arabië? In Iran worden homoseksuele tieners na gefabriceerde beschuldigingen opgeknoopt, in Saudi-Arabië is godslastering een voldoende reden voor de doodstraf. In de feiten is het Saudische koninkrijk, dat net als het kalifaat van IS geënt is op salafistisch gedachtengoed, de internationaal gelegitimeerde versie van het IS-kalifaat. En toch is het een belangrijke handelspartner van alle westerse landen. Omwille van het smeer likt de kat de kandeleer…

Is op de keper beschouwd de perfide vluchtelingendeal die de EU afsloot met Turkije, ook niet ingegeven door economische belangen? Duizenden nieuwe migranten zouden de Europese sociale zekerheidsstelsels te zwaar belasten. Waar commerciële of geopolitieke belangen ontbreken, zien we vaak dat de internationale gemeenschap onverschillig reageert. Gebeurde de Rwandese genocide in 1994 niet terwijl de wereld toekeek? De VN stuurde -ook Belgische- blauwhelmen, maar die moesten toekijken hoe de slachting zich voltrok. Interveniëren in het Hutu-Tutsiconflict was niet toegestaan, het VN-mandaat reikte enkel tot het beschermen en evacueren van landgenoten en andere buitenlanders. Eerst oompje en dan oompjes kinderen, het is ook een adagium in de internationale politiek.

Cultuurrelativisme

Naast cynisch-politieke en commerciële overwegingen is er ook een derde reden waarom schendingen van de mensenrechten onbestraft worden gelaten. Het heeft te maken het onzalige cultuurrelativisme, een verknipt moraliteitsdiscours waarbij elke act ethisch inwisselbaar wordt geacht en gelegitimeerd omwille van culturele en/of religieuze motieven. Vanuit deze optiek vechten China en de Organisatie voor Islamitische Samenwerking -in de Caïro verklaring van 1990- de universaliteit van de mensenrechten aan, omdat individuele mensenrechten in hun ogen een westers concept zouden zijn.

Ook een zeer eng opgevatte conceptie van nationale soevereiniteit vertoont raakvlakken met het cultuurrelativistische discours. Een maximalistisch opgevat idee van nationale soevereiniteit -iedere staat moeit zich met zijn eigen zaken- geeft een staat de mogelijkheid om bij elke schending van de mensenrechten deze nationale soevereiniteit in te roepen. Dit is nu bijvoorbeeld het geval in Turkije, waar het Erdogan-regime buitenlandse kritiek als niet-legitiem beschouwt. Nog een cruciale factor is de grootte van een land. Een klein landje als Noord-Korea (het prototype van een schurkenstaat) kan gemakkelijk internationaal geïsoleerd worden. Dat wordt bij een ander Aziatisch land als China quasi onmogelijk door haar schaalgrootte.

Moeten we dan maar berusten wanneer mede-aardbewoners in andere landen worden onderdrukt, gefolterd, vermoord? Hoegenaamd niet. Een democratisch land als België heeft de morele plicht haar stem te verheffen en haar diplomatieke invloed aan te wenden. In de Turkije-kwestie heeft het nagelaten dit te doen. We kunnen als NAVO-lidstaat op zijn minst de legitimiteit van het AKP-regime in twijfel trekken. Of gaat men uit van de premisse dat een lidstaat van de NAVO a priori democratisch is? Is de federale regering dan zo laf dat ze zichzelf het zwijgen oplegt omwille van het vrijwaren van de vluchtelingendeal met Turkije en hogere NAVO-belangen? Hoe cynisch kan een democratie zijn? De Vlaamse politica die nog het meest uitgesproken haar stem verhief was Meyrem Almaci van Groen. Zij stak haar nek uit en veroordeelde in niet mis te verstane termen de wandaden van het autoritaire AKP-regime. Het zou ook politici van andere partijen sieren indien ze zich duidelijk zouden uitspreken voor de democratie, de mensenrechten en de rechtstaat. Wie volgt?

Gert Verwilt is kernlid van Vlinks