Met hun Antwerpse lijst ‘Samen’ hebben SP.A en Groen de strijd om de gemeenteraadsverkiezingen nu al opengegooid. Het wordt erop of eronder: niet alleen voor De Wever of het nieuwe bondgenootschap, maar voor alle andere partijen. Vandaag zijn zelfs Open VLD en PVDA elkaars concurrenten.
‘Al lachend zegt de zot de waarheid’, heet het, vandaar ook dat de kop van de satirische nieuwssite ‘De Raaskalderij’ zo raak was: ‘Antwerps kartel: ‘Samen’ haalt het van ‘Tegen’. Met als uitleg, zogezegd van Wouter Van Besien: ‘Dit progressieve kartel is een positief project, niet tegen iets of iemand, maar voor alle Antwerpenaren die niet op N-VA stemmen. We waren elk apart al tegen, dus het was niet meer dan logisch om samen tegen te zijn. Dat verhoogt onze kansen om een stad te bouwen waarin iedereen zich thuis kan voelen zodra al die N-VA’ers hier weg zijn.’
Dat vat inderdaad goed samen waar het om gaat, en maakt ook duidelijk waarom de Antwerpse gemeenteraadsverkiezingen van wereldbelang zullen zijn voor het hele land. Bart De Wever, burgemeester van Antwerpen en als partijvoorzitter van de N-VA de sterke man achter de Vlaamse en de federale regering, wordt in eigen stad geen walk-over gegund. Twee van de drie linkse oppositiepartijen bundelen de krachten in een ‘bondgenootschap’, en doen daarvoor ook een appèl op ‘de burgers’: kandidaten die niet bij Groen noch bij de SP.A horen en zich toch politiek willen engageren in een positief project.
Project tussen groen en rood, tegen lichtblauwe achtergrond
De keuze van die nieuwe kandidaten is de beste illustratie van wat er ‘nieuw’ of ‘apart’ is aan de politieke richting die ‘Samen’ wil uitgaan, want de programma’s en politici van Groen en SP.A zelf zijn genoegzaam gekend. Daarom ook dat alle aandacht ging naar de onafhankelijke kandidate Jinnih Beels. Beels was tot 2016 commissaris bij de Antwerpse politie. Ze herkende zich niet in de potige aanpak van hoofdcommissaris Serge Muyters en burgemeester Bart De Wever en werd in 2016 commissaris diversiteitsbeleid in de politiezone Mechelen-Willebroek, waar ze het veiligheidsbeleid van Bart Somers mee uittekent. Vorige week nog zei Groen-voorzitter Meyrem Almaci in Knack dat haar partij ‘momenteel dichter bij Open VLD staat dan bij PVDA. Toch bij de Open VLD van Bart Somers, niet die van Gwendolyn Rutten‘. ‘Samen’ is een project tussen groen en rood, maar tegen een lichtblauwe achtergrond. De dieprode PVDA is niet alleen ongewenst omdat ze de beoogde liberale centrumkiezer zou afschrikken, maar ook omdat de PVDA niet past in de nationale agenda van Groen en SP.A. Dat bleek ook zondag uit de wijze waarop SP.A-voorzitter John Crombez op VTM een vraag naar samenwerking met de PVDA wegwuifde: men voelt geen behoefte om de koek ter linkerzijde nog eens met een derde partner te delen.
Het is niet alleen uit bescheidenheid of courtoisie dat de twee mannelijke politici op de affiche, Wouter Van Besien en Tom Meeuws, toch het liefst Jinnih Beels in het midden van de foto’s laten staan.
Ook daarom is Jinnih Beels ze uitstekend gecast: in haar figuur dekt ze tegelijk de linker- en rechterflank van de ‘Samen’-lijst af. Als politiecommissaris is ze geloofwaardig om het voor links zo netelige veiligheidsdebat aan te gaan tegen de pleitbezorgers van rücksichtslos gespierde aanpak. Daardoor kan ze zich met haar aanpak ook bij jonge allochtonen profileren als een redelijk alternatief voor het vaak als hatelijk en zelfs als racistisch ervaren politieoptreden. Beels is een gekleurde vrouw van Indiase komaf (maar geen moslima): dat is niet onbelangrijk voor twee partijen die over het multiculturele land een ander verhaal (willen) vertellen dan de N-VA, maar daarin niet altijd slagen. Ook al omdat zowel Groen als de SP.A in het verleden mochten ondervinden hoe moeilijk het is om bij nieuwe landgenoten ook écht geloofwaardig over te komen.
Last but not least: Jinnih Beets is niet toevallig een vrouw die Angelsaksische reclamejongens ‘good looking and striking’ zouden noemen. Het is niet alleen uit bescheidenheid of courtoisie dat de twee mannelijke politici op de affiche, Groen-kopman Wouter Van Besien en SP.A-voorzitter Tom Meeuws, toch het liefst Jinnih Beels in het midden van de foto’s laten staan.
Zou het eigenlijk toeval zijn dat, tijdens de discrete zoektocht naar nieuwe kandidaten, ‘Samen’ ook heeft aangeklopt bij Alexia Leysen, actrice en telg uit een van de belangrijkste ondernemersfamilies van het land? Leysen is de initiatiefneemster van het razend populaire ‘Dagen zonder Vlees’. Ze is ook een graag geziene gastspreekster op het ‘Festival van de Gelijkheid’ van Curieus, de culturele organisatie van de Vlaamse socialisten. Ook Leysen is een interessante jonge vrouw die moeiteloos de cover van (dag)bladen kan halen. Net als bij Beets zou in het geval van Alexia Leysen ‘het plaatje helemaal hebben geklopt’, in alle betekenissen van het woord. Aan Knack verklaarde Leysen dat ze ‘gepolst is door ‘Samen’, maar dat zij niet is ingegaan op die vraag’.
Verkiezingen draaien niet om programma’s, maar om stemmen. Programma’s zijn een middel om stemmen te halen, net zoals kandidaten dat zijn.
De vraag zelf hoeft niet te verwonderen. Verkiezingen draaien niet om programma’s, maar om stemmen. Programma’s zijn een middel om stemmen te halen, net zoals kandidaten dat zijn. ‘Samen’ profileert zich als een bondgenootschap rond een progressief programma, maar in de communicatie vorige week was zichtbaar meer zorg besteed aan de presentatie van de mysterieuze ‘lady X’ dan aan de programmatorische vernieuwing. Als er iets echt nieuw was aan de boodschap van ‘Samen’, dan dat één of vijf van de kandidaten niét uit ‘de politiek’ zal komen – dus zelfs in het inhoudelijke verhaal ligt de nadruk wéér op de kandidaten, en op de positieve vibes van het nieuwe verbond ‘van alle mensen van goede wil’. Macron werd niet genoemd maar was nooit veraf.
Presidentiële verkiezingen worden het straks in elk geval in Antwerpen, toch als het van Bart De Wever afhangt. In Het Laatste Nieuws verengde De Wever de strijd met de vernieuwde concurrentie nu al tot een pop poll van eerste orde: ‘Dit worden duidelijke burgemeestersverkiezingen. De hele linkerzijde heeft een anti-BDW-lijst gevormd. Allemaal samen tegen mij.’ Om in één moeite op de radio ervoor te waarschuwen dat de nieuwe linkse lijst ‘een terugkeer betekent naar het socialistisch bestuur. We weten wat dat betekent.’
Is dat zo? De vorige gemeenteraadsverkiezingen, in 2012, hebben de Antwerpse machtsverhoudingen op hun kop gezet. De N-VA van Bart De Wever haalde ineens 37,7 procent. De grote verliezer was de Stadslijst (een SP.A-CD&V-kartel) van burgemeester Patrick Janssens, goed voor ‘maar’ 28,6 procent. De andere Antwerpse sterkhouder van de laatste twintig jaar, het Vlaams Belang, werd knock-out geslagen en strandde op 10,2 procent. Geen van de andere partijen kwam boven de tien procent uit.
Maar is die uitslag nog relevant? De Stadspartij was al na een paar weken opgeblazen door de CD&V, Patrick Janssens stopte met de politiek, bij Open VLD is Annemie Turtelboom out… Het enige wat vandaag nog even belangrijk is als in 2012, is dat zes jaar geleden N-VA (23 zetels) en VB (5 zetels) samen 28 zetels behaalden op een totaal van 55. Dat is een meerderheid. Niet dat De Wever aanstuurt op een coalitie met het VB. Het betekent wel dat de andere partijen geen meerderheid kunnen vormen zonder de N-VA – tenzij men het op en akkoordje gooit met het VB). Die rekenkunde gold in 2012 en geldt ook onverkort in 2018: als de som van de zetels van N-VA en VB gelijk is aan of hoger is dan de helft van de 55 zetels in de Antwerpse gemeenteraad, dan is ‘Samen’ eraan voor de moeite.
Grondverschuiving ter linkerzijde
Vraag is in welke mate de krachtsverhoudingen intussen gewijzigd zijn. Daarbij helpt een korte analyse van de parlementsverkiezingen van 2014 in het kanton Antwerpen. Die cijfers zagen er al flink anders uit dan in 2012. Ter linkerzijde vond nog geen aardbeving plaats, maar wel al een grondverschuiving. Zonder Patrick Janssens haalde de SP.A-Kamerlijst nog maar 16,4 procent, zowel voor de Kamer en voor het Vlaams Parlement. Intussen klom Groen al tot 13,84 procent (Kamer) of 14,23 procent (Vlaams Parlement). De PVDA bleef stationair: 8,85 procent voor de Kamer, 7,73 voor het Vlaams Parlement.
Ook bij centrumrechts werd een nieuwe pikorde duidelijk. N-VA bleef één derde van de Antwerpse kiezers aanspreken: 34,36 procent voor Kamer en 32,18 procent voor het Vlaams Parlement. Dat was vier (viér) keer zo veel als de ‘dichtste’ centrumrechtse concurrent. CD&V werd afgeklokt tussen de 8,56 procent (Kamer) en 11,71 procent (Vlaams parlement). Open VLD deed het met 8 procent nog altijd slecht, maar minder slecht dan de vijf procent van 2012. En met zeven procent was Vlaams Belang nu nog slechts de zevende partij in Antwerpen. Zij het dat dit vóór de aanslag op Charlie Hebdo was, voor de terreur in Parijs en Brussel, vóór de vluchtelingencrisis, voor the rise van Theo Francken en de grote legitimiteit van een fors N-VA-discours over vluchtelingen, moslims en nieuwe landgenoten. Wat dat in 2018 zal brengen voor het VB, blijft koffiedik kijken.
Een veelbesproken peiling van de Gazet van Antwerpen van einde september leert dat de CD&V van Kris Peeters, Open VLD van Philippe De Backer en de PVDA van Peter Mertens bij de gemeenteraadsverkiezingen van 2018 mogen rekenen op scores die in de buurt liggen van de nationale uitslagen van 2014. Dat geldt ook voor de SP.A, toch indien die partij zelfstandig naar de Antwerpse kiezer zou gaan. Als er één partij is die voor zichzelf een betere uitgangspositie afdwong, dan Groen. Groen (24 procent) zou zelfs net zo groot worden dan de N-VA (26 procent).
Volgehouden strategie
Dat opvallende cijfer is geen toeval, maar het resultaat van een volgehouden strategie, in liberale termen: van een investering. Na de tegenvallende Antwerpse resultaten van 2012 trok Wouter Van Besien zijn conclusies. Hij stelde zijn mandaat als nationaal partijvoorzitter ter beschikking en concentreerde zich volledig op ‘zijn’ stad.
De totstandkoming van ‘Samen’ is de afsluiting van de belangrijke eerste fase van zijn hoogstpersoonlijk project van groenprogressieve politieke machtsverwerving. Dat de SP.A voor het eerst het politieke leiderschap overlaat aan Groen, is zelfs ‘historisch’. Zeker omdat het in Antwerpen gebeurt, en Antwerpen al sinds de negentiende eeuw geldt als het experimentele laboratorium voor de politieke ontwikkelingen in de rest van het land. Vraag is of de Antwerpse SP.A zich op die manier wil herstellen en hergroeperen om bij volgende verkiezingen de oude posities terug in te nemen, of dat de nieuwe sterke man Tom Meeuws (ooit werkzaam op een Antwerps Agalev-kabinet) inderdaad hoopt dat de oude droom van progressieve eenheid eindelijk werkelijkheid wordt. Zij het niet meer met de groenen maar met de sociaaldemocraten in een dienende rol.
Burgemeesterscampagne
Er zijn nog andere cijfers om rekening mee te houden. Zo wil 40 procent van de Antwerpenaren dat Bart De Wever burgemeester blijft, en zou slechts 13 procent (weer een cijfer dat perfect vergelijkbaar met de Antwerpse verkiezingsuitslag van 2014) Van Besien naar ’t Schoon Verdiep willen halen. Vandaar dat Bart De Wever nu al zijn best doet om van de gemeenteraadsverkiezingen een burgemeesterscampagne te maken, een grote propagandaslag die een cent mag kosten. Vandaar ook dat De Wever redelijk zelfzeker durft voorspellen: ‘Ik ben in Antwerpen dertig procent waard, schat ik. Daarmee zou ik de grootste blijven.’ Dat getal ligt lager dan zijn monsterscore van 2012, maar het is wel een score die netjes in de lijn ligt van wat de N-VA behaalde bij de parlementsverkiezingen van 2010 en 2014.
Dertig procent, dat zou volgens de Gazet van Antwerpen ook haalbaar moeten zijn voor een roodgroen kartel. Wie uiteindelijk de grootste is, doet er zelfs niet toe. Het is in dit land niet zo dat de grootste partij automatisch de burgemeester levert, of zelfs maar aan zet komt. In 2012 leek de Kortrijkse burgemeester Stefaan De Clerck (CD&V) met 32,98 procent de grote winnaar in ‘zijn’ stad. Tot hij één dag later gewipt werd Vincent Van Quickenborne van Open VLD (21,3 procent), die een bestuursakkoord had bereikt met N-VA (16,32 procent) en SP.A (14,29 procent).
Antwerpen is niet alleen een oorlogszone geworden tussen links en rechts, maar tussen àlle partijen.
Is een Kortrijks scenario denkbaar in Antwerpen? Zouden zijn eigen federale en Vlaamse coalitiepartners de ‘echte premier van het land’ voetje durven lichten in zijn eigen stad? Mogelijk wel. De frustratie bij Open VLD en CD&V tegenover de N-VA zit diep. Om de zoveel weken legt CD&V’er Eric Van Rompuy uit waarom hij N-VA niet lust, vandaag (gisteren) liet ook Mercedes van Volcem (Open VLD) in De Zondag vrije loop aan haar aversie voor ‘die partij’. Drie jaar kibbelkabinet laat littekens na. Daardoor is Antwerpen niet alleen een oorlogszone geworden tussen links en rechts, maar tussen àlle partijen.
De Wever lijkt zich daarvan ten zeerste bewust. In Het Laatste Nieuws maakte hij de centrumkiezer diets om zéker niet voor de CD&V te stemmen: ‘Ik kan niets doen of Peeters repliceert dat het ‘niet wijs’ is. (…) Met de komst van Kris Peeters naar Antwerpen is CD&V hier de facto toegetreden tot de oppositie.’ Versta: een stem voor Kris Peeters en voor de CD&V is een stem voor links. Dus voor de socialisten.
Waarmee hij meteen trapt naar de achilleshiel van ‘Samen’, en bij uitbreiding van elke anti-De Wever-coalitie. Veel linkse politici dromen van een groot progressief verbond. Alleen zijn er in Vlaanderen duidelijk twee soorten progressieven: socialisten en niet-socialisten. Vandaar ook dat de Stadslijst van Patrick Janssens in 2012 lood in de vleugels had. Veel traditionele CD&V-kiezers vonden een stem voor de N-VA-lijst veel ‘natuurlijker’ dan ééntje voor een ‘socialist’. En omgekeerd stond Janssens er niet bij stil dat veel socialisten met hun hart niet bij een lijst waren met zoveel tjeven erop.
‘Tsjeven’
‘Tjeven’, het is een bijnaam die CD&V en Groenen nu al delen. Politiek leunt Groen het dichtst aan bij de SP.A, maar sociologisch bij de christendemocratie. Vandaar dat hardcore groenen zowel de SP.A als de CD&V met evenveel vuur bekampen, zij het om andere redenen. Zij zijn tegen de socialisten omdat men hen gewoon ‘niet moet’ – pure, haast irrationele antipathie. Om dat duidelijk te maken wordt elk klein verschilpunt maximaal uitvergroot. Het was geen toeval dat Mieke Vogels nog een ultieme poging deed om het project van de eigen kopman Wouter Van Besien te laten afschieten door de eigen mensen, in haar woorden een bedenkelijk ‘soort bondgenootschap’ met ‘een zeer zwak en beetje grijs inhoudelijk platform’. Liever geen groene burgemeester in Antwerpen dan dat Mieke Vogels zich moreel verplicht zou voelen om te stemmen op een groenrood kartel. Of speelt er een persoonlijke aversie mee? Toen Mieke Vogels in 2007 partijvoorzitter werd van Groen, was dat met een eerder lage score van 57 procent. De jonge uitdager die haar tot het einde het vuur aan de schenen legde, was nochtans een gewezen kabinetsmedewerker van haar, toen zij in de jaren 90 de eerste groene schepen van Antwerpen was: Wouter Van Besien.
Wat is het verschil zijn tussen ‘Wij’ en ‘Samen’? Iemand?
Maar dezelfde soort principiële groenen die afstand houden van SP.A, kanten zich ook fel tegen de CD&V: men voelt dat men deep down té verwant is, ondanks de vele concrete verschilpunten. Dat blijkt ook uit de naam het groenrode kartel, ‘Samen’, terwijl CD&V-voorzitter Wouter Beke uitpakt met: ‘Waar een wij is, is een weg’. Wat is het verschil zijn tussen ‘Wij’ en ‘Samen’? Iemand?
Een bondgenootschap als ‘Samen’ is niet alleen een coalitie tégen De Wever. Het appelleert ook wat er in Antwerpen overblijft aan christendemocratische kiezers om niet meer CD&V te stemmen. Kris Peeters is een concurrent van Bart De Wever maar moet tegelijk zijn eigen electoraat behoeden voor verdere groene erosie.
‘Antipoden van Antwerpen’
Het is niet de enige merkwaardige tegenstelling. ‘Samen’ hoopt de PVDA klein te houden, maar lonkt ook naar zelfstandigen, vrije beroepen en bedrijfsleiders, dus ook naar de klassieke Open VLD-achterban. Tegelijk vechten de absolute tegenpolen als PVDA en VB om de stem van dezelfde ‘kleine man’ uit dezelfde arbeiderswijken en dezelfde woonblokken. Zelfs Bart De Wever en Wouter Van Besien, vanaf nu toch de twee ‘Antipoden van Antwerpen’, leiden beiden partijen die elk hun eigen redenen hadden om zich hard te profileren op hetzelfde verbod op onverdoofd slachten. Of neem Ringland. Die zaak gaat elke rechtgeaarde Antwerpse groene kiezer naar het hart, maar wat vandaag voorligt draagt ook de signatuur van de verkeersminister die op het Ringland-akkoord aanstuurde: N-VA’er Ben Weyts.
Er is dus best méér overlapping tussen de verschillende electoraten dan hoorbaar is in de retoriek van de politieke communicatieadviseurs. Dat maakt verkiezingen zo onvoorspelbaar. Zou Hillary Clinton ooit écht hebben kunnen denken dat zoveel blue collars die traditioneel Democratisch stemden, ineens voor Donald Trump kozen? Zelfs Open VLD en PVDA liggen er dichter bij elkaar dan hun achterban bevroedt. Vorige week prees Peter Mertens de PVDA in De Morgen aan als de partij die ‘de belangen van de kleine en zelfstandige ondernemers beter verdedigt dan het VBO.’ Meer dan ooit is politiek een zero-sumgame: stemmen voor de ene zijn verloren voor een ander. Daarom is elke gemeenteraadsverkiezing stilaan een halve burgeroorlog om élke kiezer, en bekampen en bevechten álle partijen elkaar allemaal samen. Ook, en vooral, in Antwerpen.
Café Treurenberg
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
