Bij twijfel over de leeftijd van niet-begeleide minderjarige vreemdelingen kan de overheid – met de toestemming van de jongeren – een zogenoemde botscan laten uitvoeren. Maar is die wel betrouwbaar?

‘Bij een leeftijdsbepaling houden we rekening met de verklaringen van de jongere, eventuele voorgelegde documenten, observaties door begeleiders van opvangcentra én een medisch onderzoek’, zegt woordvoerster Sharon Beavis van de FOD Justitie. ‘Dat onderzoek bestaat uit een radiografie van de pols en het sleutelbeen en een radiografie of scan van het gebit.’ Er is geen rechtsnorm die voorschrijft dat dat zo moet gebeuren. De drievoudige test, ook bekend als ‘botscan’, is gegroeid uit de praktijkervaring van de dienst Voogdij van de FOD en de ziekenhuizen die ze uitvoeren.

Eerst de cijfers. In 2015 werden volgens de FOD Justitie 5047 personen geregistreerd die zelf aangaven niet-begeleide minderjarige vreemdeling te zijn. In de eerste zeven maanden van 2016 waren er dat 1745. Het gaat om asielzoekers, maar ook slachtoffers van mensenhandel of personen die om andere redenen bij België aanklopten. Het gros komt uit Afghanistan, gevolgd door Syrië, Somalië en Irak. Wie als minderjarige erkend wordt, kan rekenen op begeleiding door een voogd, toegang tot onderwijs en adequate opvang.

Bij twijfel over de leeftijd van de jongere, bijvoorbeeld na een intakegesprek door de dienst Vreemdelingenzaken (DVZ), is de dienst Voogdij van justitie bevoegd voor de leeftijdsbepaling. Ze nam dit jaar al 1206 leeftijdsbeslissingen; 70 procent van de geteste vreemdelingen werd meerderjarig bevonden. In 2015 nam ze 1490 beslissingen: ook toen kreeg 70 procent slecht nieuws.

Het Platform Kinderen op de Vlucht, dat vakmensen aanstuurt die met niet-begeleide minderjarige vreemdelingen werken, verzamelt momenteel in de asielsector getuigenissen over opmerkelijke resultaten van leeftijdstests. Coördinatrice Katja Fournier: ‘Het is natuurlijk niet de bedoeling dat volwassenen bescherming krijgen die voor minderjarigen bedoeld is. Maar we zien veel te veel minderjarigen die onterecht als meerderjarig bestempeld worden.’

De botscan is gecontesteerd, zegt Fournier. ‘Al in 2010 heeft de Nationale Raad van de Orde der Artsen er een advies over opgesteld. Daarin staat dat de interpretatie van een röntgenfoto geen onfeilbare methode is om iemands leeftijd te bepalen. In 2012 publiceerde het British Medical Bulletin er een wetenschappelijk artikel over. De auteurs besloten dat de radiografie van botten en tanden onprecies, onethisch en mogelijk onwettig is. Het uitgangspunt bij de drie tests is: hoe ouder we worden, hoe minder kraakbeen we hebben. Bij de radiografie van de pols vergelijkt men de resultaten met een anatomische atlas uit 1935, destijds gepubliceerd op basis van botonderzoek bij de blanke Amerikaanse middenklasse. Maar jongeren van elders, met een andere voeding en mogelijk medische problemen, maken niet noodzakelijk dezelfde botontwikkeling door als Amerikanen uit de eerste helft van de twintigste eeuw. Bij de andere twee tests kun je soortgelijke vragen stellen. En dat terwijl er een alternatief bestaat: in het Verenigd Koninkrijk gebeurt de leeftijdsbepaling op basis van een sociaal onderzoek naar de geschiedenis van de jongere, het onderwijsniveau enzovoort.’

Foutenmarge

Dokter Jan Casselman is het niet eens met de analyse van Katja Fournier en het alternatief voor de botscan dat zij naar voren schuift. Casselman is diensthoofd van het departement Radiologie-Medische Beeldvorming van het az Sint-Jan in Brugge. In opdracht van de dienst Voogdij voert hij geregeld leeftijdsschattingen uit op basis van de drievoudige test – in crisisperiodes tot vijftien per week. Casselman: ‘Bestaan er wetenschappelijke studies die de Britse aanpak als de betere onderscheiden? Nee. Die aanpak vertrekt ook deels van de informatie die de vluchtelingen zélf geven, terwijl we intussen weten dat 70 procent van hen ten onrechte beweert minderjarig te zijn. Botleeftijdsbepaling blijft voorlopig de betrouwbaarste methode. Ze bouwt voort op gegevens die de onderzoeker niet kan manipuleren – bot kun je niet wijzigen – en ze laat maar een minimale speelruimte toe bij de beoordeling.’

‘In veel landen werken ze uitsluitend met een radiografie van de pols, maar geen enkele test is feilloos als je hem alléén gebruikt. Daarom combineren wij er drie: zo kunnen ze elkaar corrigeren. Geeft de radiografie aan dat de polsstructuur volledig gesloten is, dan ben je bijna zeker dat de betrokkene ouder is dan achttien. Dat resultaat verfijnen we met het gebitsonderzoek. Dat wordt almaar betrouwbaarder: vandaag gebruiken we zelfs een driedimensionale methode. Pols en tanden bepalen samen of je rond, onder of boven de achttien bent. En als laatste check is er nog de sleutelbeentest.’ Dokter Casselman benadrukt dat daarbij rekening gehouden wordt met standaardafwijkingen: ‘Die hangen af van de test zelf en van het geslacht en de etnische origine van de jongere. Die krijgt altijd het voordeel van de twijfel.’

Emotioneel welbevinden

Wie niet akkoord gaat met de leeftijdsbeslissing, kan hoger beroep aantekenen bij de Raad van State. Justitiewoordvoerster Sharon Beavis: ‘In 2015 heeft de Raad zich in 41 arresten uitgesproken over leeftijdsbeslissingen van de dienst Voogdij. In 2 gevallen werd de beslissing geschorst, in 2 gevallen vernietigd. In de 37 andere gevallen werd het beroep verworpen.’ Bij één schorsing oordeelde de rechter dat er maar twee tests in plaats van drie waren uitgevoerd en dat niet duidelijk was of een arts dat had gedaan. De andere schorsing kwam er omdat in de conclusie van het medisch onderzoek geen rekening was gehouden met de polsradiografie, terwijl die een leeftijd van 16 jaar had opgeleverd.

Katja Fournier stipt aan dat een beroepsprocedure voor de Raad van State tot twee jaar kan duren. ‘Ondertussen kan iemand die meerderjarig is verklaard niet naar school en krijgt hij of zij geen voogd of speciale opvang.’

Professor Ilse Derluyn van het Centre for the Social Study of Migration and Refugees aan de UGent voerde verschillende studies uit over het emotionele welbevinden van niet-begeleide minder-jarigen in België. Zij ziet nog een ander probleem: ‘De leeftijdsbepaling komt vaak naar voren in ons onderzoek: dat de leeftijd van jongeren in twijfel wordt getrokken, en dat ze daarna een heel proces moeten doorlopen, kan hun psychosociale welzijn negatief beïnvloeden. Sommigen zeggen zelfs dat het één van hun pijnlijkste ervaringen is.’

Moedwillige fraude

In september wil de N-VA tijdens de Kamercommissie Justitie een wetsvoorstel van Kamerlid Sarah Smeyers bespreken. Zij wil meerderjarigen die over hun leeftijd hebben gelogen voor het medisch onderzoek laten betalen: zo’n 250 euro voor de drie tests samen. Smeyers: ‘Die maatregel moet vooral een ontradend effect hebben. We willen een signaal geven: dat je onze speciale opvang voor échte minderjarigen niet mag misbruiken. Heeft iemand moedwillig gelogen, dan moet dat ook meespelen bij de beoordeling van zijn asielaanvraag. Het zal niet altijd makkelijk te bewijzen zijn, want in sommige Afrikaanse landen kennen mensen hun exacte geboortedatum écht niet.’

‘De hele procedure zou ook efficiënter kunnen verlopen door de dienst Voogdij niet meer onder justitie te laten ressorteren’, zegt Smeyers nog, ‘maar onder de dienst Vreemdelingenzaken – en dus onder staatssecretaris voor Asiel en Migratie Theo Francken (N-VA).’ In 2002 heeft de wetgever er nochtans bewust voor gekozen om voogdij en asiel van elkaar te scheiden. Sharon Beavis: ‘Door de dienst Voogdij onafhankelijk te laten werken, spelen immigratieoverwegingen tot nader order geen rol in de uitkomst van dossiers. En zo blijft het belang van het kind centraal staan.’

DOOR KRISTOF CLERIX

Sarah Smeyers (N-VA) wil vreemdelingen die over hun leeftijd hebben gelogen voor de test laten betalen: zo’n 250 euro.

‘