‘Het Europese laboratorium moet grondig gerenoveerd worden’

Vandaag houdt Jean-Claude Juncker, de voorzitter van de Europese Commissie zijn State of the Union. Kathleen Van Brempt (SP.A) blikt alvast vooruit.

In Straatsburg wordt door de 750 Europese parlementsleden reikhalzend uitgekeken naar de State of the Union die Commissievoorzitter Juncker in de loop van de dag zal houden. Die speech is een vrij recent fenomeen, dat pas sinds 2009 van start is gegaan, maar jaarlijks een prominentere plek krijgt in de Europese politiek. Voor het eerst is er zelfs een speciale website aan gewijd soteu.eu waar Junckers speech ook live kan bekeken worden, om zo ook de Europese burgers beter te bereiken.

Juncker is zich bewust van het belang van de State of the Union van dit jaar, niet alleen omdat Europa zich midden in de storm van de vluchtelingencrisis bevindt, maar ook omdat de Europese instellingen beseffen dat er nauwelijks nog een Europeaan te vinden is die de EU nog één positief woord gunt. Met enige zin voor overdrijving kan je stellen dat Junckers uitspraak dat dit de “Commissie van de laatste kans is” bijna dagelijks bevestigd wordt. Het gaat inderdaad niet goed met de Unie. De vaststelling dat Europese burgers nog minder vertrouwen hebben in hun eigen nationale parlementen én regeringen is een schrale troost. Het toont echter wel aan dat de eigen regeringen niet beschouwd worden als een waardevol alternatief voor de Europese Unie. Het échte en beangstigende TINA – There Is No Alternative – zit bij het totale gebrek aan leiderschap, vooral op lidstaatniveau.

Lidstaten hebben door globalisering en schaalvergroting niet meer de instrumenten om hun verkiezingsbeloften in beleid om te zetten en schuiven de verantwoordelijkheid dan maar door naar de Unie. Diezelfde landen weigeren echter de Unie de middelen te geven om krachtige politieke beslissingen te nemen. Ze blokkeren noodzakelijk grensoverschrijdende maatregelen, of het nu gaat over de strijd tegen sociale dumping, migratie, vennootschapsbelastingen, de strijd tegen fiscale fraude, terrorismedreiging, de energieunie of klimaatverandering… .

Die patstelling leidt tot een stilstand die voor de Europese burgers stilaan ondraaglijk wordt, omdat iedereen beseft dat het vooruit moet gaan. Er moeten geen schuldigen worden aangewezen, er moeten oplossingen worden aangereikt. Niet nog maar eens aan de Europese economische en financiële elite maar aan de Europese bevolking. Als we daar niet in slagen, dreigt dit fataal te worden voor Europa. Je kan er bovendien donder op zeggen dat wat voor Europa fataal is, ook fataal wordt voor elke Europeaan. Want de nostalgische droom van 19de eeuwse soevereine lidstaten die de uitdagingen van de 21ste eeuw aanpakken door naar hun eigen navel te staren, zou wel eens in een nachtmerrie kunnen uitdraaien. Daar komt geheid oorlog van.

Hoe je het ook draait of keert, de EU blijft het krachtigste antidotum tegen conflict en geweld, maar enkel als het Europese laboratorium grondig gerenoveerd wordt. De kiemen daarvan moeten gezaaid worden in het plan om de Economische en Monetaire Unie (EMU) te versterken. We mogen dan ook verwachten dat Juncker daar uitgebreid op zal ingaan. Kern van dat verhaal is dat een economische en monetaire Unie onmogelijk is zonder een politieke Unie, inclusief een grotere democratische legitimiteit en meer betrokkenheid van de Europese burgers. Tot spijt van wie het benijdt, is dat inderdaad het verhaal van méér Europa, niet van minder. In het anti-Europese klimaat dat vandaag heerst, vergt dat politieke moed én – opnieuw – leiderschap, je weet wel, die kwaliteit die de Europese leiders ontberen. Dat schetst meteen de beangstigende vicieuze cirkel waarin de Europese Unie zich bevindt.

Een sterker Europa had sneller en efficiënter de route kunnen bepalen om de vluchtelingenkwestie in goede banen te leiden. De Commissie had al in de lente een voorstel om tot een eerlijke, verplichte spreiding te komen, een plan dat ook toen door de lidstaten gedwarsboomd werd maar dat woensdag in een uitgebreidere versie opnieuw op de tafel komt. Ik hoop dat Juncker ditmaal alles op alles zet om die verplichte spreiding er door te drukken. De Europese sociaal-democraten zullen hem daar ook volop in steunen. Zo’n Europese aanpak bevestigt bovendien nogmaals de noodzakelijke evolutie naar méér Europa.

De crisis heeft – zonder dat de meeste mensen dat beseffen – in de feiten al meer Europa gecreëerd. Zo bestaat de no bail out clausule weliswaar nog op papier – de Unie is niet verantwoordelijk voor financieel wanbeleid van de lidstaten – maar is ze in werkelijkheid dood en begraven. Quantitative easing of het verruimen van de geldvoorraad door de Europese Centrale Bank door de aankoop van staatsobligaties is een belangrijke stap in de richting van een gezamenlijk schuldbeheer; het Europees stabiliteitsmechanisme kan lidstaten in moeilijkheden geld lenen; er zijn belangrijke stappen gezet in de richting van een bankenunie en de controle op de begrotingen van lidstaten is versterkt.

Alleen gaat het hier om complexe financiële spitstechnologie, die bij de gemiddelde burger geen belletje doet rinkelen. Waar het Europa aan ontbreekt, is politieke legitimiteit en die bouw je niet op boven de hoofden van de mensen. Junckers speech zal het dus ook moeten hebben over de jobs van de mensen, over sociale dumping, over een warm en sociaal Europa, over het waardenproject dat de Unie ook is – inclusief het soms moeilijke samenleven in diversiteit- over het wegnemen van bezorgdheden en angsten die in de Europese huiskamers leven. In de hele wereld is Europa nog steeds de beste plek om te wonen, maar burgers zijn bevreesd dat daar een einde aan kan komen. Juncker moet dus spreken over een Europa van burgers die een hoopvolle en gezamenlijke toekomst hebben. En de leiders van onze lidstaten moeten de moed hebben om die Europese toekomst mee vorm te geven.