‘Globalisering als verklaring voor Trump, brexit of ongelijkheid? Te simplistisch en vaak onjuist’

Frank Vandenbroucke gelooft niet in de mantra dat louter de globalisering de ‘verliezers’ ervan in de armen van Donald Trump, Nigel Farage of Geert Wilders drijft. ‘Groeiende ongelijkheid is meestal het gevolg van een beleid. De politiek is nog altijd bijzonder machtig. Ik vind dat we die macht wat vaker onder ogen moeten zien, en in ere herstellen.’

‘Het lijdt geen twijfel dat dit slecht is voor de politiek, en in dit geval in het bijzonder voor de SP.A in Gent’, zegt Frank Vandenbroucke, voormalig minister voor de SP.A in Vlaamse en federale regeringen, over het Gentse Publipart-dossier. ‘Maar de snelle reactie van Tom Balthazar getuigt wel van een grote zin voor politieke verantwoordelijkheid, en ik denk dat John Crombez vervolgens de enige juiste algemene conclusie trekt: strenge algemene regels voor iedereen en volstrekte transparantie.’

Voor wie eraan mocht twijfelen: de academicus Frank Vandenbroucke volgt de politieke actualiteit nog altijd op de voet. Maar ook het omgekeerde – de politieke actualiteit volgt zijn academisch onderzoek – is helemaal waar. Recent publiceerde Vandenbroucke samen met onder meer Bea Cantillon (Universiteit Antwerpen) een boek over veertig jaar leefloon. De inkt was nauwelijks droog of de bevindingen uit het boek werden nog eens onderstreept door nieuwe cijfers.

In Knack spreekt Vandenbroucke ook over het veelbesproken populisme dat vandaag opgang maakt. Vandenbroucke doorprikt een van de verklaringen daarvoor, namelijk dat fenomenen zoals de brexit, Donald Trump of Geert Wilders een reactie zouden zijn op de globalisering. Die zou de westerse middenklasse decimeren en de ongelijkheid snel doen toenemen, klinkt het bij waarnemers. Die verklaring is te simplistisch, vindt Vandenbroucke. ‘In veel gevallen is ze zelfs onjuist. De grote ongelijkheid die ontstaan is in bijvoorbeeld de Verenigde Staten heeft niets te maken met globalisering en alles met beleid. Waarom hebben de topinkomens in de VS tijdens de jaren tachtig zo’n hoge vlucht genomen? Economen die dat fenomeen hebben onderzocht, zien maar één goede verklaring: de drastische verlaging van de marginale belastingtarieven onder president Ronald Reagan. Een beleidsmaatregel dus.

Hetzelfde gaat op voor de armoede en de ongelijkheid in Groot-Brittannië. De armoede en de ongelijkheid zijn er tussen het begin van de jaren tachtig en het midden van de jaren negentig spectaculair toegenomen. De belangrijkste invloed was hier een politieke: het thatcherisme. Iets dergelijks zien we nu in Nederland. De middenklasse krijgt daar, ondanks de lage werkloosheid, inderdaad stevige klappen. Maar minder dan met de globalisering heeft dat te maken met een bijzonder zwaar saneringsbeleid. Met andere woorden: de politiek is nog altijd bijzonder machtig. Ik vind dat we die macht wat vaker onder ogen moeten zien, en in ere herstellen.’

Verder in het interview praat hij ook over hoe links onder vuur ligt.

De krant De Morgen liet laatst zeventien opiniemakers aan het woord over de toekomst van links. Het viel op dat ze bijna allemaal…

VANDENBROUCKE: … compleet tegenstrijdig waren aan elkaar. (lacht) Dat zegt natuurlijk alles over mijn vorige punt: socialisten moeten vandaag veel verschillende visies en overtuigingen verbinden. Ik vond het wel boeiende lectuur. Ik heb een gedachte van de filosofe Alicja Gescinska onthouden. Ze raadde linkse politici aan om zich ver te houden van al te utopische idealen. ‘Als politici te hoog zweven, maakt de burger een diepe val.’ Die visie sluit sterk bij mijn overtuiging aan. Je moet het vertrouwen winnen door Kleinarbeit: concrete aanpassingen, aan concreet bestaande systemen.

We moeten weerstaan aan de verleiding om nieuwe, flitsende ideeën in het leven te roepen. Zo geloof ik niet in het basisinkomen. De hoofdopdracht van de sociaaldemocraten vandaag lijkt mij de bestaande instellingen en systemen door de storm te loodsen. Dan heb ik het bijvoorbeeld over het sociaal overleg, de vakbonden en de werkloosheidsstelsels. Die moeten we beschermen en waar nodig hervormen.