Ooit kregen de politici van dit land het verwijt dat ze vastzaten in de Vlaamse klei. Vandaag sleuren ze elkaar door het slijk: door consequent op de man te spelen, door een debat vol onbeleefdheden en brutaliteiten, door verwijten en verdachtmakingen – en erger.
Vriend en vijand kunnen het niet meer negeren: een maand voor de gemeenteraadsverkiezingen van 14 oktober is de Vlaamse politiek oververhit geraakt. Nergens is dat zo tastbaar als in de grootste stad van Vlaanderen, Antwerpen. Eerder vorige week, in de coulissen van een debat dat door De Morgen werd georganiseerd, was er een poging van Bart De Wever (N-VA) en Kris Peeters (CD&V) om de plooien glad te strijken. Tenminste, Peeters dringt al enige tijd aan op een ‘normalisering’ van de situatie in Antwerpen, maar De Wever maakt er geen geheim van dat het overschakelen naar een hoofs duel zeker niet zijn strategie is. De N-VA-voorzitter weigert Peeters te beschouwen als een ‘normale’ tegenstander.
Ik vertrouw Kris Peeters voor geen haar.’ Bart De Wever, N-VA
Dat werd vorig weekend opnieuw duidelijk toen hij in een interview in Gazet van Antwerpen een nieuwe persoonlijke aanval lanceerde op Peeters: ‘Ik vertrouw Peeters voor geen haar.’ Zelden was hij zo duidelijk, zo hard en zo onverbiddelijk geweest over zijn opponent. De Antwerpse burgemeester maakte de Antwerpse kiezer duidelijk dat Peeters wat hem betreft eigenlijk niet aan de verkiezingen hoort deel te nemen. Waarom? Volgens De Wever omdat Peeters zijn villa in Puurs niet verkoopt – zijn appartement in de Antwerpse Goedehoopstraat beschouwt de N-VA-voorzitter slechts als een electorale pied-à-terre, niet als een volwaardige woning. ‘Ik hoef dat als Antwerpenaar niet te pikken.’
En zoals dat zo vaak gaat met de N-VA: toppolitici zoals De Wever ontwikkelen een stelling, waarna de vele partij-adepten ruwere varianten de wereld in sturen. Op Twitter had Michaël Devoldere Peeters al onomwonden beschuldigd van ‘domiciliefraude’: in Puurs wordt ten huize Peeters af en toe nog altijd de vuilniszak buitengezet, dat volstaat blijkbaar om hem schriftelijk te beschuldigen van een strafbaar feit. Devoldere is adviseur communicatie op het kabinet van Ben Weyts, dus een man die in loondienst is bij een N-VA-minister.
Bikkelhard op de man spelen: het was ooit zo tegengesteld aan de Vlaamse gemoedelijkheid.
Op die manier raakt een politicus al snel gediaboliseerd bij de achterban van een andere partij. En dan laten sommige partijleden zich verleiden tot gek gedrag. Zo prijkt op de Twitter-feed van Els Van Doesburg, N-VA-kandidate voor de Antwerpse gemeenteraad en beroepshalve medewerkster van Kamerfractieleider Peter De Roover, een merkwaardige foto. Het gaat om een brief van Yves Leterme, geadresseerd aan de ‘Familie Peeters’. De brief werd verkeerd besteld, maar in plaats van rechtstreeks bij Peeters terecht te komen, maakte de post een kleine omweg tot bij… zijn politieke tegenstrevers van de N-VA – volgens het commentaar van Van Doesberg is dat te danken aan niet nader genoemde ‘buren’. Op de foto die zij blijkbaar zó grappig vond dat ze hem op 6 juni op Twitter zette, was op de enveloppe een zin met de hand bijgeschreven: ‘Retour afzender. Tjeef woont in Puurs.’ Wat er vervolgens met de brief is gebeurd? Navraag bij zijn kabinet leert dat Peeters het schrijven wel degelijk heeft ontvangen. Het betrof een bedankingsbriefje van Yves Leterme aan Kris Peeters, omdat hij aanwezig was geweest bij de begrafenis van Letermes vader.
Het is een merkwaardig debat in een stad waar alle kopstukken van elders afkomstig zijn. Bart De Wever is afkomstig van Mortsel, Tom Meeuws (SP.A) van Roeselare, Filip Dewinter (VB) van Brugge, Wouter Van Besien (Groen) van Haacht, en Philippe De Backer (Open VLD) van Kapellen. Alleen PVDA-kopman Peter Mertens is geboren en getogen in Antwerpen. Inderdaad: Kris Peeters bezit een woning in Puurs. Net zoals Annemie Turtelboom zes jaar geleden in Antwerpen lijsttrekker was van Open VLD, en daarvoor vanuit Puurs naar Antwerpen verhuisde, zonder dat ze daarom haar vorige woning verkocht. Dat was in het geval van Turtelboom amper een punt van discussie. Net zoals niemand – ook de Brusselse N-VA niet – ooit hardop de vraag heeft gesteld wat MR-kopstuk Didier Reynders met zijn vastgoed deed toen hij in 2012 van Luik naar Ukkel verhuisde, om in Brussel aan politiek te kunnen doen. Blijkbaar zijn tussen 2012 en 2018 de zeden fundamenteel veranderd.
Moreel hoogstaand
Bikkelhard op de man spelen: het was ooit zo on-Belgisch, zo tegengesteld aan de Vlaamse gemoedelijkheid. Maar het is de laatste jaren wel schering en inslag in de politiek. De N-VA zet de toon, maar andere partijen doen er duchtig aan mee. Ook de linkse oppositie gaat niet altijd vrijuit. De PVDA heeft de strijd tegen de ‘graaicultuur’ hoog op de politieke agenda staan. Die kritiek wordt niet alleen in algemene termen verwoord, zoals ‘parlementsleden hebben een mooiere pensioenregeling dan de meeste inwoners van dit land’. Soms wordt het zonder meer persoonlijk. Vorige maand nog schreef de Leuvense PVDA over burgemeester Louis Tobback (SP.A): ‘Graaipolitiek blijft een actueel thema. Via het Staatsblad moesten we zopas vernemen dat burgemeester Louis Tobback het aantal betaalde mandaten nog heeft opgeschroefd van 8 naar 10. In een periode met een tekort aan sociale woningen en een verdubbelde kinderarmoede in tien jaar tijd is dat een kaakslag.’ Politici als zakkenvullers: voor dat discours is er sinds het ontstaan van de democratie een groot publiek, aan beide kanten van het politieke spectrum.
In de aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen heeft de strijd tegen de vermeende graaicultuur al koppen doen rollen. Bij de SP.A heeft partijvoorzitter John Crombez er een punt van gemaakt dat (kandidaat)-mandatarissen onkreukbaar moeten zijn. Dat betekent dat wat ze doen of deden niet alleen wettelijk in orde moet zijn, maar ook moreel hoogstaand. Zo gingen her en der niet onbelangrijke socialisten voor de bijl: de Gentse kandidaat-burgemeester Tom Balthazar had naar de smaak van de voorzitter te veel, te hoge en niet-transparante nevenverdiensten. De Hasseltse burgemeester Hilde Claes had met de toekenning van een publiciteitscontract een zweem van belangenvermenging op zich geladen. En toen Tom Meeuws, de voorzitter van de Antwerpse SP.A, in een storm terechtkwam (hij had in zijn professionele leven contacten met vastgoedmakelaars, en er lekte uit dat hij ontslagen was bij De Lijn omdat hij meer geld had uitgegeven dan hij op eigen houtje mocht) wilde Crombez dat ook Meeuws een stap zou terugzetten. De Antwerpse afdeling verzette zich echter: ‘Wij laten onze mensen niet afslachten.’
De grens wordt verlegd van het beleid van de politicus naar zijn karakter. Een beleid valt bij te sturen, een karakter veel minder.
Bart De Wever deelt klappen uit, maar hij moet er ook incasseren. Hij had niet verwacht dat Philippe De Backer, de nieuwe Antwerpse liberale kopman, zich op de kaart zou zetten met de uitspraak dat De Wever ‘emotioneel ongeschikt’ is om burgemeester van Antwerpen te zijn. Ook hier wordt de grens verlegd van het politieke naar het persoonlijke, van het beleid van de politicus naar zijn karakter. Een beleid valt bij te sturen, een karakter veel minder. Dat maakt het oordeel wel erg definitief: ‘Hij kán het niet.’ En dat van een op het eerste gezicht relatief tevreden coalitiepartner van de N-VA, in Antwerpen maar ook in de Vlaamse en de federale regering.
Het nieuwe normaal
Het is dus open oorlog tussen de N-VA en de rest van de wereld. Die oorlog werd op gang geschoten toen de nieuwssite Apache een filmpje maakte waarop te zien was hoe het halve schepencollege, burgemeester Bart De Wever incluis, in het dure restaurant ’t Fornuis aanschoof op een verjaardagspartijtje van de bevriende vastgoedmakelaar Erik Van Der Paal. Ook op het appèl: een rist zakenadvocaten en lobbyisten van de PS. De beelden suggereerden dat het dikke mik was tussen alle genodigden. De Wever moest zich verantwoorden, naar eigen zeggen voor het drinken van een Cola Zero. De beelden van de Antwerpse burgemeester met tranen in de ogen gingen het land rond. Maar het resultaat was dat de strijd nog grimmiger werd, de discussie nog persoonlijker. Het gaat al lang niet meer over een paar onnozele Ecolo-jongeren die Theo Francken (N-VA) voorzien van een stahlhelm om hem als nieuwe nazi af te schilderen. Op sociale media staan er vandaag talloze varianten van N-VA’ers in nazi-uniform. Welke Twittervolgers en Facebookvrienden roepen de auteurs van die beelden of uitspraken nog ter verantwoording? Het lijkt niemand te deren, in een tijd waarin persoonlijke aanvallen het nieuwe normaal zijn in het politieke debat.
‘Ik sta er ook van te kijken’, zegt Fons Van Dyck, die als hoofd van het marketingbureau Think/BBDO een autoriteit is in strategisch communicatieadvies. ‘Ik moet teruggaan tot de tijd vóór mijn geboorte om soortgelijke toestanden te zien als vandaag. Politici zien elkaar niet meer als tegenstrevers maar als vijanden. Dus wordt het ook legitiem om op de man te spelen. Ik herinner mij uit de jaren negentig een fel dubbelinterview tussen SP-voorzitter Louis Tobback en zijn liberale opponent Guy Verhofstadt in Humo. Het ging er dermate hard toe dat het blad de twee opponenten op de cover zette met blauwe ogen en schrammen. Het was een verbale boksmatch, máár: het gevecht bleef beperkt tot politieke en ideologische meningsverschillen. Het was een debat over het Rijnlandmodel versus het Angelsaksische liberalisme en het casinokapitalisme.’
Die tijd is voorbij, zegt Van Dyck, en niet alleen in België. ‘Het private bestaat niet meer in de politiek. Politici zijn personen geworden, en dus worden persoonlijke feiten politiek. Vandaar ook de speurtocht naar antecedenten uit hun verleden. Zijn ze altijd integer geweest? Kijk naar Spanje, waar de doctoraten van belangrijke ministers jaren na publicatie onder de loep worden genomen, en men navlooit of er toch niet een paar paragrafen geplagieerd zouden zijn.’
Het blijft niet beperkt tot een steeds agressievere publieke opinie, of een politieke cultuur waarin politici elkaar persoonlijk proberen te treffen. ‘Als in Leuven een voertuig van de N-VA in brand wordt gestoken, dan moet ik voor vergelijkbare beelden vér teruggaan. Dat zijn zaken uit de vroege jaren vijftig en zestig, de tijd van de koningskwestie, de schoolstrijd, of communautaire twisten zoals de taalgrens, Leuven-Vlaams en Voeren.’
Professor (!) Van Ranst vervalst bewust oude fb-post van een KUL-student om hem te kunnen afschilderen als fascist en racist. Wat is het volgende, examenresultaten?
‘Het gaat om méér dan een opstapeling van faits divers. Dergelijke verhitting in het politieke gedrag treedt doorgaans op als er zich een verschuiving voordoet van de politieke machtsverhoudingen. Meestal houdt die toestand aan zolang niet duidelijk is wie aan de winnende hand is of dat zal blijven. Dát is wat er in dit land aan de hand is, met de snelle opeenvolging van de gemeenteraadsverkiezingen van 14 oktober en de regionale, federale en Europese verkiezingen in mei 2019. Zal de N-VA haar positie bestendigen? Kan Groen zich opwerpen tot de eerste uitdager? Wat zal er nog overblijven van de historisch opgebouwde macht en invloed van partijen als de CD&V en de SP.A? Kijk maar waar het politieke debat vandaag zo fel wordt gevoerd: in Antwerpen, Leuven, Gent, Brugge, zelfs Genk. Allemaal steden waar de stembusslag kan leiden tot een power shift. In Mechelen, daarentegen, lijkt alles erg rustig. Daar verwacht namelijk niemand dat Bart Somers (Open VLD) veel problemen zal hebben om herkozen te worden.’
Boter op het hoofd
De N-VA heeft een aanzienlijke verantwoordelijkheid in de verruwing, maar de partij staat allesbehalve alleen. Een schoolvoorbeeld van zo’n kettingreactie waarin meer dan één betrokkene boter op het hoofd had (en uiteindelijk iedereen er met kleerscheuren uitkwam) begon met de beschuldigende vinger van Bart De Wever, begin september, naar de andere Antwerpse partijen. Volgens De Wever zouden zij op het punt staan geïnfiltreerd te worden door de cocaïnemaffia. Dat is geen kleine beschuldiging. Eén week later bleek dat vlak na de uitspraken van De Wever aan de Franse grens een zekere Rediart Cankja werd opgepakt in een auto met drie kilo heroïne erin. Cankja, die als tolk ook voor het gerecht en de politie werkte, zou bij de gemeenteraadsverkiezingen kandidaat zijn, als 46e op de stedelijke CD&V-lijst van Antwerpen en ook in het district Ekeren. Kris Peeters gaf toe dat De Wevers woorden ‘profetisch zijn gebleken’. In zijn woorden zat een dubbele bodem: voorspellers en waarzeggers zijn meestal charlatans. De Wever ontkende dat hij als burgemeester weet had van het onderzoek naar de CD&V’er, en tot dusver heeft niemand het tegendeel kunnen bewijzen. Wantrouwen is er wel. Irritatie ook. Na de beschuldiging van De Wever aan de andere Antwerpse partijen kwam SP.A-voorzitter John Crombez met een repliek. Ook hij koos voor het persoonlijke register door te verwijzen naar N-VA-politici met een drugsprobleem. Aan VTM-Nieuws specificeerde hij dat er ‘binnen de Antwerpse N-VA zeker twee personen zijn die zeer nauwe banden hebben met het cocaïnemilieu’. In één moeite door eiste Crombez dat de N-VA die namen bekend zou maken: ‘Ik wil transparantie. Practice what you preach.’ Waarna hij er op Twitter aan toevoegde: ‘Ondertussen kan alvast elke Antwerpse schepen en elke minister een haarstaal afstaan ter analyse ;-)’ Vermoedelijk wijst de smiley op een grapje.
Zeker op de sociale media is de klassieke wellevendheid vaak ver zoek, laat staan een zekere terughoudendheid in aanvallen waarbij de persoonlijke integriteit van betrokkenen op het spel staat. Met enige verbazing kon het brede publiek vorige week het twistgesprek volgen tussen staatssecretaris voor Asiel en Migratie Theo Francken en de Leuvense viroloog Marc Van Ranst – de dokter profileert zich op de sociale media als een hevig anti-N-VA’er. Van Ranst had op Twitter een tekening gedeeld die het Lubbeekse Schild & Vrienden-lid Nick Peeters had gemaakt van een Afrikaanse asielzoekster op de bus, met als bijschrift: ‘Geloof mij, in het echt was ze nog lelijker.’ Van Ranst fotoshopte bij dat beeld echter de handtekening van Nick Peeters. Dat tot grote woede van Theo Francken – Peeters was toen nog N-VA-kandidaat in zijn gemeente: ‘Professor (!) Van Ranst vervalst bewust oude fb-post van een KUL-student om hem te kunnen afschilderen als fascist en racist. Wat is het volgende, examenresultaten?’
Waarop andere N-VA’ers zich ermee begonnen te bemoeien, Van Ranst repliceerde (‘Jullie zitten in eenzelfde partij met neofascisten. Ik ben niet de enige die vindt dat jullie partij meer en meer fascistoïde trekjes krijgt’), en Francken in overdrive ging. Hij noemde Van Ranst ‘dr. Agitatie’ en ‘dr. Haat’. Daarop volgde vanuit N-VA-rangen een collectief gehuil jegens Van Ranst, alsof een meute jachthonden uit het hok werd gelost. Parlementslid Annick De Ridder had het over ‘die gek’. Al dan niet naamloze twitteraars kwamen aanzetten met ‘kabouter Haat’, ‘walgelijk heerschap’, ‘crapuleus uitschot’, ‘mafketel’, ‘haatprediker’, ‘bloedhond’ enzovoort. Tot en met een foto met een rood-witte supporterssjaal en het opschrift: ‘Dood aan MVR’. Maar daar heeft de N-VA natuurlijk niets meer mee te maken.
Politiek vandalisme
Waar eindigt het aanbrengen van reputatieschade, en waar begint de politieke moord? Renaat Landuyt (SP.A) kan erover meespreken, toen zijn huis en zijn kantoor werden beklad met graffiti: ‘Renaat, stop fucking my wife’, en ‘Hier poept Landuyt’. De Brugse burgemeester verwijderde eigenhandig de opschriften. ‘Het verwekt schade,’ reageerde hij, ‘en nog het minst aan mijn gevel.’
Binnen de Antwerpse N-VA zijn er zeker twee personen die zeer nauwe banden hebben met het cocaïnemilieu
Ook in Leuven zorgt de ophanden zijnde opvolging van Louis Tobback als burgemeester voor gespannen zenuwen. Net als in Brugge werd de campagne er al verstoord door politiek vandalisme. In de nacht van 23 op 24 mei brandde de geel-zwarte campagnecaravan van de N-VA uit. In opdracht van het parket stelde een deskundige brandstichting vast. N-VA-lijsttrekker Lorin Parys zei dat hij zich niet zou laten intimideren, en alle Leuvense partijen veroordeelden het gebeuren. Zo mogelijk nog meer consternatie was er nadat eind augustus racistische slogans waren aangebracht op de muur van de Al Fath-moskee: ‘Alle bruine buite’ (sic), ‘Stem NVA’ (sic) en een (fout getekend) hakenkruis. De daders zijn onbekend, al dacht echt níémand dat de N-VA zich zou associëren met een hakenkruis. Wie dan wel? Waren het dezelfde (extreemlinkse?) kerels die de N-VA schade willen berokkenen? Of waren het ditmaal overijverige rechtse activisten, geradicaliseerde Vlaams-nationalisten à la Schild & Vrienden?
De Pano-reportage over Schild & Vrienden heeft deze verkiezingscampagne een extra elan gegeven. Dat zoveel leden van die club ook een lidkaart van de N-VA hadden, heeft het imago van de partij geen deugd gedaan. Tot nu toe toonde Bart De Wever zich trots op zijn partij omdat ze de politieke vertolker is van het propere, legitieme, democratische Vlaams-nationalisme, en dat in tegenspraak met het ondemocratische, racistische nationalisme van het VB. Sinds Pano de werkelijkheid achter Schild & Vrienden blootlegde, valt die claim niet meer vol te houden – of toch niet met dezelfde stelligheid als vroeger. Daarmee is de N-VA een van haar grootste troeven aan het kwijtspelen. De Wever was erin geslaagd links te ontdoen van zijn aura van ‘morele superioriteit’: in brede Vlaamse kringen was ‘socialist’, ‘progressief’, ‘links’ of ‘Gutmensch’ opnieuw een scheldwoord, of toch zeker een term met een spontaan negatieve connotatie. Door Schild & Vrienden te blijven koesteren, is de N-VA de zoveelste nationalistische partij met op z’n minst een aangebrande rand.
De echte inzet
De vraag is: waarom blijft men die club koesteren? Daags na de Pano-reportage had staatssecretaris voor Gelijke Kansen Zuhal Demir nochtans in alle duidelijkheid gezegd: ‘Wie lid is van Schild & Vrienden kan geen lid zijn van de N-VA.’ Maar in de dagen daarna is de partij in sneltempo op die stelling teruggekomen. Liesbeth Homans, de minister die zich graag draconisch opstelt bij de minste zweem van radicalisme, profileerde zich plots als een sussende sociaal helpster, bereid om alles te begrijpen en te vergeven: ‘Laten we geen heksenjacht voeren op een groep jongeren met een eigen mening.’
Zou echt geen enkele van al die N-VA’ers die zo actief zijn op de sociale media hebben gezien wat Schild & Vrienden-fan Dirk Peeters Zuhal Demir voor de voeten wierp op Twitter? ‘Die mannen zijn helden die opkomen voor hun volk, waar jij niet tot (sic) behoort Zuhal!’ Wat is dit anders dan onversneden racisme? Waarom neemt de N-VA haar eigen staatssecretaris niet meer in bescherming? Waar is de collectieve verontwaardiging? Waar zijn de Michaël Devolderes als je ze echt nodig hebt?
Er is nog een andere reden waarom de zaak van Schild & Vrienden meer is dan een uit de hand gelopen studentenactie. ‘Die kwestie raakt aan het wezen van het politieke debat’, zegt Fons Van Dyck. ‘In Europa en dus ook in België domineren twee nieuwe breuklijnen de politieke discussies. De eerste is die van de open samenleving versus de gesloten samenleving. Dat debat wordt in ons land bepaald door de figuur van Theo Francken. Hij is de kardinale politicus, meer nog dan zijn voorzitter. Vandaar dat hij zoveel extreme reacties oproept, voor en tegen. En vandaar ook dat hij het zich kan veroorloven om zo expliciet ten strijde te trekken tegen alles wat hem niet zint.’
De verhitting in het politieke gedrag treedt op wanneer de politieke machtsverhoudingen verschuiven
‘De tweede breuklijn is die van het establishment versus het anti-establishment. Het is de N-VA tegen de rest, en helemaal in de marge daarvan: groepjes als Schild & Vrienden tegen de Jeugdraad, de studentenvertegenwoordigers, de mainstreamcultuur. Vandaar dat in Vlaanderen niet alleen de N-VA maar ook Groen het goed doet: ook die partij is ontstaan als een anti-establishmentpartij, met zeker in haar beginjaren groene politici zoals Paul Staes die zich opstelden als Robin Hood. Waartoe de bestrijders van het establishment vandaag in staat zijn, zien we in Frankrijk en Italië. Die twee belangrijke Europese landen hebben vandaag een president of een premier die twee jaar geleden niet eens bestond als politieke factor.’
Uiteindelijk draait het dáárom bij de volgende verkiezingen: om de naakte existentie van een politiek model. Van de PVDA-PTB tot het VB vechten ze om hun politieke bestaan, hun overleven. De N-VA wil overleven als belangrijkste partij van Vlaanderen, maar kan dat pas als de CD&V definitief verslagen wordt. En wat blijft er straks nog over van de klassieke sociaaldemocratie, de SP.A? Het gaat niet meer om een verschuiving van procenten of zetels, maar om het overleven van partijen en een politieke cultuur. Fons Van Dyck: ‘Juist omdat politiek vandaag een existentiële strijd is, kruipt het debat onder de huid van de politici die erbij betrokken zijn. Vandaar ook dat het allemaal zo emotioneel is geworden. De ene worstelt om het hoofd boven water te kunnen houden, de andere vecht om niet opnieuw naar beneden geduwd te worden. Dat is altijd een uiterst heftig gebeuren.’
Vandaar dus de harde campagne. Noël Slangen, gewezen communicatieadviseur voor socialisten, christendemocraten en liberalen, vreesde in Het Nieuwsblad zelfs voor ‘de vuilste campagne ooit’. Andere deskundigen hebben het over een ‘Trumpachtige’ campagne, of ontwaren ‘Amerikaanse toestanden’. Hoe dan ook gaat het om méér dan een reeks foute tweets of een valse uithaal. Zoals een toppoliticus aan Knack zei: ‘Dit laat sporen na.’ De vorige campagne was nog redelijk keurig verlopen. Na een uiteindelijk relatief gemakkelijke regeringsvorming kreeg het land desondanks een kibbelkabinet, en vijf jaar lang een bijwijlen falend beleid. Met de oorlogsretoriek van vandaag lijkt het ergste nog te moeten komen.
Gemeenteraadsverkiezingen
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
