EXPO: Meer dan portretfotografie

Portretfotografie is zo oud als de fotografie zelf. Alle kunstenaars, schilders, beeldhouwers en waarom dus ook niet fotografen werden geboeid door de menselijke fysionomie omdat het gelaat zogenaamd de spiegel is van de ziel. En dat psychologisch aspect, samen met de artistieke interpretatie er van, was een bron van inspiratie. Dat is vandaag nog altijd zo al evolueerde de benadering van de geportretteerde met de tijd en de opvattingen van de stijlen ook in de fotografie. Drie recente voorbeelden.

Hendrik Kerstens

De Nederlander Hendrik Kerstens (Den Haag, 1956) versmalt de grens tussen schilderkunst en fotografie. Zijn portretten van eenzelfde model lijken haast wel op schilderijen en dan vooral die van de grote meesters uit de Nederlandse Gouden Eeuw of de Italiaanse renaissance. Op groot formaat geprint en met een virtuoze technische afwerking kijkt de bezoeker soms in twijfel of het nu werkelijk om een foto gaat. Door een bijzondere opname- en afdruktechniek en een koele lichtdosering lijkt de huid wel geschilderd. Maar dat is uiteraard gezichtsbedrog want het zijn portretten van Paula, de dochter van de fotograaf die, tegen een zwarte achtergrond en met donkere kledij, in de lens kijkt zoals de modellen deden bij, zeg maar Rembrandt, Vermeer, Frans Hals of bepaalde Vlaamse Primitieven. De foto’s zijn geen kopieën van bestaande schilderijen maar een vorm van simulatie. Want wat is er aan de hand. Het model draagt vrijwel altijd een hoofdbedekking, zoals dat voor vrouwen in de 17^e eeuw gebruikelijk was. Een kapje, een hoedje of het eigen hoofdhaar op een bijzondere manier gekapt. Zo zien we het ook bij Kerstens maar de hoofddeksels die hij gebruikt worden gevormd met de meest extravagante materialen. Een geplooide witte gesteven servet, een wit kunstig gedrapeerd plastic boodschappentasje uit de supermarkt, een gearrangeerd stuk beschermend bubbeltjes plasticfolie, een diadeem van geopende bierblikjes, een netjes geplooide wit/rood geblokte keukenhanddoek, twee uiteen gehaalde rollen toiletpapier, en ga zo maar door. De regie inspiratie van de fotograaf is onuitputbaar. Daarbij komen er dan, in sommige gevallen, kunstig geplooide witte zogenaamd kanten kragen bij, gemaakt uit ronde papieren onderleggers voor taarten. Binnen dat vestimentair decor is er één foto die bijzonder opvalt. Het model, in zwarte kledij, en met een dergelijke witte kraag, kijkt in driekwart profiel in de lens en in het zichtbare oor draagt ze een parelen oorbel. Duidelijker verwijzing naar een gekend schilderij van Vermeer is onmiskenbaar. Het werk van deze fotograaf balanceert voortdurend tussen schilderkunst en fotografie, traditionele culturele iconen en dagelijkse realiteit, ernst en zachte ironie.Het is dan ook niet te verwonderen dat deze, tot de fotografie bekeerde industrieel, in vele landen, omwille van die ambivalentie en de technische perfectie, heeft kunnen tentoonstellen en in belangrijke museaverzamelingen werd opgenomen. Het spagaat tussen twee kunstdisciplines heeft hem geen windeieren gelegd.

(tentoonstelling Hendrik Kerstens, Paula-Silent conversations, galerie nunc contemporary, Wolstraat Antwerpen nog tot 21 december en het boek met dezelfde titel uitg. Ludion (ISBN 978-94-6130-113-0)

Lieven Herremans

Een totaal andere benadering van de menselijke figuur brengt Lieven Herremans die als publiciteitsfotograaf werkzaam is. Zijn benadering van de mens is niet uitsluitend gericht op het gelaat en toch zijn het portretten. Hij heeft een groot aantal vrouwen uitgenodigd om naakt voor hem te poseren. Het moet voor hen een soort zelfoverwinning geweest zijn op de natuurlijke menselijke pudeur het eigen lichaam openlijk aan de fotograaf te tonen. Maar dat valt in de foto’s niet op te merken, integendeel al is het ook geen exhibitionistische vertoning geworden. Eerder een haast natuurlijke ontmoeting tussen de fotograaf en het model. Wat opvalt is de houding van de armen en handen bij ieder personage. Ze accentueert het karakter van de vrouwen, gevoelig, gecompliceerd, naturel. Misschien nog meer dan hun gelaat vertolkt hun houding onverbloemd de personaliteit die ze zijn. Opmerkelijk ook is dat de fotograaf het beeld afsneed net onder de bovenste dij en boven de knie zodat benen en voeten niet meespelen. Begrijpelijk want ook die lichaamsdelen kunnen veel verraden van het karakter zoals de houding van de voeten en die zouden in dit geval de aandacht wegtrekken van de handen en armen En die zijn hier essentieel. De opnamen gebeurden in de eigen omgeving van de modellen waardoor elke foto wars staat op het would be artistieke dat een studio opname onvermijdelijk met zich meebrengt. De foto’s zijn daardoor ook niet provocatief, het naakt is een natuurlijke toestand in een vertrouwde omgeving zonder onnuttige speciale aandacht voor het al dan niet volmaakte lichaam. Het zijn portretten die, zoals traditioneel van het hoofd alleen, nu met het naakte lichaam een groot deel van de psychologie van de modellen prijsgeeft.

(tentoonstelling Lieven Herreman, “Déesses fragiles” galerie Verbeeck-Van Dyck, Verbindingsdok, Antwerpen, nog tot 3 november. Een catalogus is beschikbaar.(www.verbeeckvandyck.be)

Filip Naudts

En dan is er ook nog het boek Guarda la Fotografia, Filip Naudts, painter photographer. Ook Naudts heeft zich gespecialiseerd in portretten. Soms gaat het om redelijk klassieke afbeeldingen van hoofden maar het zijn vooral portretten van BV’s met een hoekje af. De fotograaf kent zijn vak, na twintig jaar praktijk, tot in de puntjes, hij weet wat een cadrage is, kent de kracht van een juiste belichting en weet zijn modellen zo te manipuleren dat zij, ongedwongen, een vaak ludieke pose aannemen die toch veel vertelt over hun persoonlijkheid. Of het nu Johan van de Lanotte is of burgemeester Termont of Christophe Deborsu, Eddy Wally of dr. Bo Coolsaet, Indra Dewitte of Geena Lisa, allemaal hebben ze zich geplooid naar de wensen van Naudts. En die zijn soms verregaand. Dames van artistieke stand gaan uit de kleren, Daniël Termont zet gewillig een gulden clownshoedje op en in enkele zelfportretten schuwt hij niet om zelf een theatraal rolletje te spelen. Daartegenover brengt hij respect op voor bekende figuren zoals in het prachtige portret van kardinaal Daneels of de politicus Jean Marie Dedecker of de kunstschilder Michael Borremans. Zijn keuze voor kleur of zwart/wit heeft te maken met het effect dat hij wil bereiken. Want het kan zijn dat een kleuropname zijn bedoelingen gaat dwarsbomen. Dit is portretfotografie die veel verder gaat dan het louter weergeven van een fysionomie, het gaat om theater waarin de geportretteerde een rol speelt die hem of haar door de fotograaf aangereikt werd. En de modellen/acteurs gaan met hem mee. Daarvoor is een groot wederzijds vertrouwen nodig en respect. Ook de fotografische kwaliteit is uitstekend en het gebruik van technische manipulaties is sober maar afdoend. Het is geen Spielerei maar oordeelkundig gebruik ervan. De modellen als acteurs in een weloverwogen regie van een uitstekend fotograaf. Bepaalde foto’s behoren tot reeksen die Filip Naudts onafhankelijk maakte, andere ontstonden in opdracht van magazines.”