Enkel een machteloze Kerk kan aan de kant van de machtelozen staan

De Kerk beleeft een pijnlijk omslagpunt. Tot enkel jaren geleden draaide de kerk mee als systeem-dragende organisatie. Ze nam haar verantwoordelijkheid als instituut voor de samenleving. Dat had haar positieve kanten, en die mogen we niet vergeten, maar er waren ook donkere kanten en daar mogen we niet te licht overheen stappen. Als kerk moeten we die durven benoemen, onszelf in de ogen kijken en vergiffenis vragen.

Tot 1989 was het afstaan en adopteren van kinderen vooral een zaak van liefdadigheid, en dus van de katholieke kerk. In ziekenhuizen, tehuizen en sociale centra passeerden ‘geboortemoeders’, kinderen en adoptieouders. In heel het land waren er tehuizen waar zwangere meisjes werden naartoe gebracht als de zwangerschap zichtbaar werd. Soms kwamen ze enkel bevallen, soms werkten ze eerst maandenlang. Het is tot vandaag onduidelijk om hoeveel mensen het gaat. De Magdalena Sisters in Vlaanderen. Al was het blijkbaar een wereldwijd fenomeen. Pijnlijk om dat vandaag als gelovige te moeten horen. Nog pijnlijker als je beseft dat zoiets zich nog tijdens je eigen leven heeft afgespeeld. Het is niet iets van lang geleden. Neen, het gaat over mensen die je vandaag nog kan ontmoeten.

Hoe kunnen we dat als moderne gelovigen vandaag een plaats geven? Hoe kan je het leed dat veel mensen is aangedaan door de Kerk een plaats geven? Je kan verwijzen naar de tijdsgeest. Dat gebeurt vaak, maar is dat niet te vergoelijkend?

Macht

Volgens mij is een deel van het probleem dat de Kerk te veel macht had. De katholieke Kerk was een ‘staatsdragende organisatie’ onder andere doordat Kerk een historisch gegroeid groot deel van de gezondheidszorg in handen had. Maar de Kerk zag zich ook verplicht haar deel te doen van de ‘ordehandhaving’, zeker de morele ordehandhaving. Wie zich niet aan de regels hield, kreeg vaak te maken met een bijzonder hardvochtige, straffende Kerk. Ook dat was ongetwijfeld de tijdsgeest, de Kerk liet haar autoriteit gelden en ze kon dat ook. Ze had een morele-religieuze macht over een grote groep mensen en aarzelde niet om die te gebruiken. Vele priesters hadden toen niet de geur van hun kudde, maar droegen het parfum van de macht. Ze behoorden tot de notabelen, de gezagsdragers en machthebbers.

Die machtspositie heeft de Kerk vervreemd van haar eigenlijke boodschap. Al snel komt de focus op het behoud van de machtspositie, niet op de kern van de boodschap. Al zijn er zeker priesters geweest die dat openlijk in vraag stelden. Als inwoner van Aalst kan ik Priester Daens daarbij niet onvermeld laten. De gevolgen waren niet min, de kerk heeft Daens tot op zijn sterfbed achtervolgd. Excuses van de aartsbisschop in Mechelen zijn er pas in 2014 gekomen, 107 jaar na Daens’ dood.

Naastenliefde

De Kerk heeft die machtspositie de laatste jaren verloren, eindelijk. Bevrijd van haar rol als religieuze zedenpolitie kan ze nu opnieuw focussen op haar echte taak: de liefde van God uitdragen, de naaste beminnen als jezelf, niet oordelen en veroordelen, maar nabij zijn. Die basischristelijke houding is onmogelijk vanuit een machtspositie. Enkel een machteloze Kerk kan aan de kant van de machtelozen staan. Gelovigen moeten er zich bewust van zijn dat ze zondige mensen zijn? Niet als een soort pose, wel uit het besef dat ze fouten maken. Dat behoedt er ook voor anderen te benaderen vanuit een morele en religieuze superioriteit.

Het is die ervaring van morele en religieuze superioriteit die geboortemoeders in hun verhalen naar voor brengen: stilzwijgende nonnen die, in hun ogen, zondige vrouwen doen boeten. Het is in mijn ogen diezelfde religieuze en morele superioriteit die priesters aanzet om echtgescheidenen vandaag de communie te weigeren.

De machteloze Kerk, die tegen de maatschappelijke stroom in durft te gaan en Gods liefde helpt voelbaar maken, die is hier in opgang. Zeker aan de basis, in de parochiale werking. Ze moet wel nog doordringen in de machtsstructuren van de Katholieke Kerk. Gelukkig waait de Heilige Geest ook in Rome en is er nu een paus die droomt van een machteloze en arme kerk en die weloverwogen stapjes in die richting zet. Laat ons hopen (bidden) dat het die richting blijft uitgaan.

De fouten uit het verleden van de Kerk, de machtskerk, dragen we nog een tijdje mee, ze moeten ons behoeden om dezelfde fouten te herhalen en ons leren om ons als Kerk nederig op te stellen. Er alles aan doen om het leed van de geboortemoeders te erkennen, oprecht berouw hebben en tonen is een eerste stap. Proberen helpen om iets van het leed te lenigen kan een tweede stap zijn.