‘Een unitaire en Belgicistische vakbond. Is dat nog van deze tijd?’

‘De Vlaams-Waalse breuk in de vakbonden is er in feite al van in het prille begin. Maar die breuk wordt steeds problematischer voor een effectief syndicalisme in een snel veranderende en ontzuilde omgeving’, schrijft Jonas Naeyaert van de VVB.

Toen op oudejaarsdag bekend werd dat de Vlaamse spoorbonden niet gingen staken (en de Waalse vakbonden wel), kopte De Standaard “Spoorstaking met communautaire breuklijn”. Voormalig afgevaardigd bestuurder bij de NMBS, Marc Descheemaeker, reageerde verontwaardigd op Facebook: hij vertelde dat immers al twee weken tevoren, zei hij, en werd daarvoor door de Franstalige pers aan de schandpaal genageld. Marc Descheemaeker had natuurlijk gelijk, maar hij is heus geen Cassandra van het Belgisch (spoor)syndicalisme. Integendeel: de Vlaams-Waalse breuk in de vakbonden is er in feite al van in het prille begin. Maar die breuk wordt steeds problematischer voor een effectief syndicalisme in een snel veranderende en ontzuilde omgeving.

Meer voortzetting dan voorspelling

De oorsprong van het moderne Belgisch vakverbondwezen gaat terug tot 1945, dus tot de nasleep van WOII, toen onder impuls van de Waal André Renard, die streefde een vereniging van alle syndicaten in één vakbond, het Algemeen Belgisch Vakverbond (ABVV) werd opgericht. Hier traden naast de traditionele socialistische bond ook de communistische bond en andere vakverenigingen toe die onder de Duitse bezetting ontstaan waren.

En hoewel de communistische visie dus sterk vertegenwoordigd was bij aanzet, werd deze al snel ondergeschikt gemaakt in de officiële standpunten of op andere manier geneutraliseerd. Maar in Wallonië bleven de veel radicalere posities een klankbord vinden, ironisch genoeg rond de figuur van André Renard zelf, die dus eerder voor eenmaking had gestreefd.

Toen er rond de koningskwestie (de mogelijke terugkeer van Leopold III riep vooral in Wallonië manifeste onrust op wegens zijn niet samenwerken met de Belgische ballingschapregering tijdens WOII) druk gemobiliseerd werd door de socialistische vakbond om te staken tégen zijn terugkeer waren de acties en de grimmige bereidheid dan ook het meest intens in Wallonië.

In december 1960 en januari 1961 was er dan het syndicale protest rond de Eenheidswet onder impuls van premier Gaston Eyskens, die zowel de belastingen verhoogde als besparingen invoerde. Er volgde in het hele land fel vakbondsprotest, maar dat protest ging veel langer en feller door in Wallonië.

Die verschillen komende in het protest tegen de Eenheidswet tussen Vlaanderen en Wallonië waren zodanig duidelijk dat ze toen rechtstreeks hebben geleid tot een links-Waals afscheidend regionalisme dat erg populair was in vakbondskringen en werd belichaamd door de Waalse Volksbeweging rond de figuur van Renard (en later het Rassemblement Wallon).

Keer op keer vielen ook in latere socio-economische protesten steeds dezelfde verschillen op te tekenen. Met andere woorden: de communautaire breuklijn in de vakbond is al zo oud als de vakbond zelf.

Wat is het acute probleem dan?

Jean-Marie Dedecker beweert in zijn opiniestuk op Knack.be dat het bestaan van de spoorvakbonden geheel ongewettigd is. Dat is niet de volledige waarheid. Het is immers, vanuit het standpunt van werknemers, begrijpelijk dat een organisatie de belangen behartigt van haar leden.

Sterker, de opdracht van (spoor)vakbonden zal alleen maar moeilijker worden, want naast de huidige uitdagingen die de spoorbonden zien in de besparingsmaatregelen van de regering zijn er in de toekomst quasi-existentiële vraagstukken. Technologische innovaties in automatisering zullen snel gevoeld worden in sectoren zoals het openbaar vervoer. Zelfrijdende treinen en automatische ticketcontrole zijn geen sciencefiction, maar staan om de hoek. Los van de vraag of dit goeie of slechte ontwikkelingen zijn, is het niet onzinnig dat mensen die bij het spoor werken bezorgd zijn over hun jobzekerheid en zich organiseren in een vakverbond. Ook morgen. In een democratische rechtsstaat kunnen individuen zich organiseren om bepaalde (deel)belangen te behartigen. Of je nu vóór of tégen vakbondsacties bent: het is volstrekt logisch dat werknemers zich organiseren.

Waarin Jean-Marie Dedecker wel gelijk heeft, is dat de huidige regering zijn slag slaat en de vakbonden de regering in de kaart spelen. Vanzelfsprekend niet zozeer omdat er stakingen an sich zijn, maar omdat deze nu eenmaal niet geloofwaardig zijn als onderhandelingsinstrument. Als de Waalse vakbond nog twee van de vijf oorspronkelijk aangekondigde dagen gaat staken en de Vlaamse bonden helemaal niet, hoeveel zorgen zou de regering zich dan maken?

Marc Goblet, topman van de Waalse socialistische vakbond zegt dat de “verdeeldheid tussen Noord en Zuid absurd” is. Wat absurd is, meneer Goblet, is de verschillen tussen Noord en Zuid niet willen erkennen en daarmee schiet je vooral in eigen voet en die van je leden.

De vakbond heeft heel wat uitdagingen: de publieke opinie is niet meer zo begripvol als vroeger, wat versterkt wordt door maatschappelijke trends zoals ontzuiling, er is een verdergaande economische verschuiving van de secundaire sector naar de tertiaire dienstensector (en de quartaire, die zonder winstbejag), er is een individualisering in politieke cultuur waardoor betogingen minder populair worden, er is uitbesteding van activiteiten en diensten enzoverder. Moet je je eigen situatie dan werkelijk bemoeilijken door vast te houden aan de illusie van Belgische eenheid?

Meneer Goblet en andere vakbondsbazen, wees eens écht progressief en – waarom niet? – revolutionair en zwier dat 19de-eeuwse België in de prullenmand, net zoals de hongerlonen, het cijnskiesrecht en de kinderarbeid. André Renard deed het u voor.