Yves T'Sjoen

‘Een taal kan je niet verantwoordelijk houden voor wantoestanden van vroeger’

Yves T'Sjoen Hoogleraar moderne Nederlandse literatuur (UGent) en verbonden aan de Universiteit Stellenbosch

Professor Yves T’Sjoen schrijft vanuit Zuid-Afrika over de recente ontwikkelingen en de nieuwe taalwetgeving aan de Zuid-Afrikaanse universiteiten. Het studentenprotest laait er de laatste weken opnieuw op.

Op 6 september jongstleden publiceerde juriste en student journalistiek Elisabeth Brockmans een opiniestuk over de gespannen situatie op universiteitscampussen in Zuid-Afrika. Aanleiding is de recente beslissing van het universiteitsbestuur van Stellenbosch om Afrikaans en Engels als gelijkwaardige voertalen te hanteren voor academisch onderwijs en wetenschappelijk onderzoek. Ik wil hierbij een aantal kanttekeningen plaatsen.

Al langer dan vandaag worden in de unversiteit van Stellenbosch colleges in beide talen aangeboden, aanzienlijk méér in het Engels dan in het Afrikaans. Andere inheemse talen, zoals de meest gesproken talen in het land Xhosa en Zoeloe, komen als doceertaal niet aan bod. Alleen Xhosa wordt naast Engels en Afrikaans gebruikt voor opschriften en aanwijzingsbordjes op de campus.

‘Een taal kan je niet verantwoordelijk houden voor wantoestanden van vroeger’

Voor colleges in bepaalde faculteiten die uitsluitend in het Afrikaans werden gedoceerd, zo eiste de vorig jaar bijzonder actieve protestbeweging Open Stellenbosch, moet steeds een Engelse vertaling beschikbaar zijn. De kostprijs voor tolkdiensten loopt hoog op. De US wilde daar paal en perk aan stellen en kwam dit jaar met een nieuw en dus gecontesteerd taalbeleid. Bestuursleden stapten onlangs uit protest op en schrijvers als Breytenbach spraken de convocatie van professoren en de rector scherp toe.

Stigma voor een taal

Stellenbosch is van oudsher een bastion van het Afrikaans. In wrange apartheidsjaren behaalden latere politieke leiders van de racistische Nasionale Party er hun universitair diploma. Na de democratische verkiezingen van 1994 en de beëdiging van Nelson Mandela als eerste zwarte president van de republiek bleef de academische instelling vasthouden aan Afrikaans als wetenschaps- en onderwijstaal. Ondanks het feit dat de taal zowel voor de zwarte bevolking als voor de internationale buitenwacht onlosmakelijk verbonden was met het apartheidssysteem, een perfide regiem dat door een minderheid van Afrikaners aan de hele Zuid-Afrikaanse bevolking (hoofdzakelijk zwart) is opgelegd.

De taal was besmet geraakt door een politiek systeem en een op segregatie gebouwde ideologie, gestigmatiseerd door racisme en discriminatie. Stellenbosch en ook andere universiteiten in het land bleven de voorbije twee decennia lessen aanbieden in het Afrikaans. Een taal kan vandaag immers niet verantwoordelijk worden gehouden voor een gijzeling of opeising door een racistisch bewind in de jaren 1948-1990.

De praktijk wijst uit dat steeds meer studenten en docenten elders in Zuid-Afrika en ook in Stellenbosch Engels gebruiken. In de dagelijkse omgang, in de kroeg en ook in het auditorium. Alleen in theorie bleven de Maties – de naam voor de studenten die in de Eikestad verblijven – vasthouden aan een eentalig Afrikaans onderwijs. Op de campus hoor je vandaag hoe dan ook méér Engels dan Afrikaans. De verdedigers van het Afrikaans voorspellen een toenemende verengelsing van het universitaire leven. Zeker nu het bestuur van de instelling resoluut voor het Engels heeft gekozen en het Afrikaans nog wordt gedoogd.

Promotie voor het Afrikaans

In de West-Kaap, waar de Universiteit Stellenbosch is gevestigd, gebruikt een meerderheid van de bevolking, en dus zeker niet alleen de ‘witmense’, Afrikaans als moedertaal. Nagenoeg zeven miljoen mensen spreken Afrikaans van huis uit – en nog eens drie of vier miljoen bezigt Afrikaans als tweede of derde taal. Er is dus alles voor te zeggen om die overwegend ‘bruinmense’ (in apartheidsjargon ‘kleurlingen’ genoemd) tertiair onderwijs in hun eigen moedertaal te blijven bieden. Het Engels van vele mensen in Zuid-Afrika is trouwens heus niet zo hoogstaand. Andere universiteiten, zoals de Universiteit van die Vrystaat in Bloemfontein, zijn intussen wel helemaal overgeschakeld naar het Engels. In Stellenbosch loopt het allemaal niet zo’n vaart maar de anglisering rolt er inmiddels toch ook stilaan als een pletwals.

‘Het culturele leven in het Afrikaans is vandaag levendiger dan ooit.’

Daarom zijn actiegroepen gestart zoals Gelyke Kanse. Ook mediaconcerns als Netwerk24, financieel gesteund door Dagbreek Trus, ijveren voor het behoud van Afrikaans als volwaardige wetenschapstaal. Afrikaans is inderdaad een bruisende taal, met een rijke literatuur die dezer dagen wellicht meer dan ooit floreert en hoge toppen scheert. De actie ‘Hoe lyk JOU Afrikaans’, gepromoot door Netwerk24, is er net op gericht die rijkdom van de Afrikaanse cultuur een eigen forum en een duw in de rug te bieden. Het culturele leven in het Afrikaans is vandaag levendiger dan ooit, gelet op de vele kunstenfestivals, poëziemanifestaties, muziek- en theateroptredens.

Nieuwe protestgolf?

In de tekst van Elisabeth Brockmans wordt rector van Stellenbosch en vice-chancellor Wim de Villiers geciteerd. “Rector De Villiers sluit ook niet uit dat nieuwe protesten zich kunnen voordoen door de recente veranderingen in het taalbeleid op de universiteit. ‘Protest en controverse is te verwachten in een land met 11 officiële talen. Dit brengt ook uitdagingen mee voor de universiteiten.

Wij erkennen dat taal een zeer gevoelig, emotioneel en ideologisch onderwerp kan zijn en dat er verschillende meningen zijn. Maar het nieuwe taalbeleid is in het beste belang van ons academisch project en onze medewerkers en studenten.'” Wat “het beste belang” is, blijft voor discussie vatbaar. De geanimeerde discussie wijst daar op.

Belangrijke schrijvers als Breyten Breytenbach, Antjie Krog en Marlene van Niekerk mengen zich met opiniestukken en lezingen in het publieke debat. Ik vrees dat de omineuze woorden van de geplaagde rector bewaarheid kunnen worden. Vorige dinsdag laaide het protest op in Durban waar de Universiteit van KwaZulu-Natal is gevestigd. Onbekenden stichtten er brand in de Howard College Law Library. Ordediensten traden met traangas en rubberkogels op tegen kleine groepen vandalen. Studenten moesten uit hun penibele situatie worden ontzet en sommigen zijn door hulpverleners afgevoerd. Ook in Pietermaritzburg komen studenten in opstand, volgens lokale media omdat de samenstelling van het universiteitsbestuur wordt gecontesteerd en de kostprijs van het onderwijs weer ter discussie staat.

‘Schenders van boeken en pyromanen van bibliotheken nooit het laken naar zich toe mogen trekken.’

Het is nog niet zo lang geleden dat de groep #FeesmustFall is opgericht tegen het oplopende inschrijvingsgeld voor universitair onderwijs. Naar verluidt vreest men vandaag ook elders vandalisme. In Kaapstad, op de campus van de internationaal hoog aangeschreven UCT, zou het deze week ook weer spannen, en mijn collega van de Universiteit van die Weskaap (UWK, Bellville) vreest voor nieuw geweld, nadat vorig jaar een deel van de universiteitsbibliotheek in brand is gestoken. Het is bang afwachten. Ik kreeg gisteren de melding dat het nog niet zeker is of ik er volgende week mijn lezing kan aanbieden.

Op de campus in Stellenbosch blijft het voorlopig rustig. Al vreest de rector ook hier voor nieuwe onrust. Er zijn actievoerders, meestal politiek gesteund en/of gestuurd, die het gedoogbeleid ten aanzien van het Afrikaans ter discussie stellen en bij voorkeur afgeschaft wensen te zien. Hopelijk houdt het bestuur stand en blijven de verantwoordelijken van de universiteit het Afrikaans als een volwaarde doceertaal beschouwen en als taal van wetenschappelijk onderzoek. Al was het maar omdat schenders van boeken en pyromanen van bibliotheken nooit het laken naar zich toe mogen trekken.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content