Eén jaar na het (mislukte) EK in Frankrijk: was het allemaal de schuld van Wilmots?

In juni 2016 trokken de Rode Duivels vol zelfvertrouwen naar het EK in Frankrijk. Sommigen zagen de ‘gouden generatie’ al de finale spelen. Maar verder dan de kwartfinale zouden Hazard en co niet komen. Na de uitschakeling door voetbaldwerg Wales werd vooral bondscoach Marc Wilmots met pek en veren besmeurd. Was al die kritiek op één man wel terecht?

Eén verklaring voor het tegenvallende EK komt bij meerdere betrokkenen terug, zo vaak dat je zou denken dat ze het hebben afgesproken: de verwachtingen waarmee België naar het EK in Frankrijk trok, waren veel te hoog. En een kwartfinale is zo slecht nog niet, al blijft het pijnlijk dat we zijn uitgeschakeld door Wales.

Vreemd hoe de geschiedenis achteraf wordt herschreven, want vóór het toernooi dacht niemand dat de Rode Duivels dit EK zouden winnen. De pers niet, de spelers niet, zelfs het publiek niet. De website van Sporza hield bij de start van het Europees Kampioenschap een enquête. Van de 43.015 stemmers voorspelde 31,7 % dat de Belgen de kwartfinale zouden halen, met marge het populairste antwoord. Hoezo, te hoge verwachtingen?

De voorbereiding van de Rode Duivels op het EK verloopt chaotisch. Voorbereidingen zijn er om van alles uit te proberen, maar bij de Duivels is het experimenteren uit noodzaak. Vooral de positie van rechtsback baart Marc Wilmots zorgen. De bondscoach test er wel vijf spelers voor: Toby Alderweireld, Thomas Meunier, Laurent Ciman, Jason Denayer en zelfs Axel Witsel. Voor het eerst moet Wilmots ook blessures opvangen, die waren hem tot dan toe grotendeels bespaard gebleven. Pas drie dagen voor de eerste match traint Wilmots met een volledige spelersgroep. Tegen Italië zet hij Laurent Ciman op rechts, Toby Alderweireld voetbalt centraal in de verdediging. Bij een verre voorzet gaat Alderweireld onder de bal door. Emanuele Giaccherini tikt simpel binnen. Op een bal die achter de middellijn vertrekt, mag een verdediging zich nooit verkijken. Alderweireld is ziek van zijn inschattingsfout, maar herpakt zich later in het toernooi. Alderweireld is ook streng voor zichzelf: rechtsback Ciman had Giaccherini in de gaten moeten houden. Ciman was sterk aan de match gestart, maar vergaloppeert zich in zijn enthousiasme. Wilmots ziet en onthoudt dat.

Soms kloppen voetbalclichés. Een uitgekookt Italië trekt een gordijn op waar de Duivels geen raad mee weten. ‘Nooit tegen zo’n mooi georganiseerd blok gevoetbald’, zegt Eden Hazard bewonderend. Thibaut Courtois oordeelt strenger over de eigen prestatie: ‘Italië heeft ons organisatorisch en tactisch overklast.’ Op het vliegtuig zal Wilmots een lang gesprek hebben met de doelman en hem tot in detail vragen wat hij anders wil. De andere internationals zijn het niet eens met hun keeper. Soms loopt een match niet zoals je had gehoopt, maar om daarom alles overhoop te gooien? Gelukkig laat de toernooiformule een misstap toe. En Ierland en Zweden hebben lang niet zo veel kwaliteit als Italië.

De Rode Duivels maken zich weinig zorgen, maar buiten het basiskamp begint het te broeien. Het zal de gewezen nummer 1 op de FIFA-ranking toch niet overkomen om in de eerste ronde al te sneuvelen? Nu de verdediging tegen Italië wankelde, klinkt er weer kritiek omdat Nicolas Lombaerts niet voor het EK geselecteerd is. Maar bijna elke bondscoach had dezelfde beslissing genomen. Wilmots vertrouwt blind op zijn medische staf en die oordeelde dat de geblesseerde Lombaerts pas tegen de kwartfinale van het EK wedstrijdklaar had kunnen zijn.

Wilmots selecteert Christian Kabasele van Racing Genk, die met een transfer in het hoofd zit en op dit EK traint als een natte krant. We zijn de tel kwijt, maar Kabasele moet in het hoofd van de bondscoach ongeveer de negende keus zijn als mandekker. Björn Engels haakt net voor het toernooi geblesseerd af en heeft vandaag nog geen minuut voor de Rode Duivels gespeeld. Zonder die kwetsuur was hij op het EK misschien basisspeler geweest.

Na Italië roeren de doelmannen zich. Derde keeper Jean-François Gillet organiseert een spelersraad. Zonder de bondscoach, en die heeft daar geen bezwaar tegen. De dan 37-jarige keeper beleeft zijn eerste en meteen ook laatste internationale toernooi. Gillet heeft niks te verliezen. Als het lelijk wordt, kan hij de storm doorstaan. Er vallen uiteindelijk geen harde woorden op de spelersraad, die enkel bevestigt dat de Rode Duivels nog voor elkaar door het vuur willen gaan.

De bondscoach weet dat slim in zijn voordeel te draaien. Hij praat in de aanloop naar Ierland over ‘meer agressiviteit’ en lanceert de nogal pompeuze kreet ‘gagner ou mourir’. Op het veld valt er weinig van te merken. De Belgen eisen de bal op, maar het is overmacht zonder dreiging. Gelukkig blijkt Ierland een hapklare brok. ‘Kalm blijven’, bezweert Wilmots wanneer het bij de rust nog 0-0 staat. Drie minuten in de tweede helft fusilleert Romelu Lukaku de Ierse doelman met een afstandsschot. Er vallen gaten bij de Ieren, die zich uiteindelijk drie keer gewonnen moeten geven.

Nog meer dan dubbele doelpuntenmaker Lukaku is Axel Witsel de man tegen Ierland. Witsel laat nooit in zijn kaarten kijken; de Luikenaar is de koning van het nietszeggende interview. Dit keer overlaadt hij Mousa Dembélé met lof. Dembélé stond tegen Ierland onverwachts in de basis. Wilmots beseft dat Witsel beter tot zijn recht komt met Dembélé dan met Radja Nainggolan aan zijn zijde, maar Dembélé is licht geblesseerd en Nainggolan heeft een grotere reputatie dan zijn concurrent. Dembélé speelt na Ierland geen minuut meer.

De match lost wel het eeuwige rechtsbackprobleem op: Thomas Meunier blinkt uit. Bij Club Brugge horen ze de kassa rinkelen. Tegen de Ieren overtuigt Meunier de scouts van PSG.

Na Ierland blaken de Belgen weer van zelfvertrouwen. Tegen Zweden gaan de Rode Duivels het echt niet laten liggen, valt te horen in het basiskamp. Vlak voor het WK, in 2014, troffen de teams elkaar in een vriendenmatch. Zweden bleek toen een van de makste, zwakste tegenstanders die deze generatie Rode Duivels ooit had ontmoet. Een vriendenwedstrijd is natuurlijk geen EK en nog belangrijker: Zlatan Ibrahimovic was er toen niet bij. Dat blijft een spits om rekening mee te houden. Het hele tactische plan van de Rode Duivels draait om de vraag: hoe houden we Ibrahimovic uit de match? Die behoudende aanpak wordt nog versterkt door de omstandigheden. Enkel bij verlies zijn de Belgen uitgeschakeld. Als ze niet op een Zweeds mes lopen, gaan de Rode Duivels sowieso door.

Dat Zweedse mes belandt niet in hun rug, al heeft het weinig gescheeld: een doelpunt van Ibrahimovic wordt onterecht afgekeurd. De Belgen spelen een weinig bevredigende match. Aan het eind knalt Nainggolan de bal van ver tegen de netten: nu raakt Dembélé zéker niet meer in de ploeg.

De Belgische internationals vinden dat ze tegen Zweden hun opdracht hebben volbracht, op naar de volgende wedstrijd. De buitenwereld oordeelt veel strenger. Tussen Wilmots en de pers begint het nu echt te gisten. Een aantal journalisten wil al jaren het vel van de bondscoach. Die besluit terug te slaan als een gebuisde schoolmeester: hij straft heel de persgroep. Zijn gesloten trainingen worden door journalisten ervaren als pestgedrag. Op het WK in Brazilië had Wilmots kritiek gekregen voor zijn saaie, ongeïnspireerde trainingen. Een oud-international noemde ze ‘onvoldoende voor dit niveau’. Zulke verwijten vallen niet te maken als niemand de trainingen ziet, natuurlijk.

Hoewel de Rode Duivels in een bunker leven, blijft het perslekken regenen. Wilmots is razend, al gaat het vaak om banaliteiten. Het spannendste nieuws is de nicotineverslaving van Radja Nainggolan, en dat brengen de Rode Duivels zelf naar buiten via een filmpje op de sociale media. Controlefreak Wilmots eist dat bepaalde bondsofficials zijn trainingen niet meer volgen. Bijzaken worden hoofdzaken en de paranoia regeert. Assistent-coach Vital Borkelmans neemt elk gesprek met een journalist op, bang als hij is om als bron van de lekken aangewezen te worden. De kring rond de bondscoach, de mensen die hij echt vertrouwt, lijkt bijzonder klein geworden.

Toch blijkt niet iedereen ontevreden. De Nederlandse media hebben de Rode Duivels in de armen gesloten. Hun reporters roemen Wilmots net om zijn openheid. Als dit al een kil persklimaat mag heten, dan zijn ze bij Oranje wel iets anders gewend.

Het leven is mooi in Toulouse. Voor het eerst sinds 1980 overleven de Belgen de poules van een Europees Kampioenschap. De loting plaatst alle sterke landen in de andere helft van de toernooitabel: de weg naar de finale ligt open. België moet in de tweede ronde tegen de winnaar van groep F. Dat blijkt Hongarije te zijn, door iedereen ingeschat als een van de zwakste deelnemers aan het EK. De Hongaren hebben hun kwalificatie niet gestolen maar kunnen de lijn niet doortrekken. Hoe is het mogelijk dat dit matige team Portugal in verlegenheid bracht? Wie de Rode Duivels met open vizier bekampt, komt in de problemen. Een swingende Eden Hazard dolt met de Hongaarse verdedigers. Toch vallen er tijdens de rust harde woorden. Een boze Jan Vertonghen vindt dat de Rode Duivels al lang drie goals voorsprong hadden moeten hebben.

Hongarije-België was entertainend, maar geen wereldpartij – daarvoor heb je twee goeie ploegen nodig. Op dit zoutloze EK blijkt het een van de leukste confrontaties. Euro 2016 is een matig toernooi en Portugal een flauwe winnaar. Nooit vielen er gemiddeld zo weinig doelpunten. Naar de reden is het niet ver zoeken: de toppers trappen op hun adem. Vooral voor wie in de Premier League voetbalt, duurt het seizoen te lang. Bij Kevin De Bruyne ontbreekt bijvoorbeeld de hem kenmerkende dash. Er wordt hem de vraag gesteld of De Bruyne zijn gezin soms mist – hij is drie maanden daarvoor vader geworden. Onzin, zegt De Bruyne, die er zich boos om maakt, niet zijn gewoonte. Dat de Gentenaar op zijn tandvlees zit, ziet iedereen.

Na Hongarije stijgen de Belgen met stip bij de bookmakers. Wales lijkt immers van hetzelfde kaliber als de Hongaren: een sympathiek ploegje dat door een samenloop van omstandigheden verder doorstootte dan iemand voor mogelijk had gehouden. Zij zullen de Rode Duivels toch niet stoppen?

Eén dag voor de kwartfinale verzwikt Jan Vertonghen zijn enkel op training. Stomweg in het gras blijven haken bij een trap. De defensieve problemen verdubbelen, want Thomas Vermaelen liep tegen Hongarije een schorsing op. Jordan Lukaku is de enige ernstige optie als linksback, maar wie neemt de plaats in van Vermaelen als linkermandekker? Er zijn drie mogelijkheden: Ciman, Denayer en Kabasele. De laatste valt af, wegens te weinig gefocust. Wilmots moet kiezen tussen de ervaring van Ciman (dan 31) of de panache van Denayer (dan 21). De jonge Denayer heeft het in de kwalificatie goed gedaan tegen Wales en Ciman bracht te weinig in de openingsmatch tegen Italië. Denayer weet pas vlak voor hij de bus opstapt dat hij zal spelen. Wilmots twijfelt meer dan hij laat uitschijnen, maar wil ook lekken vermijden. Om de tegenstander van de wijs te brengen, hoeft hij het niet te doen. De Welshmen laten hun tactische plan heus niet afhangen van de keuze Denayer-Ciman.

De Rode Duivels starten furieus in Lille, waar zich een Belgisch legioen verzameld heeft. Yannick Carrasco mist vanaf 5 meter, hoewel hij ruim de tijd heeft om een hoek te kiezen. Radja Nainggolan brengt de Rode Duivels op voorsprong met een knal in de winkelhaak. Verdiend. Een dwaas tegendoelpunt op corner doet de match kantelen. Wales zet een ’treintje’ op: ze blokkeren het pad van de Belgische verdedigers, waardoor één uitgekozen kopper vrij komt te staan. Houten klaas Ashley Williams scoort de belangrijkste goal uit zijn carrière, terwijl Jason Denayer en Jordan Lukaku onbeholpen naar elkaar wijzen. Voor België is het de eerste tegengoal op een stilstaande fase in 48 matchen. De Rode Duivels waren gewaarschuwd. In de videoanalyse kwam de Welshe trein ruim aan bod. Wel werd de fase niet nagebootst op training.

Bij de rust wisselt Wilmots Carrasco voor Marouane Fellaini. Het spel van de Belgen wordt er alleen stroever door. De Rode Duivels ergeren zich aan elkaar. Niemand zet de lijnen uit. Eden Hazard, tegen Hongarije nog de uitblinker, oogt niet fit. Zijn dijblessure is ernstiger dan men wil toegeven: tussen Hongarije en Wales traint Hazard niet. Dat het zo tegenviel tegen Wales, wijt men achteraf aan ‘verkramping’. Plots lukte niks nog. Het linkse deel van de ploeg trekt de rest naar beneden. Denayer en de jongste Lukaku bibberen uit hun sokken, voor hen staat een half gekwetste Hazard. Natuurlijk zoekt Gareth Bale zo veel mogelijk die flank op. België verliest met 3-1. De verslagenheid bij de vele Belgische supporters is groot.

In de kleedkamer maakt Thibaut Courtois de bondscoach pijnlijke verwijten. Geen van de spelers valt hem bij. Ze zitten, zwijgen en luisteren. Wilmots neemt de doelman apart, terwijl de geblesseerde Vincent Kompany de internationals toespreekt: wat heeft iemand te winnen bij een afrekening in de pers? Courtois gaat in tegen Kompany en geeft een boos interview. Niet dat hij Wilmots naar de uitgang hoeft te duwen: de bondscoach beseft dat dit zijn laatste wedstrijd bij de Rode Duivels was. Bart Verhaeghe, de nieuwe sterke man bij de voetbalbond, is sowieso geen fan van hem en de ontluisterende nederlaag tegen Wales laat geen twijfel over hoe dit eindigt voor de bondscoach. De internationals roeren zich niet om Wilmots te verdedigen, noch om hem buiten te werken. Hun mening wordt ook niet gevraagd. Dat Marc Wilmots de zwartepiet krijgt toegespeeld voor het echec in Lille, komt velen goed uit, maar het is ook goedkoop. Als het dan toch tactisch de verkeerde kant uitging, waarom grepen de sterren dan niet in? Idem voor de zogezegd flauwe trainingen.

Door alle zonden op Wilmots te laden, kan de nationale ploeg makkelijker een herstart nemen. Maar dat de man zelf het een onfaire voorstelling van zaken vindt, valt goed te begrijpen. Wilmots blijft hoe dan ook de meest succesvolle Belgische bondscoach aller tijden. Hij heeft de verdienste dat hij een groep voetbalmiljonairs jarenlang bijeenhield zonder ook maar één interne ruzie. Of dat onder zijn opvolger zo zal blijven, is nog maar de vraag.