‘Een eenzame uitnodigen voor kerst? Alsof dat het verschil maakt’

Knack-redactrice Ann Peuteman wordt altijd een beetje nostalgisch van de eindejaarsfeesten. In haar kindertijd was alles zoveel warmer. Of lijkt dat maar zo? ‘Vroeger was het simpel om een eenzame uit te nodigen’, schrijft ze. ‘Tegenwoordig valt eenzaamheid veel moeilijker op te sporen én te bestrijden.’

Het was in de godsdienstles. Om beurten mochten we vertellen wat Kerstmis voor ons in petto had. Kalkoen! Gourmet! Cadeaus! De neefjes en nichtjes op bezoek! Toen was het aan Katy. ‘Wij nodigen elk jaar een eenzame uit’, zei ze parmantig. Amper negen jaar en zich al helemaal bewust van de impact van haar woorden. De juf begon net niet te applaudisseren, en wij schaamden ons een beetje. Bij ons thuis werd nooit een eenzame uitgenodigd. Toch niet op Kerstmis.

Ook later heb ik dat nooit gedaan. Kerst vier ik mijn leven lang al bij mijn moeder en ik kan me niet voorstellen dat ik daar met een eenzame vreemdeling zou komen aanzetten. U vindt dat een goedkoop excuus? Dat is het ook. Maar ik hoop dat ik dat een beetje goedmaak door op andere dagen van het jaar eenzame of getormenteerde vrienden uit te nodigen – zoals ook ik op mijn eenzaamste momenten altijd ergens kan aanschuiven. Met verre kennissen of vertrouwde gezichten uit de buurt ligt dat al moeilijker. Zouden zij het niet vreemd of zelfs beledigend vinden als ik hen zomaar zou uitnodigen voor een kerst- of andere dis? En hoe weet je of iemand eenzaam is of niet? Vroeger was dat simpel. Je kende je buren en eenzame mensen kon je al van verre herkennen. Veelal waren het ouderen die nooit aan de man of vrouw waren geraakt, of kinderloze bejaarden die hun partner waren verloren. Zij werden geregeld bij mensen uit de wijk uitgenodigd, voor een koffie of een Elexir d’Anvers. Ook met Kerstmis.

Maar tegenwoordig blijft eenzaamheid niet langer beperkt tot bejaarde buren. Het sluimert ook bij studenten die de vakanties en feestdagen noodgedwongen op kot doorbrengen, weduwes van wie de kinderen ver weg wonen, gescheiden ouders die hun kroost op cruciale momenten moeten missen, singles die zo hard werken dat ze nooit in een vriendenkring hebben geïnvesteerd, mensen die te ziek zijn om de deur uit te gaan en vooral ook bij wie zich geen sociaal leven kan veroorloven. Vaak zit al die eenzaamheid heel goed verstopt achter ogenschijnlijk normale gevels – net zoals armoede.

De voorbije jaren doken in de media geregeld berichten op over besturen of organisaties die de grote middelen bovenhalen om eenzaamheid op te sporen. In eerste instantie vaak bij bejaarden. Zo kwamen ze in Oostende op het idee om daar postbodes voor in te zetten en investeert Knokke-Heist in een computersysteem dat aan je stem kan horen of je al dan niet eenzaam bent. De stad Brugge heeft zelfs een heus anti-eenzaamheidsplan voorgesteld. Weliswaar nadat het overlijden van vier vereenzaamde Bruggelingen pas weken later was opgemerkt.

Allemaal heel nobel, natuurlijk. Maar wat als we weten waar al die eenzame mensen wonen? Sturen we dan een gezelschapsdame of -heer op hen af? Proberen we hen in te lijven in de plaatselijke kaartersclub? Nodigen we hen uit voor kerst? Veel mensen zullen die voorstellen kordaat afwijzen. Eenzaamheid is namelijk geen put die zich zomaar laat dempen. Daarvoor is het gemis meestal te specifiek. Een tachtiger mist haar dochter en kleinkinderen die aan de andere kant van het Kanaal wonen. Een vader voelt zich alleen omdat zijn kinderen op 25 december bij hun moeder zijn. Een vrouw zou zo graag op de uitnodiging van haar beste vrienden ingaan, maar kan zich geen cadeautje permitteren. En op Kerstmis kun je toch niet met lege handen komen aanzetten?

Onlangs sprak ik met Madeleine. Vijf uitnodigingen had ze gekregen voor Kerstmis. Maar op niet één wou ze ingaan. ‘Vorig jaar heb ik kerst gevierd bij een vriendin’, zegt ze. ‘Al haar kinderen en kleinkinderen waren er. Heel gezellig. Alleen herinnerde al die warmte me vooral aan de mensen die er niet waren: mijn eigen familie.’ Nog nooit had ze zich zo eenzaam gevoeld.