11 tips om uw erfenis goed te regelen

Wilt u vermijden dat het familiekapitaal plots in handen komt van de schoondochter? Lees dan deze tips.

1. Overschat de belastingen niet

Iedereen siddert bij verhalen waar mensen 65 % van een erfenis naar de overheid zien vloeien. Maar dat monstertarief geldt alleen voor een erfenis tussen vreemden en dan alleen maar voor het deel dat boven 125.000 euro ligt. Voor de kinderen en de partner geldt een tarief van 3 % (voor het deel tot 50.000 euro), 9 % (voor het deel tot 250.000 euro) en 27 % (voor het deel boven 250.000 euro). De erfbelasting wordt bovendien berekend op het deel van elke afzonderlijke erfgenaam en ook nog eens voor de roerende en onroerende goederen apart. Concreet: een ouder overlijdt met een gezin met drie kinderen. Hij laat zijn kinderen 690.000 euro cash na en een woning van 600.000 euro. Elk kind ontvangt dus 230.000 euro cash en een deel van de woning voor 200.000 euro. Dat is al een mooie erfenis. En toch vallen de kinderen nog altijd niet onder het hoogste belastingtarief van 27 %.

2. Loop niet te snel

Je successieplanning regel je het best niet in een handomdraai. ‘Nog te vaak gaan mensen overhaast te werk’, zegt notaris Christophe Blindeman. ‘De kinderen staan op het punt om een huis te kopen, waarna de ouders hen met een schenking een duwtje in de rug willen geven en meteen de rest van hun successie willen regelen. Maar dat levert meestal maar halfslachtige oplossingen op.’

Dat vindt ook Alain Van Geel, advocaat bij Tiberghien. ‘Er is een groot verschil tussen een eenmalige schenking om de kinderen bij te springen en schenkingen die vooral de bedoeling hebben om de latere erfenisfactuur te drukken. De eerste schenking is in essentie een lening die niet terugbetaald hoeft te worden. Dat is heel rechttoe rechtaan. Maar schenkingen in het kader van de successieplanning hebben vaak veel meer toeters en bellen nodig. Sommige mensen voelen zich onder druk gezet om al te schenken, terwijl ze bij de gedachte alleen al nachtenlang wakker liggen. Dan kun je er beter nog mee wachten’, zegt Van Geel.

3. Geef jezelf bloot

Wie naar een notaris of successieplanner stapt, moet bereid zijn om zichzelf bloot te geven. Veel mensen voelen een grote schroom om het hele vermogen op tafel te leggen. ‘Maar zonder dat totaalplaatje is het onmogelijk om een goede en sluitende successieplanning op te stellen’, zegt notaris Blindeman. En dat heeft veel te maken met de beperkingen van de wettelijke reserve. De reservataire erfgenamen – kinderen, langstlevende partner of ouders – hebben altijd recht op hun deel van de erfenis. Als ze niet krijgen waar ze volgens de wet recht op hebben, dan kunnen ze hun deel opeisen bij de andere erfgenamen en valt de hele erfenisplanning in duigen. Verzwijg daarom niet dat er een levensverzekering is en wie de begunstigden zijn of dat er in het verleden bepaalde schenkingen zijn gebeurd. ‘Er moet transparantie zijn over de volledige omvang van het vermogen en over wie wat allemaal al heeft gekregen. Enkel dan heeft het zin om aan successieplanning te doen’, zegt Blindeman.

4. Schenk aan je partner het huis in volle eigendom

Bij een overlijden is het meestal de bedoeling dat de langstlevende partner zonder kopzorgen in de gezinswoning kan blijven wonen. De langstlevende partner erft wel automatisch het vruchtgebruik (hij of zij mag er blijven wonen), maar de kinderen erven de blote eigendom. ‘Dat levert soms hele vervelende situaties op, waarbij mensen niet langer de vrijheid hebben om met hun eigen huis te doen wat ze willen. Als ze het willen verkopen om met de opbrengst een kleiner appartement te kopen, hebben ze daarvoor de toestemming van de kinderen nodig. Dat is niet altijd evident’, zegt Frank Peeraer, ceo van vermogensbegeleider Fortuna Financial Group. ‘Net daarom raad ik mensen altijd aan om – als ze meerdere woningen hebben – met een beding van aanwas aan de langstlevende partner de volle eigendom van de gezinswoning na te laten. Dat kan heel veel miserie vermijden.’

5. Koppel voorwaarden aan een schenking

Het heeft geen zin om een groot deel van het vermogen weg te schenken en daarna vast te stellen dat je je eigen rekeningen niet kunt betalen. We onderschatten het kapitaal dat nodig is om te genieten van een zorgeloze oude dag, terwijl de medische kosten stijgen. Wie dat scenario vreest, kan wel een uitdrukkelijke clausule opnemen in de schenkingsakte om af te dwingen dat belangrijke onvoorziene uitgaven – zoals medische kosten – door de kinderen betaald moeten worden met het geschonken kapitaal.

Dat is een van de vele voorwaarden die aan een schenking gekoppeld kunnen worden. Zo is het mogelijk om op te leggen dat de kinderen het geld van een schenking enkel mogen gebruiken voor de aankoop van een woning, om te vermijden dat ze het geld verkwanselen. Of om een onderhoudsclausule aan de schenking te koppelen, die bepaalt dat de kinderen op afgesproken tijdstippen aan hun ouders een bedrag betalen waarmee ze in hun levensonderhoud kunnen voorzien. En het is ook mogelijk om te eisen dat de schenking terugkeert naar de ouders als hun kind eerst overlijdt, om te vermijden dat de schoondochter ineens een groot deel van het familiekapitaal in handen krijgt. ‘Het is perfect mogelijk om een schenking te doen en toch nog enige controle te behouden’, stelt vermogensbegeleider Peeraer.

6. Vergeet het huwelijkscontract niet

‘Veel miserie kan worden vermeden met een weldoordacht huwelijkscontract’, zegt Van Geel. ‘Ik heb het al meegemaakt: een man sterft op jonge leeftijd, op het moment dat zijn kinderen nog kleuters zijn. Maar zij erven wel de helft van de woning. Dus als de vrouw de woning wil verkopen, moet ze eerst de toestemming vragen aan de vrederechter. Leuk is dat niet. Met een keuzebeding in het huwelijkscontract kun je dat vermijden.’ (Dat houdt in dat de langstlevende pas bij het overlijden van de partner moet beslissen wat hij met het gemeenschappelijk vermogen zal doen, nvdr.)

In een huwelijkscontract kunnen tal van clausules worden opgenomen. Bijvoorbeeld dat na een overlijden het vermogen bij de langstlevende partner blijft en dat de kinderen moeten wachten op hun erfdeel. Of er kunnen al meteen financiële afspraken worden gemaakt voor na een scheiding. ‘Voorzie ook altijd in een zorgvolmacht. Echt, dat is een gouden tip. Als je dan door een ziekte of ongeval handelingsonbekwaam wordt, kan je partner toch nog het vermogen blijven beheren’, zegt Van Geel.

Wie niet getrouwd is maar wel samenwoont, kan al die afspraken laten vastleggen in een samenlevingscontract.

7. Weet met wie je samenwoont

‘Veel samenwoners geloven nog altijd dat ze vrij goed beschermd zijn. Misschien niet zo sterk als een getrouwd koppel, maar ze denken onterecht dat ze geen stappen hoeven te ondernemen opdat de erfenis naar de partner gaat. Die foute redenering heeft al heel veel drama’s veroorzaakt’, zegt Barbaix.

Gehuwde koppels vallen automatisch terug op de wettelijke regeling als ze zelf niets regelen. Voor een wettelijk samenwonend koppel daarentegen is alleen het vruchtgebruik van de woning en de inboedel beschermd. Willen ze elkaar nog andere goederen nalaten, dan moeten ze dat uitdrukkelijk vastleggen in een testament. En wie enkel feitelijk samenwoont, kan op helemaal niets rekenen. Als een feitelijk samenwonend koppel samen een huis heeft gekocht en een van de partners overlijdt, dan gaat de helft van de woning naar de wettelijke erfgenamen (kinderen, ouders of broers en zussen). Ze krijgen ook de rest van het vermogen. Tenzij de partner werd opgenomen in een testament.

8. Let op met kinderen in het buitenland

Het kostenplaatje van een schenking of erfenis kan er helemaal anders uitzien wanneer een van de erfgenamen in het buitenland woont. Elk land heeft eigen regels. Zo betaal je dubbele belasting als je een schenking doet aan je kind dat in Spanje woont: zowel de Spaanse als de Belgische fiscus zal schenkbelasting aanrekenen. Die dubbele belasting valt ook niet te recupereren. Hetzelfde als je ouders in Spanje wonen en je na een overlijden een deel van het spaargeld in Spanje erft: ook dan betaal je twee keer successierechten. ‘De situatie is in elk land anders. Met sommige landen zijn er verdragen afgesloten die een dubbele belasting moeten vermijden’, zegt Van Geel.

9. Betaal minder erfrechten met een goed doel

De erfrechten vallen in Vlaanderen nog heel goed mee. Althans: zolang het gaat om een erfenis in rechte lijn (van de ouders naar de kinderen of naar de langstlevende partner). Wil je daarentegen ook aan je broers en zussen iets nalaten of zelfs aan een goede vriend, dan ligt de erfbelasting al ergens tussen 30 % en 65 %. Dat houdt veel mensen tegen om iets na te laten aan verdere verwanten of vrienden. Want in het slechtste geval gaat van dat deel van de erfenis een groot deel naar de overheid en blijft er voor de goede vriend nog maar een fractie over.

Met een duolegaat wordt dat vermeden. Het is een bepaling in je testament dat het beste van twee werelden combineert: een deel van de erfenis gaat naar een goed doel, dat vervolgens ook de erfbelasting betaalt van het erfdeel van de goede vriend. Die ontvangt dus een kleiner erfdeel, maar hij houdt er wel meer aan over. Ook voor liefdadigheids- en hulporganisaties is dat interessant. Zij betalen veel lagere erfrechten, waardoor er ook voor hen nog genoeg overblijft.

10. Laat de kleinkinderen erven

We leven langer en erven ook op steeds latere leeftijd. Kinderen erven weleens van hun ouders op een moment dat ze hun schaapjes al op het droge hebben: er is al een huis gekocht en ook het spaarpotje is goed gevuld. Maar voor de kleinkinderen is dat vaak helemaal anders: zij zitten net in die levensfase waar elke euro nog moet worden omgedraaid. Net daarom zien grootouders hun erfenis soms liever naar de kleinkinderen gaan dan naar de eigen kinderen.

Daarom werd eind 2012 de vrijwillige generatiesprong mogelijk gemaakt. Het komt erop neer dat de ouders hun deel van de erfenis verwerpen ten gunste van hun eigen kinderen. De techniek heeft wel z’n beperkingen. Zo hebben de ouders nog altijd de sleutel in handen, want bij de verdeling van de erfenis moeten zij afstand doen van hun erfdeel. Niets kan hen daartoe verplichten.

11. Blijf je erfenis plannen

Niemand wordt vrolijk van het regelen van zijn erfenis. Daarom is het ook aanlokkelijk om alles in één keer vast te leggen en daar vervolgens niet meer naar om te kijken. En toch geven successieplanners telkens opnieuw het advies om op geregelde tijdstippen alles nog eens onder de loep te nemen. Want wetten kunnen veranderen, waardoor jouw regeling misschien niet langer de beste is. En ook familiale situaties veranderen met de jaren. Toen je kinderen nog klein waren, was het misschien logisch om ervoor te zorgen dat je volledige erfenis naar je partner ging. Maar als de kinderen intussen dertigers zijn, is dat misschien niet langer nodig.

DOOR SVEN VONCK

‘Het is perfect mogelijk om een schenking te doen en toch nog enige controle te behouden.’

‘Veel samenwoners denken onterecht dat ze geen stappen hoeven te ondernemen opdat de erfenis naar de partner gaat.’

‘Voorzie ook altijd in een zorgvolmacht. Als je dan handelingsonbekwaam wordt, kan je partner toch nog het vermogen blijven beheren.’

Grootouders zien hun erfenis soms liever naar de kleinkinderen gaan dan naar de eigen kinderen.

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content