Alain Van Hiel

‘Donald Trump in Ninove: hoe kan je dat geloven?’

Alain Van Hiel Professor sociale psychologie aan de UGent.

Sociaal psycholoog over het filmpje van De Ideale Wereld waarin een zwarte Donald Trump kennis maakt met een aantal mensen uit Ninove.

Donald Trump komt naar Ninove! In het Canvas-programma ‘De ideale wereld’ verwelkomden enkele nietsvermoedende, argeloze burgers de Amerikaanse president Donald Trump. Deze kwam aan op het marktplein in een blitse, witte limousine, om daar hartelijke gesprekken te voeren met de plaatselijke bewoners. Een klein probleempje echter… De acteur die Trump speelde bleek van Afrikaanse afkomst, en hij praatte bovendien nog een aardig woordje Nederlands.

Zouden die mensen nu echt geloven dat Trump ‘himself’ daar stond? Ik kan het zelf nauwelijks geloven, maar stel je voor dat dit toch niet geacteerd is. Het zou misschien zomaar kunnen.

Politieke onwetendheid: Will Smith for president

In een bekende politicologische studie peilden Philip Converse en collega’s naar de politieke kennis en houdingen van de gemiddelde Amerikaan. Hieruit bleek dat ongeveer een vijfde van het electoraat absoluut geen kaas gegeten heeft over politiek, niet weet wat ideologisch links en rechts betekent, of welke partijen er conservatief of progressief zijn. Dit resultaat werd later, keer op keer, over de jaren heen steeds weer opnieuw gevonden. Als je hen iets vraagt over politiek, verzinnen ze volgens Converse maar wat. Ze genereren zogenaamde pseudo-houdingen. Waarom? Om een goed figuur te slaan voor de onderzoeker of de interviewer.

Polls waarin Amerikanen hun politieke kennis gemeten werd, leverde een soortgelijk beeld op. Bijvoorbeeld, in maart 2000, na maandenlange campagnes van de presidentskandidaten George Bush Jr. en Al Gore, kon slechts 66 procent van de Amerikanen beide kandidaten correct benoemen (34 procent slaagde hier dus niet in). Will Smith, de acteur die de Fresh Prince of Bel Air vertolkte, deed het heel wat beter, want hij werd door niet minder dan 95 procent van de ondervraagden herkend. Amerikanen scoren wel vaker slecht op politiek relevante topics die eigenlijk parate kennis zouden moeten zijn.

Hoe zit dat in Europa?

Ook in Europa had het onderzoek uitgevoerd door Converse heel wat weerklank. Onwetendheid en de democratie staan immers op gespannen voet. Diegene die het stemhokje betreedt, zou toch moeten weten waarvoor zijn of haar geprefereerde kandidaat en partij staan.

Europeanen deden het weliswaar wat beter dan Amerikanen, maar ook in ons continent is een groot segment van het electoraat als onwetend te karakteriseren. Ook tegenwoordig, in onze landen, zijn er best wel een aantal mensen die op de markt in Ninove tegen de lamp zouden lopen, verward zouden reageren, of in de valstrik van de vraagsteller trappen.

De luie informatieverwerker

Voor mensen die niet bijster veel over politiek weten kan het zo werken. Er staat een camera en een reporter. Ze zien een presidentieel uitziende auto opduiken. Ergens staat in het geheugen gegrift dat de president een Afro-Amerikaan is. Dit alles lijkt dus heel ‘logisch’ en er wordt niet verder nagedacht.

Mensen tuimelen soms half slapend in de val, denken niet goed na. Lijkt de reporter ‘echt’, werkt hij voor een bekende zender? Spreekt hij of zij vlot; komt hij of zij goed over? Indien het antwoord op deze vragen positief is, dan ‘zal het wel waar zijn’ en neemt de ondervraagde gemakkelijk aan dat alles in orde is.

Wanneer mensen zich bepaalde gebeurtenissen of personen niet duidelijk herinneren, zijn ze gevoelig om zogenaamde feiten die hen aangepraat worden (‘Trump is hier’) voor waar aan te nemen. Misschien dat ze thuis, rustig in hun gewone omgeving, zonder de stress van het interview, beter in hun geheugen zouden graven dan voor de camera van een televisieploeg.

Doen wat van ons verwacht wordt

Mensen zijn vaak ook inschikkelijk. Als de situatie erom vraagt, zijn velen van ons bereid om dingen te zeggen en te doen die tegen onze kennis indruisen, maar waartoe we ons verplicht voelen vanwege ‘sociale druk’. Wie het anderen graag naar hun zin maakt en geneigd is hen gelijk te geven, doet zijn of haar best om gezaghebbende en belangrijke mensen niet te beledigen. Ze doen dus wat hen gevraagd wordt door mijnheer de reporter.

Vaak zijn het oudere mensen die voor de camera verschijnen. Ze zijn opgegroeid in een tijdvak waarin kinderen verondersteld waren braafjes hun mond te houden en waarin priesters, onderwijzers en politieagenten nog echte autoriteiten waren die nooit in vraag werden gesteld. De volgende generatie – die van de babyboomers – heeft de woelige zestiger jaren als adolescent doorgemaakt en is veel mondiger. Wellicht zijn zij minder gemakkelijk te verschalken.

Het nieuws is vaak deprimerend

Hoe zijn deze mensen tot hun gedrag komen? Het antwoord op deze vraag – althans wanneer deze reportage geen doorgestoken kaart is – is dus dat dit gedrag een bizarre mengeling vormt van onwetendheid (of toch minstens beperkte kennis), onnadenkendheid en sociale wenselijkheid.

Wanneer ik les geef over politieke psychologie, vertel ik aan mijn studenten politicologie dat niet iedereen politiek belangrijk vindt. Van de meeste lezers hier verwacht ik dat ze veel over politiek weten, net zoals de meeste studenten en docenten. Maar een substantieel deel van de mensen dus niet. Het is goed om te beseffen dat niet iedereen wakker ligt van het politieke bedrijf en dat veel mensen er geen moer om geven. De reportage vormt hiervan een heel straffe manifestatie.

Ter hunner verdediging. De actualiteit volgen is natuurlijk een deugd, maar van het gemiddelde televisiejournaal wordt een mens niet echt vrolijk, want het staat bol van negatieve berichten. Politiek handelt meer over meningsverschillen dan over oplossingen. Wie wordt er in feite gelukkig van te weten wie Donald Trump is en wat hij allemaal zegt? Misschien is dat ook iets om over na te denken?

Iedereen racist, van Alain Van Hiel, sociaal psycholoog aan de UGent. Lannoo Campus, 302 blz., 24,95 euro
Iedereen racist, van Alain Van Hiel, sociaal psycholoog aan de UGent. Lannoo Campus, 302 blz., 24,95 euro© .

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content