‘Dierenproeven hebben de mensheid vooruit geholpen, maar tegen welke prijs?’

‘We manifesteren ons pas echt manifesteren als ethische wezens wanneer we bereid zijn om te respecteren wat of wie weerloos is, en ons respect niet zelf kan afdwingen’, schrijft Michel Vandenbosch in een betoog tegen het gebruik van proefdieren.

Het lijden van menselijke patiënten laat mij niet onverschillig. Ook ik verloor dierbaren aan kanker en Alzheimer. Ik ken onderzoekers, die in eer en geweten voor zichzelf uitmaken dat hun dierproeven verantwoord zijn. Dat zijn geen sadisten. Maar hebben zij daarom de waarheid in pacht?

Extrapolatieproblemen vormen een belangrijke tekortkoming van de proefdierondervindelijke methode. Een kandidaat-geneesmiddel dat b.v. een genezend effect heeft bij ziek gemaakte proefhonden, kan geen enkel of zelfs nadelig effect hebben bij mensen (valse positieven genaamd), en omgekeerd kan een stof die geen enkele uitwerking heeft bij proefhonden bij menselijke patiënten wel degelijk een positief gezondheidseffect hebben (zgn. valse negatieven ).

Archaïsch en onbetrouwbaar

Steeds meer toxicologen twijfelen aan de zin van dierproeven om uit te testen of een bepaalde stof of product wel veilig is. De farmacoloog prof. dr. Huub Schellekens van de Universiteit van Utrecht bepleit een verbod op toxicologische of giftigheidsproeven op dieren omdat ze onbetrouwbaar zijn. Stoppen met dergelijke archaïsche en onbetrouwbare dierproevenmethodiek, zou in de EU jaarlijks meer dan een miljoen proefdierenlevens sparen. GAIA financiert mee het werk van wetenschappers. Hun kritische analyse van testprotocollen van bedrijven in het kader van de Europese REACH-wetgeving m.b.t. het testen van de veiligheid van chemische stoffen, spaarde tienduizenden proefdieren preventief het leven. Onze experten toonden hier aan dat bijkomende dierproeven onnodig waren omdat er reeds voldoende gegevens beschikbaar waren.

Bureaucratie

De verdere ontwikkeling van proefdiervervangende methoden wordt serieus gehinderd door bureaucratische obstakels. Die ontnemen bedrijven de zin om op het gebied van proefdiervervangende methoden te investeren in innoverende research & development. ECVAM, het Europees Centrum voor de Validering van Alternatieve Methoden, wordt door de Europese Commissie voorgesteld als hét instrument voor de ontwikkeling en erkenning van alternatieve methoden. Maar ECVAM moet het met almaar minder middelen stellen. En als een dierproefvervangende methode alle erkenningsprocedures op EU-niveau succcesvol heeft doorsparteld, moet ook de OESO nog zijn fiat geven vooraleer zo’n methode ook buiten de EU effectief kan toegepast worden. Een Belgische wet van 2009 legt de oprichting van een Centrum voor alternatieven in ons land op. Maar vijf jaar later is dat Centrum er nog altijd niet.

Dure lobbyisten

Wetgevende initiatieven die het gebruik van proefdieren effectief beperken of pijnlijke proeven zonder anesthesie of analgesie aan banden leggen, delven het onderspit wanneer ze moeten optornen tegen een leger dure lobbyisten, die door farmaceutische concerns op de politieke besluitvormers wordt losgelaten.

De inzichten van wetenschappers, die dierproeven vanuit een gezonde kritische ingesteldheid wetenschappelijk-technisch degelijk onderbouwd in vraag stellen, zou onderzoekers veel sneller nieuwe doeltreffender wegen zonder dierproeven kunnen doen inslaan. Dat gaat veel moeilijker of niet bij onderzoekers, die met dierenexperimenten zowat een hele carrière hebben opgebouwd en mede op basis daarvan naam en faam hebben verworven.

Dierenactivisten wordt desinformatie verweten. Maar verwijt de pot hier niet de ketel dat hij zwart ziet? In tegenstelling tot wat sommigen laten uitschijnen, leiden proefdieren geen verwend luxeleventje alsof ze in de Club Méditerrannée logeren. Niet alle proefapen van de KULeuven komen ongeschonden uit de hersenonderzoeksproeven.

Totale weerloosheid

Wat is er ethisch fundamenteel verkeerd aan het gebruik van dieren, die voor allerlei experimenten ziek gemaakt, gepijnigd, verminkt en meestal na afloop gedood worden, tenzij een onderzoeker oordeelt dat ze nog een allerlaatste keer kunnen ingezet worden voor een extra, dit keer lethaal experiment? In relatie tot de onderzoeker bevinden proefdieren zich in een positie van totale weerloosheid. De als zodanig onmachtige proefdieren moeten het in het beste geval stellen met een ontoereikend wettelijk kader en een beetje zelfregulering of zelfreflectie bij de onderzoeker. In tegenstelling tot menselijke proefpersonen kunnen proefdieren hun “informed consent” niet geven. Net als kinderen en mentaal gehandicapte personen maakt hen dat extra kwetsbaar en machteloos.

‘Verkeerd verkregen baten’

Ik deel de visie van de Vlaamse ethicus Walter Van Reusel dat we ons pas echt manifesteren als ethische wezens wanneer we bereid zijn om te respecteren wat of wie weerloos is en ons respect niet zelf kan afdwingen. Respect in de ware zin van het woord wordt proefdieren niet gegund. Het valt niet te ontkennen dat dierproeven – weliswaar niet allemaal en niet allemaal evenveel – baten hebben opgeleverd die (een deel van) de mensheid ten goede zijn gekomen. Maar tegen welke ethische prijs? De Amerikaanse filosoof Tom Regan spreekt van ‘ill-gotten-gains’, ‘verkeerd verkregen baten’. Hij wordt daarin bijgetreden door de Canadees Will Kymlicka, politieke filosoof én eredoctor aan de KUL. Wegen de baten op tegen het onrecht dat honderden miljoenen proefdieren de afgelopen tweehonderd jaar werd aangedaan?

Remedies en behandelingen vinden tegen vooralsnog ongeneeslijke ziekten, zonder miljoenen dieren, die in staat zijn tot lijden, te misbruiken als instrumenten, zou de medische onderzoeksgemeenschap niet vrijblijvend maar als een sterke morele plicht moeten erkennen.