De Antwerpse advocaat Raf Jespers betwijfelt of een Patriot Act à la Belge nodig is om terrorisme het hoofd te bieden. ‘Laten we eerst het bestaande arsenaal maar eens efficiënt gebruiken.’

De N-VA heeft in het terrorismedebat het zware geschut bovengehaald. Peter De Roover, fractieleider in de Kamer, wil de vrijheid van meningsuiting opschorten voor ‘collaborateurs van terrorisme’. Partijvoorzitter en burgemeester van Antwerpen Bart De Wever pleit voor een gewapend bestuur in onze steden. Een Belgische Patriot Act moet onder meer toelaten om gevaarlijke individuen preventief op te pakken en dataverkeer te onderscheppen. En een nieuw wetsvoorstel van Kamerlid Valerie Van Peel voorziet in een meldingsplicht voor medewerkers van ministeries, OCMW’s, ziekenhuizen en vakbonden: stellen zij tijdens huisbezoeken of hulpverleningsgesprekken iets verdachts vast, dan moeten ze meteen het gerecht informeren.

Meester Raf Jespers houdt zijn hart vast. De Antwerpse advocaat, lid van de Liga voor Mensenrechten, schreef zes jaar geleden al een verontrustend boek over de aantasting van burgervrijheden in de strijd tegen de terreur. ‘Ik huiver voor het argument dat uitzonderlijke omstandigheden vragen om uitzonderlijke maatregelen’, zegt hij. ‘Het is gevaarlijk om je principes aan te passen aan de omstandigheden. We moeten net het omgekeerde doen en meer dan ooit achter die principes gaan staan. Zonder respect voor mensenrechten, burgervrijheden en de scheiding der machten is de democratische rechtsstaat een lege doos.’

Zijn we dan niet in oorlog met moslimextremisten, zoals behalve Bart De Wever ook de Franse president Hollande zegt?

RAF JESPERS:Ik onderschat de terreurdreiging niet, maar een oorlog? Dat is nog iets heel anders. Wat ik in de media lees, maakt me erg ongerust.

De gerechtelijke macht is verplicht om maatregelen aan de grondrechten te toetsen. De uitvoerende macht laat zich vooral leiden door wat politiek wenselijk is. De nieuwe voorstellen in de strijd tegen terreur – preventieve vrijheidsberoving, afluisteren zonder mandaat van de onderzoeksrechter – trekken de balans tussen die machten scheef. Het initiatief komt alsmaar meer bij de uitvoerende macht te liggen.

Natuurlijk kun je de gerechtelijke macht achteraf een en ander laten controleren. Dat gebeurt nu al: ambtenaren van de Dienst Vreemdelingenzaken (DVZ) kunnen vreemdelingen ambtshalve laten opsluiten. De controle door het gerecht komt er pas nadat er beroep is aangetekend. In de praktijk werkt dat niet, heb ik al ervaren: de DVZ-ambtenaren springen veel te los om met vrijheidsberoving. Dat zul je altijd zien: geef de uitvoerende macht een instrument zonder er controle op uit te oefenen, en het misbruik loert om de hoek.

Hebben we dan geen extra wapens nodig om de terreurdreiging te bezweren?

JESPERS: Laten we eerst het bestaande arsenaal maar eens efficiënt gebruiken. Sinds 9/11 zijn in Europa meer dan tweehonderd antiterreurmaatregelen goedgekeurd. België liet zich niet onbetuigd: denk maar aan de terrorismewet uit 2003, die al meermaals verfijnd is. Preventief afluisteren? Kan nu al perfect. Op bevel van de onderzoeksrechter of zelfs zónder dat bevel, als de Staatsveiligheid het doet. De vrije meningsuiting beperken? Daar zijn geen nieuwe wetten voor nodig: rechtstreeks of onrechtstreeks aanzetten tot terrorisme is al strafbaar.

Gaat de vergelijking met de Amerikaanse Patriot Act eigenlijk op?

JESPERS: De Patriot Act was een omvangrijk pakket van maatregelen, goedgekeurd in de nasleep van 9/11. Heel andere koek dan de proefballonnen die N-VA bij ons oplaat. Maar er vallen wel lessen uit te trekken. De Patriot Act was bedoeld om terrorisme te bestrijden, maar inlichtingendienst NSA gebruikte hem in de praktijk om bevriende staatshoofden af te luisteren en voor economische spionage: voor zulk ‘oneigenlijk gebruik’ zouden ook wij de deur openzetten. En toen de Amerikanen dat pakket goedkeurden, ging het zogezegd om tijdelijke maatregelen, maar de meeste zijn nog altijd van kracht. Daar vrees ik ook bij ons voor: dat een tijdelijke inperking van onze vrijheden definitief wordt.

Een pleidooi voor preventieve vrijheidsberoving? Ik huiver als zoiets komt van een partij die onlangs nog uithaalde naar ‘vakbondsterroristen’.

‘Preventief afluisteren? Kan nu al perfect. De vrije meningsuiting beperken? Daar zijn geen nieuwe wetten voor nodig.’

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content