Antwerpse Roulette

Walter Pauli is redacteur van Knack.

Sinds de overwinning van Donald Trump leeft de radicale rechterzijde in een zegeroes, ook in Vlaanderen. Wat gisteren onbespreekbaar was, is vandaag voorwerp van nieuwe plannen.

Zelden verscheen een merkwaardigere opiniebijdrage in de krant dan die van politicoloog Bart Maddens in De Standaard: ‘Wat als… de N-VA de regering zou opblazen?’ Ook al is er niet één redelijk argument voor de grootste regeringspartij van het land om ons in een crisis te storten, toch raadt Maddens de N-VA dat met veel enthousiasme aan. Kijk naar de brexit en Trump, betoogt Maddens: overal ter wereld doen de kiezers gek en onvoorspelbaar, de tijd is gekomen voor politici die durven over te gaan tot ‘contra-intuïtief denken en handelen’: ‘Leep inspelen op de volatiliteit en grote risico’s nemen, dat is de boodschap.’ Een regeringscrisis dus. Niet dat Vlaanderen daar beter van wordt of de N-VA er gegarandeerd sterker zal uitkomen. Niet omdat het moet, maar gewoon omdat het kan. Alsof overal een grote omwenteling weer in de lucht hangt, alsof Maddens op het punt staat samen met Miek en Roel te zingen: ‘Want we maken revolutie / de grote revolutie / Er zijn geen bazen meer / geen knechten.’ Eindelijk kunnen ook flaminganten zich bevrijden van hun juk.

De bijdrage van een radicaal Vlaamsgezind academicus als Bart Maddens illustreert hoe het najaar van 2016 in zijn kringen aangevoeld wordt als het ‘mei 68’ van gespierd rechts. L’imagination au pouvoir, heette het toen: de ingedutte, gevestigde orde werd uitgedaagd door links-progressieve studenten en had daarop geen antwoord klaar.

Dat is wat vandaag de linkerzijde overkomt. De Europese Unie, België, Vlaanderen: het zijn op hun manier nog altijd sociale welvaartsstaten, open samenlevingen, tolerante democratieën, met een multicultureel zelfbeeld. Maar de verdedigers ervan weten niet goed wat te antwoorden op de felle kritiek van steeds rechtsere partijen en politici die de nieuwe tijd zeggen te belichamen. Net zoals de soixanthuitards destijds zijn de nieuwe smaakmakers zelfbewust en arrogant en zoeken ze bewust de confrontatie.

De beste illustratie daarvan is de discussie over het cordon sanitair, de politieke schutkring tegen het Vlaams Belang. Nu heeft de zege van Trump er op zich weinig mee te maken dat de N-VA van dat cordon af wil. Bart De Wever zegt al langer dan vandaag dat het cordon hem niet zint. Tijdens de verkiezingscampagne van 2003 legde hij in Het Laatste Nieuws omstandig uit dat het VB voor hem een democratische partij zoals de anderen is: ‘Zolang de rechtsstaat het VB niet uitsluit, zal ik hen op hun programma beoordelen. Daar staat veel in waar ik van walg. Maar als ze bepaalde punten laten vallen, moet een gesprek mogelijk zijn. Dan zien we wel wat er uit de bus komt.’

Gaten in het cordon

Omdat de N-VA dat jaar niet eens de kiesdrempel haalde, was de visie van haar Antwerpse lijsttrekker amper relevant voor het politieke debat. Vandaag zijn niet alleen de krachtsverhoudingen danig veranderd, maar ook de tijdgeest. De N-VA-top voelt aan alles dat in dit brexit- en Trumpjaar het cordon sanitaire vol gaten zit. Zelfs academici met een eerder links profiel scharen zich er niet meer voluit achter. ‘Ik ben nooit tegen het cordon sanitaire geweest, omdat het een transparante maatregel was, om morele redenen’, zei politicoloog Carl Devos (UG) bij de 25e verjaardag van dat cordon. ‘Maar ik denk niet dat iemand zo’n cordon nu nog zou invoeren.’ Dave Sinardet (VUB) ging nog een stapje verder: ‘Ik denk dat je vandaag niet meer kunt zeggen dat het volkomen moreel verwerpelijk zou zijn om te besturen met het VB, dus in principe moet dat kunnen.’

Als het in principe al mag, waarom zou het dan in de praktijk niet kunnen? Uitgerekend in het weekend van 26 november, waarop Bart De Wever in Het Laatste Nieuws voor het eerst Theo Francken naar voren schoof als zijn dauphin, sloot diezelfde Theo Francken in het VRT-programma De Afspraak een coalitie met het VB niet uit. ‘Als we in een grote stad een meerderheid zouden hebben met het VB, dan zal dat op dat moment bekeken en beoordeeld worden.’

In Antwerpen is die ‘volledig rechtse’ meerderheid er nu al. Op 55 zetels bezet N-VA er 23 en VB 5, dat is 28 samen. Alle andere partijen samen – Open VLD, CD&V, SP.A, Groen en PVDA – hebben er 27. Dat is een hoogst krappe meerderheid, maar het ís er wel een. Als het VB in 2018 meer wint dan de N-VA verliest, of als zowel het VB (de tijdgeest mee) als de N-VA (misschien profiteert De Wever van een ‘burgemeesterbonus’?) vooruitgaat, dan is die meerderheid mogelijk nog wat steviger. En als we Theo Francken op zijn woord geloven, zullen de N-VA-instanties zo’n alliantie op haar merites beoordelen.

Het feit alleen dat het wiskundig mogelijk wordt voor de N-VA om een stedelijke meerderheid te vormen met het VB, zou voor een andere partij – CD&V, Open VLD of, waarom niet, Groen – wel eens het beste argument kunnen zijn om met de N-VA in zee te gaan (voor SP.A en PVDA lijkt die kans om politieke redenen nihil). Dat is het meest plausibele scenario.

Anderzijds is het nu al duidelijk dat als zo’n democratische coalitie in 2018 onmogelijk wordt, er weinig nodig is om de N-VA aan de onderhandelingstafel te krijgen met het VB. Hier heeft Maddens wel een punt: er zijn vandaag te veel internationale tegenvoorbeelden om wat weinig waarschijnlijk lijkt, vooraf helemaal uit te sluiten.

Machtsvacuüm

Bovendien hebben zich elders in Europa eerder al omstandigheden voorgedaan waarin extreemrechtse partijen konden toetreden tot een democratisch bestuur. En dat gebeurde altijd volgens hetzelfde stramien. Op het ogenblik dat de klassieke regeringspartijen er niet meer in slagen om tot een meerderheid te komen, reikt extreemrechts de hand aan centrumrechts. Zo gebeurde het toch in Italië in de vroege jaren negentig. Corruptieschandalen deden er de oude christendemocratische en socialistische regeringspartijen instorten, en dat machtsvacuüm schiep de omstandigheden waarin ‘neofascist’ Giancarlo Fini kon vervellen tot ‘postfascist’ en mocht toetreden tot de nieuwe Alleanza Nazionale van Silvio Berlusconi. Zo kwamen ook Jörg Haider en de FPÖ in 2000 in Oostenrijk in de regering: na het falen van een klassieke regeringsvorming tussen de conservatieve ÖVP en de socialistische SPÖ, wendde Wolfgang Schüssel zich tot Jörg Haider. Zo werd ook Geert Wilders in 2010 in Nederland uitgenodigd om gedoogsteun te verlenen aan de centrumrechtse minderheidsregering met liberalen en christendemocraten en Mark Rutte als minister-president in het zadel te helpen. Als het VB ooit aan de macht zal komen, in Vlaanderen of in Antwerpen, gebeurt dat wellicht via dergelijk scenario. Als Bart De Wever in 2018 geen Antwerps handje krijgt van Kris Peeters (CD&V), Wouter Van Besien (Groen) of als het moet van Philippe Debacker (Open VLD), zal hij zich wenden tot het VB.

Zeker, een Antwerpse coalitie tussen de N-VA en het VB zou de regering-Michel doen springen, want de MR krijgt in Wallonië nooit verkocht dat de voorzitter van de grootste regeringspartij het cordon sanitaire met het Vlaams Belang doorbreekt, en dat in de grootste stad van het land. Maar doet het er veel toe? In het najaar van 2018 staan we op minder dan een halfjaar van het einde van de regeerperiode: een béétje vervroegde verkiezingen hoeven geen ramp te zijn, misschien zelfs integendeel. Nogmaals Maddens: ‘Kieskoorts is gewoon vervangen door peilingkoorts. En die is nauwelijks minder verlammend.’ Dus waarom in 2016 niet alles in beweging brengen? En dat vijftig jaar na mei 1968: het zou toch de ultieme weerwraak zijn van alles wat conservatief en rechts is op la gauche éternelle? Is dat niet de ambitie die Bart De Wever en Filip Dewinter bindt?

Door Walter Pauli.

Op het ogenblik dat de klassieke regeringspartijen er niet meer in slagen om tot een meerderheid te komen, reikt extreemrechts de hand aan centrumrechts.

De vraag is of Vlaams Belangleider Tom Van Grieken wel echt mee wil besturen in Antwerpen.

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content