De Tintoretto van David Bowie komt thuis bij Rubens

België krijgt er een kunsthistorische parel van mondiaal formaat bij zonder financiële inspanning, want het bijzondere tableau dat David Bowie van Jacopo Tintoretto bezat hangt nu voor vele jaren in het Rubenshuis. In 2019 wordt het dé Vlaamse eyecatcher tijdens de biënnale.

Dit wordt een artistiek rendez-vous van Rubens, Tintoretto en Bowie. Rubens was gek op Venetië en had een enorme bewondering voor Tintoretto die hij net niet persoonlijk heeft ontmoet want toen hij in 1600 naar de Dogenstad trok, was de meester enkele jaren eerder overleden. Maar hij heeft wel al zijn werken bewonderd en grondig bestudeerd.

Ook popicoon David Bowie was tuk op Venetië en uiteraard op Tintoretto, maar ook op Antwerpen, Rubens en zelfs het Rubenshuis – dat hij meermalen bezocht. Bowie bouwde een mooie kunstcollectie op van vooral moderne meesters, maar had toch ook enkele Oude Meesters in huis, waaronder dit altaarstuk en een tekening van de Venetiaanse renaissancekunstschilder Jacopo Tintoretto (Venetië 1519- 1594). Trouwens Bowie was zo gefascineerd door Tintoretto dat hij zelfs zijn platenlabel-uitgeverij naar hem noemde.

Niemand had ooit kunnen voorspellen dat het altaarstuk dat Bowie van Tintoretto bezat, ooit in het Rubenshuis zou belanden. Maar toen het werk eind vorig jaar op 10 november door Sotheby’s in Londen werd geveild, maakte de koper – een buitenlandse collectioneur met Belgische wortels – al na minuten bekend dat hij het werk in langdurig bruikleen zou geven aan het Rubenshuis. De verrassing kreeg meteen internationale weerklank.

Even ondergewaardeerd

De ogen van de hele wereld waren gericht op de Sotheby’s veiling van de Bowiecollectie, en toch ontsnapte het meesterwerk aan de aandacht van de collectioneurs en de musea. Het werd verkocht tussen werken van Marcel Duchamp, Jean-Michel Basquiat, Damien Hirst en Frank Auerbach. Terwijl de internationale pers zich druk maakte over een plexi visje van Hirst, lette niemand op het eeuwenoude altaarstuk. Zelfs de huidige eigenaar niet die pas enkele uren voor de veiling een telefoontje kreeg van een bevriende veilingmeester in Londen, die hem erop wees dat deze antieke parel verborgen zat in de veiling.

Normaal wordt er voor een middelgroot werk van Tintoretto makkelijk meer dan een miljoen euro opgehoest, doch door de geringe aandacht werd het voor een heel redelijke prijs – hamerprijs 174.189 euro – afgehamerd ten voordele van de alerte verzamelaar.

Onderzoek

Ondertussen werd het tableau grondig onderzocht door de vorsers van het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium (KIK) in Brussel, onder leiding van dr. Christina Currie, die onder verflagen indrukwekkende ondertekeningen ontdekten van Tintoretto’s hand. We krijgen zo een duidelijk inzicht in zijn schilderwijze en de genese van schets tot meesterwerk.

Via infraroodopnames werden de basisschetsen met perspectieflijnen duidelijk, alsook de verwantschap met zijn andere werken. Het resultaat van dit onderzoek maakt het werk nog veel interessanter dan ooit vermoed. Binnenkort publiceert de Colnaghi Foundation er een naslagwerk over.

Ook Napoleon

Het altaarstuk heeft een merkwaardige voorgeschiedenis. Het komt uit een van de belangrijkste kerkjes van Venetië, de prestigieuze San Geminianokerk op de Piazza di San Marco, in 1557 gebouwd door bouwmeester Jacopo Sansovino, een tenor van de late renaissance, en hing er samen met werken van Giovanni Bellini en Veronese.

Het kon uit Venetië verdwijnen door Napoleon die eind 1807 in de Dogenstad vertoefde en de kerk liet slopen om zijn Venetiaanse pièd-à-terre op het San Marcoplein uit te breiden. Het werk kwam in privécollecties terecht en werd later door de Londense kunsthandel Colnaghi verkocht aan David Bowie.

Bruikleenbeleid

Dat het werk nu voor jaren in het Rubenshuis hangt, is bijzonder voor onze internationale uitstraling. Wij pochen graag met onze rijke museale collecties. ‘Maar die zijn rijk en arm tegelijk,’ onderstreept Ben van Beneden, de directeur van het Rubenshuis, ‘er zitten heel wat hiaten in. We hebben amper grote Italiaanse meesters uit de renaissance in huis.’

Toch zijn zo’n werken belangrijk om de Vlaamse tenoren kunsthistorisch beter te kaderen. Om deze collecties aan te vullen voert Ben van Beneden sinds vele jaren ‘een lange duur bruikleenbeleid’ dat geringe investeringen vergt. ‘We zorgen voor de werken, laten ze aan het publiek zien en gaan ze ook onderzoeken. Op die manier groeit er een band met de particuliere verzamelaars. De bruiklenen zijn goed voor lange periodes van 10, 15 à 20 jaar en versterken de collectie enorm. En ze kunnen ook leiden tot schenkingen. Ik merk dat veel particulieren graag hun bezit delen met de gemeenschap. Op zich is dat geen ongewoon beleid, in het buitenland werken heel wat musea via zo’n systeem,’ stipt Ben van Beneden aan. Zo kreeg het Rubenshuis onder meer werken bij van Rubens, van Dyck, Cariani, Maerten de Vos en Frans Pourbus.

In 2019 naar Venetië

Het succesverhaal van de Bowie-Tintoretto begint pas, want het is kunsthistorisch zo inspirerend voor de banden tussen Antwerpen en Venetië, dat er een tentoonstellingsproject wordt opgezet tijdens de Biënnale van 2019.

2019 is ook het jaar van de heropening van het Koninklijke Museum voor Schone Kunsten van Antwerpen dat extra aandacht zou kunnen krijgen in dit prestigieus project dat vanuit het Rubenshuis wordt gelanceerd en zal focussen op de verdwenen kerk, het oeuvre van Sansovino, Tintoretto, Bellini, Veronese, de grote Vlaamse meesters Rubens, Maerten de Vos, van Dyck én de plunderingen van Napoleon.

Je hebt blijkbaar niet per se hedendaagse kunst nodig, zoals velen tegenwoordig beweren, voor een internationaal eerbetoon aan de Oude Meesters.

Zo krijgt Rubens uiteindelijk toch zijn mooiste hommage van het Rubensjaar 2018 in zijn eigen woning, samen met Tintoretto, naar wie hij zo opkeek.

Kunstmarkt Oude Meesters

Terwijl de prijzen voor hedendaagse kunst de pan uit swingen, zijn de Oude Meesters erg betaalbaar, aldus artdealer Jan Eykelberg. ‘Het volstaat om de veilingen van Sotheby’s en Christie’s te bekijken om veel te begrijpen. Van hun day sales van de mindere werken, geschat tussen 15.000 en 20.000 euro, blijft er 40 procent onverkocht. Maar de evening sales met het betere werk, geschat van 75.000 tot een paar miljoen euro, doen het veel beter: slechts 20 procent blijft onverkocht. Er zijn veel oude tableaus, doch weinig toppers. Grote namen zijn zeldzaam. Ook het aantal kopers verschilt. Voor een Warhol heb je makkelijk tien à vijftien bieders, voor een Rubens drie tot vijf.’

En toch voelt iedereen een groeide belangstelling voor Oude Meesters, zowel in de musea als in de kunsthandel. Dus hangt de Tintoretto van Bowie op zijn plaats in hartje Antwerpen.