De Rode Ster, symbool van een nieuwe toekomst

Op 28 september zal koning Filip I in Antwerpen formeel het spiksplinternieuwe Red Star Line museum inhuldigen. Het is een parel aan de kroon van de stad die diversiteit en integratie tot haar speerpunten wil maken.

Dit museum wil daar de klemtonen op leggen vanuit het historisch feit dat van 1873 tot 1934 een scheepvaartmaatschappij zo’n twee miljoen Europese burgers van uit de Scheldestad overbracht naar New York om er een nieuw leven te zoeken. Landverhuizers noemde men hen toen en, buiten een aantal uitzonderingen (Albert Einstein, Golda Meir, Irving Berlin), waren het meestal berooide gelukzoekers die hun land van herkomst ontvluchtten omdat de levensomstandigheden, meestal in Zuid- en Oosteuropa, er slecht waren of omdat pogroms hun bestaan bedreigden.

Ze vertrokken meestal omdat familieleden of dorpsgenoten hen waren voorgegaan die, in vele gevallen, de reiskosten voorschoten of betaalden. De migratie gebeurde vaak in fasen. Eerst vertrok soms de vader alleen om het land, de Verenigde Staten of Canada, te verkennen en er een levensbasis op te bouwen. Daarna, soms jaren later, kwamen vrouw en kinderen. Velen kwamen per trein in Antwerpen toe en zochten de Rijnkaai op waar ze in de gebouwen van de rederij, de Red Star Line, nauwgezet gecontroleerd werden op hun gezondheid, hun identiteit en hun noodzakelijke documenten. De zeeschepen die voor de overtocht zorgden waren in Antwerpen symbolen van eigentijdse maritieme techniek en uitrusting. Er waren.luxecabines met alles erop en eraan en de dekken waar de armlastigen een soms miserabel onderkomen vonden.

Lange tijd was het Eilandje waar de Red Star Line gevestigd was, een bijzonder levendige buurt tot de rederij er in 1950 verdween en de gebouwen aan hun lot werden overgelaten. De stad richtte er een aanwervingsbureau voor havenarbeiders in en er kwam ook een douanekantoor. Na de tweede wereldoorlog deden verscheidene gebouwen nog dienst als scheepsherstellingsplaats, kunstenaarsateliers, een theaterzaaltje en opslagplaats voor een hulporganisatie. Ondanks alles kwamen de gebouwen meer en meer in verval. Onder impuls van vooral Philippe Heylen, schepen voor cultuur, erkende de Vlaamse Overheid het complex als monument en kocht in 2005 de stad het verlopen patrimonium. En wat nu. Eerst werd gedacht aan een Red Star Line Memorial maar dan groeide het idee om er een volwaardig museum van te maken. En dan gingt het relatief snel. Via een internationale aanbesteding werd het New Yorkse bureau Beyer Blinder Belle Architects & Planners LLP uitgekozen en die maakten er hun werk van. Eerder al restaureerden ze het Ellis Island Immigration Museum (de plaats waar de migranten aankwamen) en dat was een goede link voor de aanpassing van het toekomstige museum in Antwerpen.

Aangezien de site met het gebouw tot het internationaal erfgoed behoren moest er met veel zorg verbouwd worden. Er werd dus geopteerd voor een restauratie van de originele gebouwen en een nieuwbouw die geen afbreuk zou doen aan de beschermde site. Dat alles met het nodige respect voor de bestaande structuren en de materialen. Om een museale logische doorgang te realiseren werd tussen het hoek- en hoofdgebouw een nieuw bouwelement gecreëerd dat op geen enkel vlak afbreuk doet aan het geheel. Chapeau! Bovendien kwam er op dat nieuwe gebouw een torenconstructie waar zich tot 1936 een schoorsteen bevond. De torenvorm doet ingenieus denken aan de voorzijde van een schip en zijn eigentijdse, vuurtorenprofiel herinnert aan het stalen geraamte van een scheepsconstructie. Hij is 29 meter hoog met een bezoekers platvorm van 25 meter van waarop men een 360°-uitzicht over de stad en de Schelde heeft

Het museum opent met een grote zaal, de loods, oorspronkelijk ook de ontvangsthal, waar de boekshop, de ticketbalie en een cafetaria zijn ondergebracht. Er is plaats voor tijdelijke tentoonstellingen die verband houden met de inhoud van het museum. Op het gelijkvloers en de eerste etage wordt systematisch een overzicht gegeven van alle aspecten van de geschiedenis van de migranten en hun korte verblijf in Antwerpen. Ook de reis en het verblijf op de schepen en alles wat daar mee te maken had wordt met documenten, foto’s en parafernalia geïllustreerd. Het werd een met veel zorg verzonnen boeiende reconstructie die scenisch bedacht werd door Christophe Gaeta die logica gepaard heeft aan discrete fantasie. Bij de bezoeker roept dit unieke museum zowel nostalgie als emotie op. Men beeld zich het leven in van die miljoenen ontheemden die op een schip een onzekere toekomst tegemoet gingen, hopend op succes.

Daarmee heeft Antwerpen er een uniek museum bij en bovendien een nieuw sterk herkenningspunt voor het Eilandje, samen met het MAS, de studio’s van het Ballet van Vlaanderen en de Filharmonie, het toekomstige nieuwe Havenhuis, het Sint-Felixpakhuis en de rij woontorens. En wat bovendien specifiek is, er worden links gelegd met het hedendaagse migranten fenomeen. De meer dan honderd nationaliteiten die in Antwerpen hun heil zochten, de groepen die zich pogen te integreren, zij maken van de stad een internationale smeltkroes die in dit museum ook aan bod zullen komen. Dat is de bedoeling zodat het actuele aspect van migratie en integratie ook in dit museum een klankbord zal vinden.

Het Red Star Line museum opent voor het publiek op 28 september en gedurende dat weekend is er ook het nieuw literair-muzikaal Eilandfestival. Op 28 en 29 september is het museum geopend tot 21u.