De patiënt staat vaker in de weg dan centraal

Na een jaar van grondig onderzoek stelde het Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg (KCE) afgelopen vrijdag hun rapport over de hervorming van de ziekenhuisfinanciering voor. Afscheidnemend minister van Volksgezondheid Laurette Onkelinx (PS) had een stappenplan gevraagd, maar de nieuwe minister krijgt een heus conceptueel kader die een stevige leidraad voor een brede hervorming vormt.

Dat hervorming noodzakelijk is, wordt slechts door enkelingen nog betwist. De subjectieve tevredenheid over ons zorgsysteem scheert inderdaad nog hoge toppen, dit vooral door de hoge keuzevrijheid en toegankelijkheid. Maar internationale rapporten doen twijfels rijzen of we wel objectief dat topniveau halen. Op vlak van effectiviteit en kwaliteit scoren we vaker gemiddeld of slecht, dan goed. Ook is het zorgaanbod niet aangepast aan de grote golf van chronische aandoeningen die op ons afkomt. Hoge mate van fragmentatie en versnippering werken zo een hokjesmentaliteit in de hand waar genomen beslissingen al te vaak gepolitiseerd zijn en gebaseerd op ‘ideologische’ overtuigingen of belangenevenwichten. De patiënt staat vaker in de weg dan centraal.

Goede resultaten belonen

We moeten dringend beter doen. De doelstelling moet zijn om de prikkels in het systeem zo te leggen zodat er zoveel mogelijk toegevoegde waarde voor de patiënt wordt gecreëerd. Dit zowel op het vlak van kwaliteit als kost. Wie goede resultaten bereikt wordt beloond, anderen geprikkeld om beter te doen. De juiste principes zijn alvast aanwezig in het KCE-rapport: meer financiering op basis van reële kosten en kwaliteit, vergoeding van artsen op basis van daadwerkelijke cognitieve en fysieke arbeid, een streven naar een meer geïntegreerd, behoeftegericht zorglandschap en een meer ‘evidence based’ macrobeleid op basis van concrete gezondheidsdoelstellingen.

Overheid moet kwaliteit en toegankelijkheid bewaken

Nu is er nood aan durf en ambitie bij de sector en de bevoegde minister om de sprong te wagen. De rol van de overheid dient daarin te verschuiven van aanbodregulering naar het bewaken van kwaliteit en toegankelijkheid en het creëren van een gelijk speelveld dat gezonde concurrentie toelaat. Itinera waarschuwt er in dit kader voor dat de noodzaak aan meer concentratie in expertisecentra niet mag ontaarden in een politieke agenda van arbitraire evenwichten tussen belangen en zuilen. Het moet de patiënt uiteindelijk zelf zijn die de winnaars in het zorglandschap kiest op basis van hun kwaliteit, niet op basis van hun politieke steun of kleur.

Stakingsdreiging komt dichterbij

De grootste koepelorganisatie, Zorgnet Vlaanderen, heeft zich alvast bereid verklaard om het rapport als vertrekbasis voor overleg te gebruiken. Bij het grootste artsensyndicaat (BVAS) wordt wel ronduit fel gereageerd en vooral gepleit voor behoud. De reeds eerder uitgeroepen stakingsdreiging komt zo steeds dichterbij, maar het is onduidelijk of hiervoor een breed draagvlak is bij de achterban. De lage opkomst bij de recente artsenverkiezingen doen twijfelen. Slechts 37,5% van de artsen ging stemmen, in 1998 was dat nog een goeie 70%. Ook waren de resultaten nog nooit zo versnipperd.

Geen oorlog tegen de artsen

Het is echter cruciaal dat de strijd voor een betere gezondheidszorg niet als een oorlog tegen artsen wordt gezien. De arts is soms het probleem, maar altijd de oplossing. Veel van het goede in de werking van de Belgische gezondheidszorg komt uit het engagement van zelfstandige artsen die het beste van zichzelf geven. Een bezorgdheid die we delen is hoe we de betrokkenheid van artsen bij het ziekenhuisbeheer kunnen verhogen indien de afhoudingen op de honoraria worden afgeschaft. Hoewel het systeem van afdrachten erg te betwisten is, zorgen ze er wel voor dat de arts zijn zeg wil doen in het dagelijks ziekenhuisbestuur, om zo op te volgen of het geld wel goed besteed wordt. Er moet dan ook gezocht worden naar een nieuw evenwicht.

Zelfsturende teams

Het KCE ziet een oplossing in het oprichten van een investeringsfonds, samen beheerd door artsen en directies. Dit is echter nog te weinig concreet om het vertrouwen van artsen te kunnen winnen. Ook het HR-beleid voor artsen verdient meer aandacht. Veel artsen hebben het gevoel op hun tandvlees te zitten door de moordende werkritmes, onder meer omwille van de prestatiefinanciering. Niet toevallig lopen 18% van de artsen risico op burnout. We moeten hen daarom, samen met de andere zorgverleners, maximaal wapenen tegen de almaar stijgende jobverwachtingen. Top down opdringen van regeltjes en procedures werkt daarbij contraproductief. Verandering kan niet synoniem zijn met bureaucratiseren, overreguleren of politiseren, anders dreigt de gezondheidszorg van binnenuit kapot te worden gemaakt. We kunnen alvast leren uit de principes van innovatieve arbeidsorganisaties en de besluitvorming zoveel mogelijk bij de artsen en teams zelf leggen, dit via het oprichten van zelfsturende teams met gedeeld leiderschap.

Pleiten voor behoud is alvast geen optie. Rekening houdend met de budgettaire krapte zal stilstand meer dan ooit leiden tot achteruitgang van onze gezondheidszorg. We vragen daarom dat alle betrokkenen de loopgraven verlaten en komen met eigen voorstellen. We zullen moeten samenwerken willen we de vele uitdagingen aanpakken en de goede eigenschappen van het systeem behouden.

Zorgverstrekkers belonen voor excellentie

Een meerjarenstrategie in de komende legislatuur is broodnodig: de gezondheidszorg is een enorme en complexe tanker, die maar geleidelijk en door collectieve inspanning zijn koers kan wijzigen. Via open dialoog en met het belang van de patiënt en maatschappij als uitgangspunt, kunnen we komen tot een betere gezondheidszorg: een zorg die kwaliteitsvol én toegankelijk is, waar zorgverstrekkers worden beloond voor excellentie en waar de kosten voor de samenleving beter onder controle worden gehouden.

Svin Deneckere (senior fellow gezondheids- en ouderenzorg van het Itinera Institute)