De opmars van de ‘fachosphère’

MARINE LE PEN De onlinemilitanten kunnen het zich veroorloven om veel verder te gaan dan de partij, tot en met het verspreiden van fake nieuws.

De ‘fachosphère’, een Frans neologisme voor extreemrechts op het internet, beïnvloedt de politieke agenda in Parijs. De digitale onderaannemers van het Front National kloppen overuren tijdens de presidentscampagne.

Eind november verloor Alain Juppé, burgemeester van Bordeaux, de rechtse voorverkiezingen van zijn rivaal François Fillon. De reden volgens Juppé: een vuile desinformatiecampagne van de zogenaamde fachosphère. Het woord is een samentrekking van ‘facho‘, de Franse afkorting voor fascist die wordt gebruikt voor een sympathisant van extreemrechts, en ‘sphère‘, wat sfeer of kring betekent. Sommige uiterst rechtse websites hadden opgeroepen om voor Fillon te stemmen en hadden hard gepusht om de bijnaam ‘Ali Juppé’ ingang te doen vinden. Fracties binnen extreemrechts waren gecharmeerd van Fillons opvattingen over het gezin en zijn openlijk beleden katholicisme, vooral dan de website Fdesouche, ook wel ‘de Breitbart van Frankrijk’ genoemd (naar de conservatieve, gechargeerde website in de VS). De persoonlijke blog van een gewezen kaderlid van het Front National is uitgegroeid tot het vlaggenschip van de fachosphère, met miljoenen bezoekers per maand. Fdesouche.com is een samentrekking van François Desouche – vrij vertaald: de autochtone Fransman – en zegt te spreken namens de kleine blanke man, de ‘vergeten’ Fransen van wie ook het FN van Marine Le Pen zich de spreekbuis noemt.

‘Het internet zal in deze presidentscampagne een veel grotere rol spelen dan in 2012’, vertelt Dominique Albertini aan Knack. Albertini is specialist van het Front National bij de Franse krant Libération en coauteur, samen met David Doucet van het tijdschrift Les Inrockuptibles, van het boek La fachosphère – Comment l’extrême droite remporte la bataille du net. Het boek ishet resultaat van twee jaar onderzoeksjournalistiek en tientallen interviews met hoofdrolspelers uit de fachosphère, van wie velen voor het eerst spreken. ‘Het lijdt geen twijfel dat de fachosphère tijdens deze campagne de inspanningen nog zal verdubbelen. Het internet geeft Marine Le Pen, haar partij en haar sympathisanten de kans om zich rechtstreeks tot het publiek te richten. We hebben in Frankrijk de laatste maanden gezien hoezeer de fachosphère het publieke debat kan beïnvloeden. Denk ook aan het afgelaste concert van de rapper Black M in de marge van de honderdjarige herdenking van de slag bij Verdun in mei 2016. Dat was een klinkende overwinning van de fachosphère, en voor veel Fransen een eyeopener voor de groeiende mobilisatiekracht van extreemrechts op het internet.

Extreemrechtse porno

In de praktijk is de fachosphère een vage verzameling websites, blogs, Facebookpagina’s, Twitteraccounts en YouTubekanalen, bevolkt door FN’ers, antisemieten, neofascisten, reactionaire katholieken, neoconservatieven op de grens van extreemrechts en islamofoben – ‘extreemrechts in al zijn verschijningsvormen’, noemt Albertini het. Albertini en Doucet beschrijven in hun boek zelfs (onsuccesvolle) pogingen om extreemrechtse propaganda via porno te verspreiden. Maar tot dusver zitten kennelijk weinig mensen te wachten op een politieke boodschap verpakt in incestscènes met een valse Manuel Valls, de voormalige premier van Frankrijk die de socialistische presidentskandidaat hoopt te worden.

De liefde tussen de fachopshère en François Fillon is intussen alweer bekoeld. Fillon dreigt in een eventuele tweede ronde van de Franse presidentsverkiezingen een lastige tegenkandidaat te worden voor Marine Le Pen. Vandaar dat de roepnaam ‘Farid Fillon’ nu opgang maakt in de fachosphère. Louis Aliot, FN-ondervoorzitter en partner van Marine Le Pen, was er vorige week als de kippen bij om te zeggen dat zijn partij niets met de lastercampagne te maken heeft. Maar ondertussen kan het FN er toch maar zijn voordeel mee doen.

De invloed van de fachosphère wordt tot in het Elysée gevreesd. Hetzelfde geldt voor de filmpjes van de omstreden komiek M’bala M’bala Dieudonné, die close is met Jean-Marie Le Pen, de voormalige voorzitter van het FN die door zijn dochter Marine uit de partij werd gezet, en eveneens geobsedeerd is door het idee van een wereldwijd complot van een internationale Joodse lobby. De YouTubefilmpjes waarin Dieudonné de Franse president François Hollande van antwoord dient, worden miljoenen keren bekeken. De adviseurs van Hollande, onthulde Albertini in zijn boek, schreven er verscheidene alarmerende nota’s over. Van zo’n miljoenenbereik op het internet kan de Franse president alleen maar dromen.

Onlinehaat

Het onderzoek van Dominique Albertini laat zien dat de fachosphère in Frankrijk op politiek vlak een van de snelst groeiende sectoren van het internet is. Digitale propaganda is voor extreemrechts een manier om de echte of vermeende marginalisering in de traditionele media te compenseren. En met succes, zegt Albertini. ‘De opmars van de fachosphère lijkt sterk op die van de pornografie in het digitale tijdperk. Vóór de komst van het internet was seks op het scherm schaars en gecontroleerd. Op dezelfde manier hebben extreemrechtse ideeën vandaag de obscure boekenwinkeltjes achter zich gelaten, ze vinden nu vlot hun weg naar het grote publiek en het centrum van het maatschappelijke debat.’

Voor het Front National lijkt de fachosphère meestal een troef (al gaat het er ook naar de eigen normen soms excessief toe) omdat het dominante discours binnen de fachosphère, gericht tegen de islam, tegen immigratie, tegen de Europese Unie en tegen ‘het systeem’, overeenstemt met dat van Marine Le Pen. Albertini: ‘Je zou kunnen zeggen dat het FN een deel van zijn propaganda onderverhuurt aan onlinemilitanten, die het zich kunnen veroorloven om veel verder te gaan dan de partij, tot en met het verspreiden van fake nieuws. De partij zal daar niet verantwoordelijk voor worden gesteld, maar er toch de vruchten van plukken.’

Maar het mes snijdt soms aan twee kanten. In het licht van de Franse presidentscampagne haalt Marine Le Pen alles uit de kast om de vroegere ranzigheid van het Front National weg te poetsen en definitief korte metten te maken met ‘de misvatting’ dat het FN een racistische, xenofobe partij zou zijn. Dan is het gênant als je gestaalde achterban zich in de fachosphère van zijn lelijkste kant laat zien. ‘Het internet brengt de radicaliteit van sommige FN-militanten aan het licht, en is in die zin een handicap voor de partijleiding’, zegt Albertini. ‘Bij de lokale verkiezingen kostte het journalisten geen enkele moeite om frontistes te vinden die zich te buiten gingen aan racistische, antisemitische en homofobe uitspraken of complottheorieën. En dan kan het internet ook nog eens de interne spanningen bij het FN blootleggen. Zo zag je recent op Twitter agressieve uitwisselingen tussen de aanhangers van Florian Philippot, de rechterhand van Marine Le Pen, en de aanhangers van Marion Maréchal-Le Pen. Die laatste kan zich met name niet vinden in het gematigde standpunt over abortus van haar tante.’ Maar uiteindelijk is de fachosphère vooral een bondgenoot van de partij van Marine Le Pen, gelooft Albertini. ‘Want al die onlinehaat, ook van degenen die vinden dat het FN te soft is geworden, komt bij de verkiezingen finaal toch in de schoot van Le Pen terecht.’

Communistische inspiratie

Het is de fachosphère zeker niet alleen te doen om electoraal gewin op de korte termijn. Behalve in een paar steden is het FN nergens aan de macht. Hoewel na de brexit en de overwinning van Donald Trump niets nog zeker lijkt, achten de meeste waarnemers het weinig waarschijnlijk dat Marine Le Pen de Franse presidentsverkiezingen zal winnen. Maar minstens zo belangrijk is de culturele strijd: de strijd om het taalgebruik, om de ideeën, om het dominante wereldbeeld in de samenleving. ‘Het gaat ook over het verspreiden van ideeën, over het oproepen tot actie – denk aan de mobilisatiekracht van een reactionaire katholieke blog tegen het homohuwelijk – , over het werven van fondsen’, zegt Albertini. Een te duchten propagandamachine dus die van het extreemrechtse gedachtegoed gemeengoed wil maken.

De fachosphère-intellectuelen met wie Albertini sprak, blijken de mosterd te halen bij de Italiaanse communist Antonio Gramsci en zijn concept van culturele hegemonie. Voor Gramsci gingen culturele macht en invloed vooraf aan politieke macht. Vandaar dat in de culturele oorlog die websites als Fdesouche.com zeggen te voeren ook agressief promotie wordt gemaakt voor boeken van respectabeler maar qua wereldbeeld verwante auteurs, zoals journalist Eric Zemmour, anti-islamdenker en auteur van de bestseller LeSuicide français. ‘Die strategie van culturele beïnvloeding via het internet en cyberactivisme kun je zien als een soort “technologisch gramscisme”‘, meent Albertini.

Wat kunnen de politieke tegenstanders van extreemrechts doen tegen het succes van de fachosphère? ‘Het mag duidelijk zijn dat dertig jaar na de opkomst van het FN een simpele morele veroordeling niet zal volstaan om de vooruitgang van de partij te stoppen. Los van echte haatmisdrijven waarmee het gerecht zich moet bezighouden, biedt censuur ook geen oplossing. De enig duurzame oplossing is dat de politieke tegenstanders op hun beurt een coherent en werkbaar wereldbeeld ontwikkelen dat kan concurreren met het wereldbeeld van extreemrechts. Want uiteindelijk kan de fachosphère alleen maar bloeien omdat ze aansluit bij wat leeft in de geesten van de Fransen. Aangezien een groot deel van de Franse politiek een intellectuele ruïne is, zal dat een gevecht van lange adem worden.’

Door HAN RENARD

Na het verlies van Ali Juppé maakt ook de roepnaam Farid Fillon opgang in de fachosphère.

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content