Griet Leyers

‘De deur van de Koningin Elisabethzaal staat wagenwijd open voor een puur commercieel aanbod’

Griet Leyers Oprichtster van Portici, het magazine voor klassieke muziek en opera in de lage landen.

‘Het is opmerkelijk dat de Vlaamse regering aan de investering in de Koningin Elisabethzaal geen concrete programma-eisen heeft gekoppeld, waardoor de deur openstaat voor een puur commercieel aanbod,’ schrijft Griet Leyers, oprichtster van Portici, het magazine voor klassieke muziek en opera in de lage landen.

In 2009 gaf de Vlaamse regering groen licht voor de investering van 57,2 miljoen euro belastinggeld in de verbouwing van de Antwerpse Koningin Elisabethzaal. De Vlaamse overheid ‘vergat’ wel aan de eigenaar en uitbater van de zaal, de Koninklijke Maatschappij voor Dierkunde Antwerpen, garanties te vragen voor een culturele programmatie. De deur voor een puur commercieel aanbod staat dus wagenwijd open.

Hoewel Antwerpen met het internationaal kunstenhuis deSingel al een bijzonder grote speler in huis heeft op het gebied van dans, muziek en theater, werd in 2009 toch beslist om de Koningin Elisabethzaal te slopen en te vervangen door een gloednieuw congres- en concertcentrum.

De deur van de Koningin Elisabethzaal staat wagenwijd open voor een puur commercieel aanbod.

Het Vlaams filharmonisch orkest, beter bekend als de Filharmonie, is namelijk al jaren vragende partij voor een ‘eigen zaal’ waarin het orkest kan repeteren en concerten geven.

Intussen is de zaal voltooid en is de uiteindelijke kostprijs van het project opgelopen tot 85 miljoen euro, 15 miljoen meer dan het oorspronkelijk geraamde bedrag. De financiering voor de verbouwing komt voor bijna 70% van de Vlaamse regering, terwijl de Koninklijke Maatschappij voor Dierkunde Antwerpen (KMDA), uitbater en eigenaar, 25 miljoen euro investeerde. De stad Antwerpen kwam met 3,25 miljoen euro over de brug.

Voor wat hoort wat

In ruil voor de investering van de KMDA zorgde de Stad Antwerpen ervoor dat Antwerpenaren op hun verjaardag gratis toegang krijgen tot de zoo. Dat is niet niks want een standaard ticket voor een volwassene kost 24 euro. Vlamingen die elders werden geboren hebben pech.

Nochtans krijgen ZOO Antwerpen, Planckendael en het Serpentarium in Blankenberge, allen eigendom van de KMDA, jaarlijks tot en met 2017, 2,4 miljoen euro werkingssubsidie en 3,8 miljoen euro voor de financiering van aankopen en bouwwerken. Subsidies die lopen sinds 2012 en in totaal goed zijn voor meer dan 32,5 miljoen euro Vlaams belastinggeld.

Beethoven of K3

“Het is onze missie om van de zaal een cultureel icoon voor symfonische muziek te maken, maar die visie staat ver van het concept van de uitbater van de zaal, de KMDA, die de zaal nog steeds als een commercieel te exploiteren instrument ziet, met net als vroeger optredens van heel verschillende genres op het programma: K3, Cats, Ein Abend in Wien met André Rieu of een concert van Hooverphonic.” Aan het woord is Henk Swinnen, de nieuwe artistiek directeur van deFilharmonie, die niet deelnam aan de selectieprocedure voor zijn functie, maar naar eigen zeggen “een telefoontje kreeg van intendant Joost Maegerman (algemeen directeur van deFilharmonie, nvdr)”. Zowel Swinnen als Maegerman waren in een vorig leven orkestmuzikant en kenden elkaar via het Nederlandse orkestcircuit.

Eerder ontstond binnen de sector al ophef rond intendant Joost Maegerman, de 37-jarige contrabassist die op basis van zijn tweejarige rol als voorzitter van de ondernemingsraad van het Rotterdams Philharmonisch orkest zonder enige managementervaring in juni 2015 werd aangesteld als algemeen directeur en intendant van deFilharmonie. In de Zevende Dag verklaarde hij zonder verpinken dat de zaal 57 miljoen euro had gekost, waarvoor hij de Vlaamse regering bedankte.

Geen woord repte hij over de reële kostprijs van de zaal, 85 miljoen, noch over de investeringen van partner KMDA of de stad Antwerpen. Het totaal gebrek aan transparantie over de precieze cijfers in dit dossier, dat toch in grote mate met Vlaams belastinggeld werd gerealiseerd, doet vragen rijzen.

Gemiste kans

Wat artistiek directeur Henk Swinnen vertelt, geeft de communicatiedienst van deFilharmonie grijze haren. Maar hoewel deFilharmonie afstand neemt van zijn uitspraken, is het zeker opmerkelijk dat de Vlaamse regering, die sinds 2008 haar schulden heeft verdubbeld naar 19 miljard, aan deze investering geen concrete programmatorische eisen heeft gesteld, waardoor de deur openstaat voor een puur commercieel aanbod.

Als je een cultuurhuis wil ontwikkelen, moet iemand dat aansturen.

Swinnen: “Ik vind het een gemiste kans dat de Vlaamse Gemeenschap op het moment dat ze de KMDA 57 miljoen euro gaf, niet heeft geëist dat de zaal een eigen programmaverantwoordelijke voor concerten zou krijgen. Die is er nu niet en persoonlijk vind ik dat jammer. Als je een cultuurhuis wil ontwikkelen, moet iemand dat aansturen. Wij zitten niet te wachten op iemand die onze programmering overneemt, maar ik denk dat er wel nood is aan iemand die zou kunnen bijdragen tot de faam en internationale uitstraling van de zaal. Ik hoop dat er alsnog het nodige wordt gedaan om naast onze concerten een planning te voorzien die de internationale uitstraling en culturele missie van de zaal ten goede komt.”

Topzaal zonder visie?

Ondertussen blijkt uit de openingsconcerten dat de zaal beschikt over een uitzonderlijke geluidsakoestiek en potentieel een trekpleister kan worden binnen de wereld van de klassieke en symfonische muziek. Maar daarnaast beschikt de zaal ook over tweeduizend zitplaatsen, het dubbele van concertzalen waarin deFilharmonie normaliter speelt.

Het is nog maar de vraag of het orkest haar bezoekersaantal zal kunnen verdubbelen en met welke partners het daarvoor zal moeten samenwerken. Samenwerken binnen de cultuursector, die sowieso verdeeld is en waarin elke organisatie vooral zoveel mogelijk subsidies voor zichzelf wilt binnenhalen, is een uitdaging die leiderschap en expertise vereist. Het is dan ook jammer dat de Vlaamse gemeenschap participeerde in de creatie van een zaal met tweeduizend zitplaatsen, zonder vooraf een samenwerkingsplan uit te werken, al dan niet gekoppeld aan subsidietoekenning.

Swinnen: “In het openingsseizoen van de KEZ hebben we de NY Philharmonic, het Emerson Quartet en de Wiener Sängerknaben uitgenodigd. Dat is de eerste stap in een samenwerkingsproject met deSingel. Maar zowel politieke als financiële factoren zullen moeten uitwijzen of we ook volgend seizoen deze samenwerking kunnen voortzetten. Sowieso hebben we naast een meer internationale profilering van het orkest, die uiteraard los staat van de zaal, de ambitie om ook de KEZ internationaal op de kaart te zetten. Het is alleen nog zeer de vraag of we voldoende financiële middelen ter beschikking zullen hebben om die plannen ook uit te voeren.”

De citaten van artistiek directeur Henk Swinnen in deze tekst komen uit een interview dat werd afgenomen in het kader van een Special die het magazine Portici in haar vierde editie publiceert over de Opening van de Elisabethzaal.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content