Bioloog en cartoonist Ilja Van Braeckel staat vandaag stil bij de geboortedag van Charles Darwin, vandaag 208 jaar geleden.
Op 12 februari 1809, vandaag precies 208 jaar geleden, resulteerde een dikke 3,6 miljard jaar evolutie in de geboorte van een mensenbaby ter omvang van ongeveer 500 miljard netjes geconfigureerde cellen. Hij kreeg de naam ‘Charles Robert Darwin‘. Tegen 19 april 1882, toen die configuratie weer ontbond, had Darwin zijn leven gewijd aan het ontcijferen van de natuurlijke biologische wereld op een geniale en volslagen ongeëvenaarde manier, waar we vandaag ode aan brengen. Het levenswerk van Darwin vind je tegenwoordig in elk zichzelf respecterend studieboek basisbiologie terug, dus een korte synopsis van enkele merkwaardigheden en misopvattingen in Darwins leven is het minste dat we vandaag kunnen doen.
Honger voor kennis en gevogelte
Een van Darwins grootste wetenschappelijke bijdragen ontkiemde tijdens een reis die vijf jaar duurde op de HMS Beagle, een indrukwekkend zeilschip van 27 meter lang. Tijdens deze tocht stak Darwin het meeste tijd in geologisch onderzoek maar maakte hij, omnipotente wetenschapper die hij was, steeds zoölogische aantekeningen die hij met veel aandacht voor detail compileerde. En aangezien het bestuderen van de natuurlijke wereld een hongeropwekkende bezigheid is, bleef Darwins honger niet beperkt tot die voor kennis. Darwin was een fervent jager en at regelmatig wilde dieren, tot op het punt waar hij moeite had om een schuchtere Nandoe-soort te vinden om vervolgens te beseffen dat hij er net één naar binnen had gespeeld. De overblijfselen van het misdeelde gevogelte werden naar de Zoölogische Society of London gestuurd, waar de loopvogel – of wat er van overbleef -beschreven werd en de toepasselijke wetenschappelijke naam ‘Rhea darwinii’ kreeg.
Lijsters en bloedarmoede
Toen Darwin aankwam op de Galapagos eilanden, merkte hij verschillende spotlijsters op, die veel meer van mekaar verschilden dan de gevederde versies op het Zuid-Amerikaanse vasteland. Dit was de oorsprong van de beschrijving hoe soorten zich aanpassen naarmate de omgevingsomstandigheden veranderen en de tijd vooruitgaat, wat uiteindelijk evolueerde in de ‘evolutietheorie’. Volgens populaire opvattingen zijn het echter vinken die de oorsprong waren van dit inzicht, die natuurlijk graag met de pluimen gaan lopen. De term ‘Evolutie‘ kwam verder niet van Darwin zelf en komt maar één keer voor in het befaamde boek “On the Origin of Species”. Darwin sprak zelf liever over de accuratere maar minder goed in de mond liggende term “descent with modification” omdat evolutie de illusie wekt van een onvermijdelijk gericht en unidirectioneel proces, terwijl het in werkelijkheid veel chaotischer verloopt.
Organismen kunnen, maar hoeven niet te evolueren van eenvoudige naar complexe versies en omgekeerd, en eigenschappen die de overlevingskans van een organisme bevorderen, kunnen in een vernieuwde situatie of op een ander tijdstip totaal ongunstig zijn. Natuurlijk zien we dit in real-time en voorbeelden zijn er genoeg, zelfs in onze eigen soort. Gebieden die geteisterd worden door malaria bijvoorbeeld, overlappen met gebieden waar genetische mutaties sikkelcelanemie veroorzaken. Sikkelcelanemie, een soort bloedarmoede ten gevolge van afwijkende sikkelvormige rode bloedcellen, blijkt bescherming te bieden tegen malaria. Individuen met deze aandoening zijn dus beter aangepast in malariagebieden, wat kan verklaren waarom sikkelcelanemie vaker voorkomt in gebieden waar ook malaria broeit.
Wind in de zeilen
Darwins ongelooflijke inzichten moesten een paar decennia wachten om bevestigd te kunnen worden na de opmars van genetica. Toch waren zijn buitensporig accurate en minstens even inventieve conclusies gebaseerd op gedragsobservaties en analytische morfologische studies. Ironisch genoeg stak Darwins eigen morfologie daar bijna een stokje tussen. Kapitein FitzRoy van de HMS Beagle was een enthousiast fysiognoom, waardoor hij geloofde dat uiterlijke kenmerken karakter- en persoonlijkheidseigenschappen konden verraden. Met een vijfjarige reis voor de boeg, inspecteerde FitzRoy het boordpersoneel en Darwin’s neus sprong meteen in het oog. De kapitein kreeg het vermoeden dat de neus van Darwin duidelijk aantoonde dat hij lui was, waardoor Darwin bijna uit de boot viel nog voor die vertrok, en er wat aandringen nodig was voor kapitein FitzRoy overstag ging.
Darwin awards en lettertypes
Al is het uitdagend in de voetsporen te treden van de briljante autodidactische geest die Charles Darwin was, het minste dat we vandaag kunnen doen is hulde brengen aan waar hij voor stond. Dat gebeurt in sommige kringen door het organiseren van “Phylum Feasts” of “Stammenfeesten”. Bij die feesten probeert men zoveel mogelijk (wilde) dieren uit verschillende taxonomische groepen – in dit geval ‘stammen’ op het menu te zetten. Die traditie is vandaag misschien ecologisch onverantwoord dus andere suggesties dringen zich op. Menig mens vergaapt zich bijvoorbeeld graag op populaire ‘Darwin Award’ filmpjes, waarin de sterren van dienst met een ongezond lage dosis vooruitziendheid gevaarlijke of ondoordachte stunts uithalen en zich op die manier uit de genenpoel werpen.
Toch komt vandaag ook de minder sadistische medemens aan zijn trekken. In 2014 gaf de Cambridge University Library 12 000 kwaliteitsfoto’s vrij van de originele geschriften die Darwin maakte. Door die te analyseren en te digitaliseren, kan U vanaf vandaag typen met de flair van een van de grootste denkers uit de menselijke geschiedenis dankzij het “Darwin Lettertype”. Geen inspiratie of een laatste wanhopige poging om de biologieleerkracht te imponeren? Op zoek naar die extra ‘touch’ in je paper over Nandoe-soorten of sikkelcelanemie? Het Darwin lettertype kan je hier gratis downloaden. Het is misschien niet erg leesbaar, maar dat was nooit het opzet. Per slot van rekening is het maar een hulpmiddel in jouw tocht naar oprechte wetenschappelijke voortreffelijkheid.
Gelukkige Darwindag!
(Ilja Van Braeckel is bioloog, cartoonist en wetenschapscommunicator aan de Vrije Universiteit Brussel waar hij de eindredactie doet van het online wetenschapsplatform Wtnschp.be.)
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier