Het was geen toeval dat De Morgen vorige week groot uitpakte met de blauwdruk van de ‘dialoogschool’ van Lieven Boeve, directeur-generaal van het Katholiek Onderwijs Vlaanderen (KOV): er zal in katholieke scholen straks meer plaats zijn voor meisjes met hoofddoeken, en er komen ‘stille ruimtes’ waarin ook moslims kunnen bidden. Dat is groot nieuws in een land dat de radicale islam heeft ervaren als de grootste bedreiging van het open samenlevingsmodel.
Het was evenmin toeval dat N-VA-voorzitter Bart De Wever het plan-Boeve dezelfde dag met de grond gelijkmaakte. De echte reden voor de woede van De Wever is zijn intuïtieve aanvoelen dat hij de diepste gevoelens vertolkt van veel andere ouders met kinderen in het katholiek onderwijs. Zij vinden dat moslims zich aan ons moeten aanpassen.
In de sociologische literatuur heten zij randkatholieken. Het is een rare naam voor de brede Vlaamse middengroep die amper gelooft, de paus al lang niet meer volgt en kerkelijke richtlijnen over biecht, vasten of voorhuwelijkse betrekkingen straal negeert, maar wel nog katholiek is voor zover dat deel uitmaakt van de Vlaamse identiteit. Daarbij horen uitwendigheden zoals het vieren van Sinterklaas, Kerstmis en het communiefeest, of de voorkeur om de scholing van de Vlaamse jeugd toe te vertrouwen aan een goed aangeschreven college of instituut.
Uitgerekend in dat significante deel van het katholieke Vlaanderen bleek ineens een grote weerstand te bestaan tegen nieuwe tegemoetkomingen aan moslims. Bart De Wever heeft het ten overvloede geschreven en betoogd: die brede Vlaamse middengroep is conformistisch en zelfs eerder conservatief van aard. Het voorstel van Lieven Boeve sneed dwars door zijn eigen katholieke achterban.
En niet alleen daar. Voor of tegen de islam: het is in dé nieuwe maatschappelijke breuklijn. En afgemeten aan de media-aandacht en de heftigheid waarmee het debat wordt gevoerd, is ze minstens zo belangrijk als de drie oude breuklijnen uit de Politieke Geschiedenis van België: de communautaire, de sociale en de klassiek levensbeschouwelijke.
Eigen aan een breuklijn is dat het gaat om een kwestie die mensen en groepen verdeelt en tegen elkaar opzet, en dat het antwoord erop door oude bondgenootschappen en allianties heen splijt. De vraag over de plaats van de islam en onze houding tegenover moslims verdeelt en hergroepeert katholieken en vrijzinnigen, belgicisten en flaminganten, vakbondsleiders en werkgevers, mannen en vrouwen, Walen en Vlamingen van links en van rechts.
Ook in progressieve en vrijzinnige kringen is de oude antireligieuze reflex weer springlevend, en wint hij zelfs aan legitimiteit, zij het nu in de vorm van soms erg radicale islamkritiek. Raymonda Verduyck, hoofd van het Gemeenschapsonderwijs, toont zich al lang een tegenstander van de hoofddoek op school. Van de goeddeels vrijzinnige achterban in haar eigen net krijgt Verduyck daarvoor vooral applaus.
Overal ontstaan nieuwe coalities, ook in de Wetstraat. Partijvoorzitters Bart De Wever (N-VA) en Gwendolyn Rutten (Open VLD) moesten vaststellen dat ze over de hoofddoek min of meer op één lijn zaten met collega Tom Van Grieken (VB), maar ook met de prominent vrijzinnige filosoof Etienne Vermeersch. Omgekeerd kreeg een hervormingsvoorstel dat door de Guimardstraat werd uitgewerkt niet alleen de te verwachten steun van CD&V-voorzitter Wouter Beke, maar ook van een merkwaardige alliantie van linkse politici zoals Caroline Gennez (SP.A) en Elisabeth Meuleman (Groen) – ook dat was dertig jaar geleden volstrekt onmogelijk.
Er kwamen nog wel meer bizarre bondgenootschappen tot stand. Conservatief Vlaanderen kleurt homo- en vrouwvriendelijker dan ooit: een onvermoed neveneffect van het voortdurend benadrukken van onze gehechtheid aan de westerse waarden is een sympathie voor de Griekse beginselen. En de traditioneel in het leven staande Vlaming stond jarenlang niet bepaald bekend als een medestander van macrobioten of te betuttelende natuurvrienden, maar vandaag steunt mainstream Vlaanderen de strijd van Gaia-voorman Michel Vandenbosch tegen het onverdoofd slachten. Waarbij het Vandenbosch te doen is om de rechten van het schaap, en de Vlaming om de plichten van de moslim. En om zijn plaats. Want daar draait het vandaag natuurlijk om: hebben moslims in dit land hun plaats? En zo ja, moeten ze die plaats ook kennen? Voor of tegen de islam, en alles daartussen: dat is de nieuwe Vlaamse zaak.
WALTER PAULI is redacteur van Knack.
Plots is conservatief Vlaanderen homo- en vrouwvriendelijker dan ooit.
