Catalonië: ‘Waarom kan Europa wel uitbreiden maar niet ‘inbreiden’?’

‘De houding die Europa aanneemt zal de toekomst bepalen van niet alleen de eventuele nieuwe staat Catalonië, maar van Europa zelf’, schrijft Kevin De Laet van Vlinks. Hij pleit voor een erkenning van het Catalaanse onafhankelijkheidsstreven.

Op het moment van schrijven zijn de onderhandelingen voor een nieuwe regering in de Spaanse regio Catalonië nog volop aan de gang. Een goede maand geleden waren daar regionale parlementsverkiezingen en de twee lijsten voor onafhankelijkheid Junts Pel Si en CUP haalden samen een meerderheid van de zetels. De grote vrees van Madrid en van de politieke elite in Europa kwam uit: de Spaanse Staat kan binnenkort wel eens uiteenvallen. Dit gebeurt een jaar nadat Europa -of toch een bepaald deel ervan- nog net geen hartaanval kreeg op de avond van het nu al beruchte Schotse referendum.

De houding die Europa aanneemt zal de toekomst bepalen van niet alleen de eventuele nieuwe staat Catalonië, maar van Europa zelf. Aanvaarden we deze nieuwe staat, met wie weet wat voor gevolgen zoals de gevreesde “balkanisering”? Of weigeren we die te erkennen en geven we daarmee toe dat de EU in wezen nog steeds een conservatieve club van vastgeroeste staatsstructuren uit de 19de eeuw is, waarvan de meesten bovendien illegaal en zelden democratisch tot stand kwamen? Mag de EU wel uitbreiden -zelfs met pakweg Turkije als het van Angela Merkel afhangt- maar niet “inbreiden” met Catalonië?

Peilingen wijzen uit dat de meeste Catalanen wel in de EU willen blijven. Maar een onafhankelijk Catalonië zou zich niet alleen uit de EU zetten, het zou er ook uit blijven omdat Spanje zijn veto zal geven. Dat dreigement klonk niet alleen uit Madrid, maar ook uit politieke kringen elders in Europa. Het klopt natuurlijk dat een nieuwe lidstaat al de vastgelegde formaliteiten moet doorlopen om in aanmerking te komen. Dat zou voor een pas opgerichte Catalaanse staat niet anders zijn dan voor bestaande landen in Oost-Europa, ook al hopen veel Catalanisten wel op een of andere voorkeursbehandeling. Maar er is schijnbaar geen enkel debat over zo’n Catalaans lidmaatschap in de rest van Europa.

Europa lijkt straal te negeren dat hier in de heel nabije toekomst over moet beslist worden. Dat hier een aantal fundamentele vragen over de aard van Europa zelf worden gesteld. Hoe goed kan Europa om met verandering binnen de eigen grenzen? Hoe heilig zijn de bestaande natiestaten? En: welke zijn de echte criteria om te bepalen wie bij de club mag en wie niet? Griekenland moest koste wat het kost in de euro blijven, een mogelijke exit van het VK bezorgt Eurocraten in Brussel nachtmerries en Turkije -waar een halve dictatuur regeert- mag als het van de officieuze president van Europa afhangt genieten van een snelprocedure EU-lidmaatschap. Maar Catalonië – dat als nieuwe natiestaat het wellicht beter zou doen dan veel huidige lidstaten – zou er wel uit gegooid worden? Los van de morele bezwaren tegen zo’n hypocriete selectiviteit, het zou het imago van de EU niet bepaald goed doen bij de al toenemend eurosceptische kiezers, die zouden zich nog meer gaan afvragen hoe geloofwaardig de EU eigenlijk is.

Hoe dan ook, als de Catalaanse separatisten er binnenkort in slagen een regering te vormen, zal de vraag tot officiële erkenning op tafel belanden. Ook bij ons. Het zullen immers de parlementen van de bestaande staten zijn die zo’n erkenning moeten goedkeuren, dus ook de Belgische parlementen.

Als het van Vlinks afhangt, volgt die erkenning snel. In het Europa van de 21ste eeuw moet ruimte zijn voor veranderingen van onderop. Zelfbeschikkingsrecht hoort bij de Europese Waarden die te pas en te onpas worden bovengehaald in politieke debatten om het project van de EU te legitimeren. We vragen dan ook aan de diverse parlementen in de Belgische staat en zeker het Vlaams Parlement, om snel werk te maken van die erkenning.

In de eerste plaats vragen we aan de regering om formele contacten te leggen met de nieuwe Catalaanse regering, zodra die geïnstalleerd is en daar het initiatief toe neemt. Een bilaterale overeenkomst dient dan getekend te worden over de erkenning van de nieuwe staat. Daarna dienen er diplomatieke contacten uitgebouwd te worden en gesproken over samenwerkingsakkoorden op die terreinen waar dit voor beide landen nuttig is.

Bemiddelaar

Vlaanderen kan ook het voortouw nemen om het officieel maken van de Catalaanse taal op Europees niveau mogelijk te maken en Catalonië als aparte culturele, economische, diplomatieke en staatkundige identiteit zoveel mogelijk te steunen in de ongetwijfeld moeilijke onderhandelingen op internationaal niveau. De Vlaamse regering zou daarvoor alvast een officieel Catalaans consulaat kunnen verwelkomen, zeker indien Catalonië voor enige tijd buiten de EU zou vallen. Ook culturele uitwisseling moet gestimuleerd worden, daar de Catalaanse en de Nederlandse culturele en taalkundige gemeenschap zeker elkaars steun kunnen gebruiken in een Europa gedomineerd door “de groten”.

Naast deze bilaterale overeenkomsten kan de regering zich ook engageren als bemiddelaar tussen de nieuwe Catalaanse staat en de Spaanse, en andere staten mee betrekken in die bemiddeling, weliswaar met als expliciet einddoel naar een zo efficiënt en vlot mogelijke uitbouw van een aparte Catalaanse staat te gaan.

Onze rol als centrum van Europa met de zetel van heel wat internationale instellingen in onze eigen hoofdstad maakt ons niet alleen moreel verplicht maar ook juist goed geplaatst om te ijveren voor een vlotte transitie naar een volwaardige Catalaanse staat, zonder dat de Catalaanse of de Spaanse burgers daar ernstige hinder van moeten ondervinden. Vlaanderen kan een pioniersrol opnemen in deze kwestie.

(Kevin De Laet is kernlid van Vlinks en Catalonië-kenner.)