Op 23 juni spreken de Britse kiezers zich uit over hun lidmaatschap van de Europese Unie. Maar wat zouden de economische gevolgen zijn als de Britten de EU verlaten? Zes vragen over het belang van het Verenigd Koninkrijk voor Europa en vice versa.

Binnen vier weken kiezen de Britten of ze lid willen blijven van de EU of niet. In de peilingen is het een nek-aan-nekrace tussen de beide kampen. Daarom wordt er fel en met tegenstrijdige argumenten gedebatteerd. De ene dag roepen honderden bedrijfsleiders op om voor het lidmaatschap van de EU te stemmen, de volgende staat er een leger ondernemers klaar die het omgekeerde beweren. Wat het resultaat ook zal zijn, de economische gevolgen van een brexit zijn veel genuanceerder dan vaak gedacht wordt.

1 Hoe belangrijk is het Verenigd Koninkrijk?

Naar oppervlakte en inwoners is het een van de grootste landen van Europa. Ook economisch is het nog steeds belangrijk, zeker als je kijkt naar het bbp (bruto binnenlands product, wat we met zijn allen aan goederen en diensten produceren). Het Britse bbp bedraagt 2222 miljard euro, zestien procent van het bbp van de EU. Daarmee komt het in de EU na Duitsland, maar voor Frankrijk. Op wereldvlak moet het naast Duitsland, enkel de Verenigde Staten, China en Japan laten voorgaan.

2 Wat betekent het Verenigd Koninkrijk voor de EU?

‘Het Verenigd Koninkrijk draagt meer dan twaalf procent bij aan het EU-budget’, zegt professor Herman Matthijs (UGent en VUB). Matthijs is gespecialiseerd in openbare financiën en kent de Europese begroting als zijn broekzak. Die twaalf procent is minder dan het eigenlijk zou moeten, maar dat komt dankzij de ‘correctie’ die de Britse premier Margaret Thatcher in 1984 kon afdwingen.

Matthijs: ‘Daarom moet het Verenigd Koninkrijk jaarlijks bijna vijf miljard euro minder aan de EU bijdragen. Dat neemt niet weg dat enkel Duitsland, Frankrijk en Italië meer betalen.’

3 Welke rol speelt het Verenigd Koninkrijk in de financiële wereld?

Hoewel ze de euro niet invoerde, heeft de Britse nationale bank meer dan dertien procent van het kapitaal van de Europese Centrale Bank (ECB) in handen. Daarmee komt ze vlak na Duitsland en Frankrijk. ‘Ze hebben ook een vaste zetel in het Internationaal Monetair Fonds (IMF) en drie procent van de stemmen daar’, zegt Matthijs. Daarmee weegt het Verenigd Koninkrijk politiek even zwaar in het IMF als Frankrijk. Matthijs: ‘Het Verenigd Koninkrijk is zelfs het vierde belangrijkste lid in het IMF na de VS, het kern-Europa en Japan.’

Alleen de Britse goudvoorraad valt met 310 ton wat tegen, want daarmee moet het ook landen als Portugal en Nederland laten voorgaan. Maar de Londense City is wel van de belangrijkste financiële centra ter wereld.

4 Betekent een exit uit de EU een afscheid van Europa?

Als het Verenigd Koninkrijk uit de Europese Unie stapt, wil dat nog niet zeggen dat het op eigen houtje alleen verder gaat, meent Matthijs: ‘Ik zie de Britten dan aansluiten bij de Europese Vrijhandelsassociatie (EVA).’

De EVA, met hoofdzetel in Brussel, is een samenwerking tussen vier West-Europese landen: Noorwegen, IJsland, Zwitserland en Liechtenstein. De invalshoek van die samenwerking is economisch: de EVA-lidstaten vormen een vrijhandelszone, die – in tegenstelling tot de EU – geen douane-unie vormt. In 1960 waren de Britten een van de medeoprichters van EVA, maar in 1973 verhuisden ze met Denemarken en Ierland naar de EU. Als toekomstige leden van de EVA worden lidstaten genoemd die uit de EU kunnen stappen, zoals Denemarken of Zweden. Andere potentiële kandidaten zijn de staten die zouden ontstaan na afscheiding van bestaande landen, zoals Catalonië en Schotland.

‘Via de EVA kan het Verenigd Koninkrijk makkelijk toetreden tot de Europese Economische Ruimte (EER)’, zegt Matthijs. De EER is de gezamenlijke Europese markt die gevormd wordt door de EU en de EVA. EVA-landen kunnen zich bij de EER aansluiten, maar zijn dat niet verplicht, wat Zwitserland niet deed. Alle rechten en plichten van de Europese interne markt gelden in de EER: zo is er een vrij verkeer van goederen, diensten, kapitaal en personen. Ook de regels voor concurrentiebeleid, vervoer en energie worden er toegepast Wat is dan het grote verschil met de EU? De EER geldt niet voor het landbouw- en visserijbeleid. Het voert evenmin een gemeenschappelijk handels- of buitenlandbeleid en het vormt geen douane-unie.

Als het Verenigd Koninkrijk uit de EU stapt, kan het door toe te treden tot de EVA en de EER toch profiteren van de voordelen van een gezamenlijke Europese markt, zonder wat zij ‘de bureaucratie en dwingelandij van Brussel’ noemen.

5 Wat als het Verenigd Koninkrijk lid blijft van de EU?

Matthijs twijfelt er niet aan: ‘Als het Verenigd Koninkrijk lid van de EU blijft, zal het nog meer uitzonderingen vragen en krijgen van Europa. Als dat gebeurt, zullen andere landen snel volgen. Zo vroegen en kregen Duitsland, Nederland en Zweden ook een vermindering van hun EU-bijdrage, nadat Thatcher dat had verworven. Als het Verenigd Koninkrijk lid blijft van de EU zijn we helemaal vertrokken voor een Europa à la carte.’

6 Kan Europa zonder het Verenigd Koninkrijk?

Wat de uitkomst van het referendum over het EU-lidmaatschap ook zal zijn, het Verenigd Koninkrijk zal in Europa een belangrijke, zij het eigenzinnige rol blijven spelen. Matthijs wijst daarbij op een aspect dat vaak over het hoofd wordt gezien: de militaire slagkracht van het Verenigd Koninkrijk. Dat is niet onbelangrijk in deze tijden van internationale terreurbestrijding.

Matthijs: ‘Het Verenigd Koninkrijk besteedde vorig jaar bijna vijftig miljard euro aan defensie. Dat is een pak meer dan andere Europese landen. Frankrijk geeft ruim tien miljard minder uit, Duitsland vijftien. Het Verenigd Koninkrijk is een van de weinige Europese lidstaten van de NAVO die voldoen aan wat in 2014 in Wales werd afgesproken: elke lidstaat moet minimaal twee procent van zijn bbp besteden aan defensie. Het is maar de vraag of het Europese vasteland een eigen defensiesysteem kan opstarten zonder de Britten. Ook in dat opzicht blijft het Verenigd Koninkrijk met of zonder brexit cruciaal voor Europa.’

DOOR EWALD PIRONET

De Britten dragen financieel minder bij tot de EU dan ze moeten.

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content