Blockchain: zal de technologie achter de bitcoin onze manier van leven helemaal veranderen?

Blockchain, tot zeer onlangs uitsluitend bekend bij bitcoin-nerds, is hot. Moeten we ons schrap zetten voor de grootste revolutie sinds de ontwikkeling van het internet? ‘Het zal sneller gaan dan het internet’, voorspellen Vlaamse blockchain-pioniers.

Erik Finman was nog maar elf toen hij in 2009 zijn eerste bitcoins kocht. 12 dollar noteerde de koers van de prille cryptomunt. De financiële wereld haalde net als de rest van de goegemeente de schouders op. Bitcoin, dat was een speeltje voor geeks en nerds. Mensen zoals Erik Finman dus, die mettertijd een portefeuille van 403 bitcoins wist te verwerven. In plaats van meewarige blikken oogst hij intussen bewonderende en soms ook wat afgunstige reacties. Vorige week piekte de bitcoinkoers boven de 10.000 dollar. De 18-jarige Amerikaan mag zich nu bitcoin-miljonair noemen. Studieplannen heeft hij opgeborgen, Finman dikt zijn vermogen van 4 miljoen dollar verder aan als bitcoin-beleggingsadviseur.

Nog altijd wordt er gespeculeerd over de identiteit van Satoshi Nakamoto, de ontwerper die de bitcoin tien jaar geleden op het internet losliet. Wellicht betreft het een pseudoniem voor een collectief waarvan de leden een diepe kennis van cryptografie paarden aan een helder inzicht in financiële mechanismen. Kort gezegd is de bitcoin een digitale munt voor online transacties. Betalingen gebeuren peer- to-peer, zonder tussenkomst van banken of andere financiële instellingen. Er komt zelfs geen centrale bank of regulator aan te pas om munten te slaan of de waarde te bepalen. Dat laatste blijkt uit de sensationele koersstijging: meer dan 1000 procent sinds begin dit jaar. Beursanalisten waarschuwen voor een bubbel. De pijlsnelle koersstijging wordt gestuwd door de verwachting dat steeds meer beleggers in bitcoin zullen stappen. Maar zodra de toevloed stilvalt, wacht een pijlsnelle koersval.

Toch is er meer aan de hand. Bitcoin, lange tijd argwanend bekeken omdat hij zich bij uitstek leende voor witwaspraktijken en louche deals op het darkweb, is een volwassen ruilmiddel geworden. Goederen, diensten, grondstoffen, zowat alles kan ermee worden afgerekend. Na risicobeleggers hebben ook banken en pensioenfondsen de weg gevonden naar de vele online brokers die vlotjes bitcoins voor euro’s of dollars wisselen. Niet alleen de bitcoinkoers boomt. Ether, de tweede belangrijkste digitale munt, is dit jaar nog sneller in waarde gestegen. De echte gamechanger in dit verhaal is de technologie die onder beide cryptomunten steekt: blockchain.

Toezichthouder overbodig

Volgens ingewijden staat de mensheid op de drempel van een nieuw tijdperk. Blockchain zal onze wereld even ingrijpend veranderen als het internet. Werken, bankieren, handel drijven, studeren: deze revolutionaire technologie zal onze manier van samenleven op zijn kop zetten. En het zal snel gaan, beweren diezelfde believers. Had het worldwide web een jaar of vijftien nodig om tot alle geledingen van de maatschappij door te dringen, dan zal blockchain binnen hooguit vijf jaar zijn disruptieve kracht laten voelen. Met dank overigens aan datzelfde internet dat de humus vormt waarin deze nieuwe technologie gedijt.

Traditioneel zorgen banken en instellingen zoals SWIFT voor vertrouwen in de veiligheid en integriteit van het betaalverkeer. Dankzij blockchain worden die toezichthouders in beginsel overbodig. Het overdragen van een asset – het maakt niet uit of het een cryptomunt, een eigendomsbewijs of een contractuele verplichting is – geschiedt rechtstreeks tussen twee of meerdere partijen. Veiligheid en vertrouwen zijn in het systeem ingebouwd.

Het concept is op zich eenvoudig, de cryptografie allerminst. Een block of blok is niets anders dan een pakket met transacties, bijvoorbeeld betalingen in bitcoin. Op ieder blok kleeft een identificatielabel of hash. Daarnaast zit er in het blok nog een tweede sleutel die verwijst naar de hash van het vorige blok. Zo ontstaat de keten: alleen met de juiste code kan een blok achteraan worden vastgehaakt.

Frauderen wordt daardoor zo goed als onmogelijk. Pogingen om zelfs maar een punt of een komma in een blok te veranderen – om bijvoorbeeld een partij bitcoins te verdonkeremanen – maken alle blokken die erop volgen automatisch ongeldig. Zoiets valt op in een open systeem dat 24 uur per dag door tienduizenden gebruikers in de gaten wordt gehouden. Want zo werkt de blockchain: in plaats van een centrale instantie zoals een bank of een beurswaakhond, zijn het de gebruikers die collectief toezicht houden. Uniek is daarbij de combinatie van transparantie en anonimiteit. De identiteit van die gebruikers is versleuteld, maar dankzij verschillende parameters waaronder digitale tijdstempels kan iedere transactie haarfijn in de keten worden getraceerd. In het geval van de bitcoin kan men bijvoorbeeld perfect nagaan wanneer, hoe en door welke versleutelde ID een welbepaalde cryptomunt precies werd gemijnd.

Een blockchain is dus een reusachtige, open boekhouding waarvan ettelijke kopieën parallel op verschillende servers staan. Naast de straffe cryptografie verklaart die verspreide slagorde waarom een blockchain niet gehackt kan worden. De hackers zouden op honderden servers tegelijkertijd moeten inbreken. Aan pogingen ontbreekt het niet, met name bitcoin werkt bij hackers als een rode lap op een stier. Het systeem ligt al negen jaar constant onder vuur, maar geeft geen krimp.

‘Ik ga op reis en ik neem mee’

Een ingewikkeld systeem, Rudi Peeters zal het niet tegenspreken. ‘Ik ben zelf nogal geeky aangelegd’, zegt de chief information officer van bankverzekeraar KBC. ‘Toen de bitcoin werd gelanceerd, was ik meteen gebeten. Ik wilde onder de motorkap kijken om te zien hoe het systeem in elkaar zit. Eerlijk gezegd, ik werd van mijn sokken geblazen. Vijfentwintig jaar geleden heb ik het internet zien ontstaan, maar dit wordt nog straffer.’

Twee jaar geleden trok hij naar de raad van bestuur om zijn punt te maken: KBC mag deze trein niet missen! Om die boodschap te verkopen moest hij eerst uitleggen wat blockchain in feite is. ‘Vergelijk het met een quiz, zo begon ik. Wij als bank spelen traditioneel de rol van quizmaster. Of het nu gaat om betaalopdrachten, kredietaanvragen of verzekeringspolissen, het is de bank of de verzekeringsmaatschappij die erop toekijkt en de duim omhoog of omlaag steekt.

Met blockchain veranderen zowel de spelregels als de rolverdeling. Ik vroeg de leden van de raad van bestuur of ze het spelletje “Ik ga op reis en ik neem mee” kenden. Natuurlijk kenden ze dat. Je weet wel hoe het gaat: iedere deelnemer moet kunnen opsommen welke items de vorige spelers in hun reiskoffer hebben gestopt, zonder iets te vergeten, en in de exacte volgorde. Op dezelfde manier wordt er dus in de blockchain gevalideerd, door controle van content en tijdstempels. Niet door een bank of een quizmaster, maar door de medespelers: je bent de zonnebril vergeten, je ligt eruit! Alle spelers zijn tegelijkertijd scheidsrechters, waardoor vals spelen uitgesloten is. Voor onze sector heeft zoiets verstrekkende gevolgen: het hele concept van trust, het fundament onder alle financiële instellingen, moet worden herdacht.’

Peeters greep zijn presentatie aan om een misverstand uit de wereld te helpen. Blockchain, zo moest zijn gehoor begrijpen, gaat om veel meer dan bitcoins of andere cryptovaluta. De echte revolutie schuilt in de smart contracts: kleine softwareprogramma’s die in een blok van de keten worden geschreven. Een voorbeeld maakt de mogelijkheden duidelijk: documentair krediet is een financieel instrument dat exportbedrijven tegen buitenlandse wanbetalers beschermt. Het gaat om een complexe en dure service die banken uitsluitend aan grote klanten aanbieden. Verzekeraars, expediteurs, reders, transporteurs, douane, banken van tegenpartijen, er komen heel veel partners en navenant veel papierwerk bij kijken.

Met een smart contract kan de hele beslissingsketen worden gedigitaliseerd. Zo wordt het mogelijk dat een leverancier automatisch wordt betaald zodra het schip met zijn container vol bananen een bepaalde gps-coördinaat passeert, bijvoorbeeld een boei bij de vaargeul van de haven.

Peeters, baas van 2000 IT’ers, kreeg groen licht van KBC om een project op te starten. Samen met het Limburgse IT-bedrijf Cegeca werd We.trade ontwikkeld. Anders dan de bitcoin is dit smart contract vergunningsgebonden of permission based: het kan alleen worden gelezen door gebruikers die tot de keten worden toegelaten. Transparantie wordt op die manier een relatief begrip. Het smart contract is zo opgesteld dat deelnemers alleen inzage hebben in de informatie die hen aanbelangt. Blockchain-puristen zien daarin een aanfluiting van de anarchistische oorsprong, maar in de zakenwereld twijfelt niemand eraan dat de toekomst van de technologie permission based is. Versleutelde ID’s of niet, in de zakenwereld is het allerminst vanzelfsprekend om transacties met alle details erop en eraan voor iedereen te grabbel te gooien.

We.trade, intussen geadopteerd door een consortium van zeven internationale grootbanken, is een van de eerste operationele blockchaintoepassingen in de financiële wereld. Tijdwinst en dalende administratiekosten zijn niet de enige pluspunten. ‘Het grootste voordeel is de schaalbaarheid van de technologie’, zegt Erik Luts, chief innovation officer bij KBC. ‘Door het hele proces te digitaliseren kunnen we de dienstverlening in de toekomst ook aan kleinere klanten zoals kmo’s aanbieden. We lopen hiermee voorop, ook internationaal. Als er nu in de sector over blockchain wordt gesproken, dan zit KBC op de voorste rij, naast reuzen zoals Deutche Bank en HSBC.’

De parallel met Napster

Volgens Peeters en Luts is dit nog maar een begin. Blockchain is niet voor niets een speerpunt voor B-HIVE, het platform van Belgische banken en financiële instellingen dat onderzoek naar nieuwe ICT-toepassingen in de financiële dienstverlening stimuleert. Vooral de combinatie van smart contracts met artificiële intelligentie wordt als veelbelovend beschouwd. Niet alleen complexe transacties zoals handelskredieten kunnen daarmee worden gedigitaliseerd, maar ook backofficewerk zoals het verifiëren van kredietdossiers of verzekeringspolissen. ‘De technologie is nog pril’, zegt Luts. ‘Er wordt veel geëxperimenteerd, maar lang niet alle ideeën slagen. Dat leidt tot scepsis, er zijn er die blockchain als een hype afdoen. Ten onrechte, maar zo gaat het altijd met technologische vernieuwing.

De impact op de korte termijn wordt overschat, die op de lange termijn onderschat. Ik zie een parallel met de muziekindustrie. Toen Napster door de rechtbank als illegaal werd verboden, knalden de champagnekurken. Maar dan kwamen grote jongens zoals Apple en Spotify zich over de onrijpe Napstertechnologie buigen. Ze pikten er de beste stukken uit, goten het in een commercieel aantrekkelijk concept en ontketenden zo een revolutie in de muziekwereld. Dat zie ik ook in onze sector gebeuren. Binnen vijf à tien jaar zullen banken door deze technologie onherkenbaar zijn.’

Of er dan ook een sociaal bloedbad zit aan te komen? Luts, in het verleden nog personeelsdirecteur bij KBC, vindt het voorbarig om daarover te speculeren. Feit is wel dat voortaan bij interne audits een blockchainspecialist meeloopt. Aan afdelingshoofden wordt gevraagd om alvast op te lijsten welke functies aan het man-in-the-middle-profiel beantwoorden. Want tussenpersonen, daarvoor is in de blockchainwereld geen plaats.

Dat geldt overigens niet alleen voor banken, hele beroepsgroepen mogen zich stilaan bedreigd voelen. Op de lijst met potentiële slachtoffers prijkt onder anderen de notaris, prototype van een geïnstitutionaliseerde verschaffer van rechtszekerheid en vertrouwen. Waarom zou men die monopolist nog een royale commissie op vastgoedtransacties gunnen als de nodige garanties in een digitale verkoopakte kunnen worden gegoten? En wat met instellingen zoals Sabam, een toezichthouder die leeft van de commissies op de auteursrechten die hij voor rekening van artiesten int? Met smart contracts kunnen die rechten peer to peer worden afgerekend, rechtstreeks tussen gebruikers zoals concertorganisatoren en rechthebbenden zoals componisten.

Containerdiefstallen

De veelzijdigheid van de technologie wordt stilaan duidelijk. Elektronisch stemmen zonder kans op bedrog? Het kan dankzij blockchain. Diploma’s certificeren, examenresultaten valideren, het wordt allemaal transparant en fraudebestendig. Bloeddiamanten voorgoed verbannen? Zet iedere stap van het productieproces, van het delven en exporteren tot het certificeren en slijpen, op een blok en stel de keten open voor competente toezichthouders. Kapitaal nodig voor een start-up maar geen kans op de beurs en geen zin in een traditionele crowdfunding? Geef dan een eigen cryptomunt uit. Initial Coin Offering heet deze snelgroeiende bron van durfkapitaal. De populariteit verklaart waarom wereldwijd al meer dan 600 cryptomunten in omloop zijn.

Meer veiligheid, grotere efficiëntie en minder administratiekosten, dat is ook de pitch voor de applicatie voor containertransport die het Antwerpse T-Mining heeft ontwikkeld. ‘We werken voor de ontwikkeling van ons platform samen met vier logistieke partners’, zegt ceo Nico Wauters. ‘Behalve een expediteur en een transportfirma zitten daar MSC en PSA bij, respectievelijk de grootste rederij en terminaloperator in de Antwerpse haven. Die kampen al jaren met containerdiefstallen. Vervelend en slecht voor het imago van de haven, zeker als rivaliserende bendes elkaar ook nog overhoop schieten. Zwak punt in de overslag van containers is het uithalen in de haven. Dat gebeurt met pincodes die over en weer worden gemaild of zelfs gefaxt, met alle risico’s van dien. We hebben nu de hele logistieke keten gedigitaliseerd.

Belangrijk is dat alle partijen kunnen vertrouwen dat hun data goed beveiligd zijn en dat niemand ongewild toegang kan krijgen. Dat is precies wat smart contracts doen: ze laten partijen toe om bindende afspraken te maken wie welke data kan raadplegen en wie niet. Het zijn de partijen zelf die de controle op die afspraken verzekeren. Het werkt erg flexibel, zoals programmeerbare sleutels in bedrijven of kantoren. Niet iedereen heeft toegang tot alle lokalen of installaties, dat wordt per medewerker anders ingesteld. Ons systeem is waterdicht en vooral efficiënt. Administratie vertegenwoordigt tot 50 procent van de kosten van containertransport. Met onze blockchain kan dat veel goedkoper.’

Het smart contract wordt nu in de Antwerpse haven getest. ‘Maar dat betekent niet dat alle containertrafiek binnenkort via ons platform zal verlopen’, zegt Wauters. ‘De commercialisering moet nog beginnen, de uitrol zal gefaseerd verlopen.’

Estland: walhalla voor techbedrijven

De opmars van blockchain is mondiaal, maar nergens gaat het harder dan in Estland. De publieke gezondheidszorg en de fiscus draaien er al op blockchain, binnenkort wordt een eigen cryptomunt, de Estcoin, gelanceerd. Meest opvallend initiatief is de e-Residency: Estland met zijn 1,3 miljoen inwoners heeft de ambitie uit te groeien tot een natie van 10 miljoen e-burgers.

Anders dan vluchtelingen hoeven die geen mensensmokkelaars te trotseren om aan de begeerde status te raken. Registeren kan van waar ook ter wereld en biedt toegang tot gedigitaliseerde overheidsdiensten en financiële voorzieningen. Estland doet dit niet uit gastvrijheid maar hoopt investeringen aan te trekken. E-burgers kunnen op afstand bedrijven naar Estlands recht oprichten of runnen, waarmee ze meteen een voet in de Europese Unie hebben. De strategie heeft succes, Estland is een walhalla voor startende techbedrijven. Het welslagen van die digitale natievorming was niet mogelijk geweest zonder de cryptografische eigenschappen van de blockchaintechnologie waarop de elektronische identiteitskaarten rusten. Het is overigens geen toeval dat de NAVO zijn Cyber Defence Center in Tallinn heeft gevestigd.

En België? ‘We lopen zeker niet achter’, zegt Filip Francken van blockchain-ontwikkelaar The Ledger. ‘Qua marketing is Nederland beter, maar inzake toepassingen staan we minstens even ver.’ The Ledger, een dik half jaar geleden opgericht als dochter van de internationale Cronos Group, is op meerdere fronten actief. ‘We zijn ook actief in e-governance’, zegt Francken. ‘Voor Digipolis, het gemeenschappelijke ICT-bedrijf van de Stad Antwerpen en Gent, hebben we een concept ontwikkeld om diploma’s op de blockchain te zetten. Daarnaast doen we consulting en geven we opleiding.’

Daarmee raakt Francken een teer punt aan: het tekort aan blockchain-kennis. Zelfs net afgestudeerde IT’ers hebben er in de aula niks over opgestoken, pas dit academiejaar zijn in hogescholen en universiteiten de eerste cursussen van start gegaan. Is de toekomst verzekerd voor wie blockchain in de vingers heeft? ‘Dat denk ik wel’, zegt Francken. ‘Twintig jaar geleden hebben we de doorbraak van het internet gezien. Bij blockchain zal het sneller gaan, al was het maar omdat er geen infrastructuur zoals een glasvezelnetwerk meer hoeft te worden uitgebouwd. De technologie staat nog in de kinderschoenen, maar ze evolueert razendsnel.’