Bram Verschuere (UGent)

‘Beleid gebaseerd op financiële prikkels om mensen de juiste richting uit te sturen, kan ook tot ongelijkheid leiden’

Bram Verschuere (UGent) Professor bestuurskunde aan de UGent

‘Onze beleidsmakers zitten steeds meer gevangen in een zeer instrumenteel-economische logica, waarbij men er van uitgaat dat menselijk gedrag gemanipuleerd kan worden door er een prijs op te plakken’, schrijft Bram Verschuere (UGent).

Vraag geld aan mensen, of neem het af, en ze doen de juiste dingen. Als we statiegeld op blikjes invoeren, dan zullen mensen die niet meer in de gracht gooien, want dat kost geld, en is dus nadelig. Het is hun keuze. Maar klopt het dat mensen in alle vrijheid keuzes kunnen maken, door de voor- en nadelen van die keuzes af te wegen? Het is die aanname die onze beleidsmakers steeds meer hanteren: hang er een prijskaartje aan, en iedereen doet netjes wat er verwacht wordt. Binnen afzienbare tijd worden de Vlaamse velden weer proper. Ook op andere vlakken wordt er heil verwacht van het duurder maken van ‘ongewenst’ gedrag: neem hun werkloosheidsuitkering af en mensen gaan werken, neem het kindergeld af en men stuurt de kleuter naar school, maak de gezondheidszorg duurder voor rokers en zij gooien de sigaretten overboord. De wonderlijke toverstok van de ‘financiële incentive’!

Beleid gebaseerd op financiële prikkels om mensen de juiste richting uit te sturen, kan ook tot ongelijkheid leiden.

Ik ben geen défaitist en je hoort me niet zeggen dat we mensen niet moeten stimuleren om blik in de vuilnisemmer te gooien, actief werk te zoeken, of gezond te leven. Ik ben er alleen niet van overtuigd dat een overheid zich kan en mag beperken tot financieel straffen of belonen, want daar lijkt het steeds meer op. Het is natuurlijk logisch en bijna te evident om waar te zijn, en daarom politiek uitermate interessant: doen alsof mensen een knopje hebben waar je maar op hoeft te drukken om een zeer complex probleem met een grote maatschappelijke kost op te lossen – vervuiling, werkloosheid, ongezonde levensstijl, noem maar op.

Beleidsmakers zouden beter moeten weten. De Amerikaanse filosoof Michael Sandel wijst in zijn boek ‘Niet Alles Is Te Koop’ op de risico’s van een beleid dat te éénzijdig gebaseerd is op financiële gedragssturing. Sommigen zijn wellicht bereid om de prijs te betalen. Ze zien het financieel risico niet als een ‘boete’, maar als een ‘vergoeding’ die betaald wordt om hun ‘ongewenst’ gedrag verder te kunnen zetten. We doen met het blikje wat we willen. Iemand anders ruimt de gracht wel op, we betalen er immers voor. Op die manier dreigen enkele normen die eigenlijk niet in geld kunnen worden uitgedrukt ‘gemonetariseerd’ te worden. Dan houden we de omgeving niet proper omdat dat eigenlijk zo hoort, maar omdat het geld kost.

Bovendien werkt het knopje van de financiële prikkel natuurlijk niet bij iedereen op de dezelfde manier. Niet iedereen kan ervoor kiezen om de financiële prikkel als ‘vergoeding’ te zien. Bij statiegeld op blik gaat het om kleine bedragen. Het wordt anders wanneer het om fundamentele zaken gaat: inkomen of toegankelijke gezondheidszorg. Sommigen kunnen in alle vrijheid kiezen om te blijven roken ook al wordt hen de toegang tot goedkope gezondheidszorg ontzegd: zij die de middelen hebben om die gezondheidszorg privaat te kopen.

Sommigen kunnen kiezen om werkloos te blijven ook al dalen de uitkeringen: zij die ook zonder de uitkering voldoende bestaansmiddelen hebben. In die zin kan een beleid gebaseerd op financiële prikkels, die mensen de juiste richting uit moeten sturen, ook tot ongelijkheid leiden.

Dat dit soort bedenkingen amper aan bod komen, toont aan dat onze beleidsmakers steeds meer gevangen zitten in een zeer instrumenteel-economische logica, waarbij men er van uitgaat dat menselijk gedrag gemanipuleerd kan worden door er een prijs op te plakken. En dat op die manier de problemen zichzelf gaan oplossen. De keuze van de Vlaamse regering om de beslissing over het statiegeld op blik uit te stellen is daarom wellicht niet onverstandig, omdat we simpelweg niet weten hoe mensen gaan reageren: bekijkt men de meerprijs als een vergoeding om ongewenst gedrag te mogen stellen, en waarom? En indien dat zo zou zijn: hoe kunnen we dat vermijden?

De federale regering zou haar beslissing om de werkloosheidsvergoeding degressief te maken ook beter nog wat uitstellen. Men heeft op dit moment wellicht te weinig zicht op hoe deze maatregel zal uitpakken bij verschillende groepen mensen: sommigen zullen in alle vrijheid kunnen kiezen hoe ze reageren op de maatregel, anderen zullen tot een bepaalde keuze gedwongen worden. Voor die mensen is het belangrijk dat ze weten hoe ze in die gedwongen keuze zullen worden begeleid: de zoektocht naar een zinvolle job, goede arbeidsomstandigheden, correcte verloning, eventueel extra opleidingen.

Voor alle duidelijkheid: mensen moeten tot werk gestimuleerd worden. Maar financiële prikkels invoeren om macro-economische doelstellingen te halen, zonder een flankerend beleid te voeren dat aandacht heeft voor de zeer verschillende situaties waar mensen zich in bevinden, zou een verantwoordelijke overheid onwaardig zijn.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content