Ludo Bekkers
‘Avant-gardisten van toen en nu gaan de strijd aan’
In de expo ‘The Power of the Avant-Garde, now and then’ in BOZAR gaan hedendaagse kunstenaars de confrontatie aan met de geschiedenis van de avant-garde.
De term avant-garde heeft een militaire connotatie. Het gaat om een legerafdeling die de voorhoede is van het gros van de troepen. Het is niet verwonderlijk dat in de beeldende kunst diezelfde term gebruikt wordt om het werk van kunstenaars te benoemen die aan de spits staan van vernieuwing. Maar ook van ommekeer, van revolutie, van stellingname tegen de heersende orde om die mede te veranderen.
Het is even voor en rond de Eerste Wereldoorlog dat in Europa bewegingen ontstonden die gingen experimenteren met nieuwe kunstvormen. Tussen 1895 en 1920 ontstonden overal in Europa groepen kunstenaars die experimenteerden met nieuwe kunstvormen. Het was de gouden tijd van de historische avant-garde: in een wereld waar de tijd al maar sneller scheen te gaan, de industriële vooruitgang internationaal zich razendsnel ontwikkelde en het gebruik van machines de traditionele ambachten ging vervangen, braken de kunstenaars met de tradities en gingen op zoek naar een nieuwe beeldtaal.
Sociale revolutie
Zij werden in zekere zin de profeten van de plastische maar ook van een sociale revolutie. Waar het impressionisme het naturalisme had verdrongen om een nieuwe “zienswijze” te ontwikkelen gingen de toenmalige avant-gardisten nog vele stappen verder. Traditionele weergave van de realiteit was uit den boze, hun inspiratie ontstond uitsluitend uit hun verbeelding en vanuit een bekommernis om plastisch te vertalen wat in de tijdsgeest aan de gang was. De sociale, economische en mentale omwentelingen die voor de deur stonden en waarvan de eerste sporen al in de geesten doorgedrongen waren, zette hen aan om die ook in hun kunst te vertalen. Het klassieke schilderij werd vervangen en bestond niet meer uit het afbeelden van een imaginaire realiteit, maar door het creëren van futuristische composities die, soms vanuit kubistische vormen, soms vanuit loutere fantasie tot een nieuw beeldalfabet kwamen. Mooi en attractief waren niet de eerste zorgen maar wel een boodschap brengen met een aan de toekomst gebonden visie.
Het was een totaal nieuw verschijnsel in de kunst en publiek noch kritiek wisten er blijf mee. De dreiging voor een oorlog in de periode voor 1914, na veertig jaar vrede, was onderhuids voelbaar. Onrust en onwetendheid bij de bevolking wakkerden de onzekerheid aan en nu verscheen er een kunst die die onzekerheid nog accentueerde. Maar de avant-garde kunstenaars vonden het middel om die geestelijke wanhoop te kanaliseren. Sommigen schreeuwden die plastische uit zoals de leden van de groep “Die Brücke” en “Die Blaue Reiter” in Duitsland, de Futuristen in Italië en de Russische “kubofutursiten”. Anderen drongen aan op een haast filosofisch bedachte beeldtaal die zich later zou ontwikkelen tot de abstractie.
Parcours van de avant-garde
Die hele weg is nu te volgen op een prachtige tentoonstelling in BOZAR die gemaakt werd door Ulrich Bischoff, tot 2013 directeur van de Galerie Neue Meister in het Staatsmuseum in Dresden. Hij bedacht een parcours (uitstekend bijgestaan door de kunstenaar Richard Venlet die de scenografie bedacht) waarin niet alleen markante voorbeelden van de diverse avant-gardebewegingen te zien zijn maar nodigde ook hedendaagse kunstenaars uit om een confrontatie aan te gaan met werk van hun voorgangers. Dat leidt tot verrassend maar niet altijd overtuigende resultaten. Het heeft weinig zin om deze expositie in detail te becommentariëren maar het is opvallend hoe hoog de kwaliteit van de werken is. Het zijn niet de klassieke “blockbusters” maar uitgezochte parels en de schilderijen van de Belgische kunstenaars die in het opzet van de tentoonstelling passen zijn van een voortreffelijke kwaliteit. De integratie van hedendaagse kunstenaars met hun keuze uit het avant-gardistische repertoire geeft de rondgang in de expositie een dynamiek die de aandacht gaande houdt en aanscherpt.
Tentoonstelling : “The Power of the Avant-Garde, now and then“, Brussel BOZAR nog tot 22 januari.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier