‘We worden verlamd door de angst die populisten ons aanpraten’

AVIEL CAHN (LINKS) EN SIDI LARBI CHERKAOUI 'We begrijpen blijkbaar niet meer dat iemand verschillende identiteiten kan hebben.' © Imagedesk

Kunsthuis, de koepel boven Opera en Ballet Vlaanderen, maakt zich op om onder leiding van Aviel Cahn en Sidi Larbi Cherkaoui een heel jaar voorstellingen rond het thema ‘Borderline’ te brengen. Want grenzen zijn weer helemaal actueel. Maar hoe politiek moet kunst eigenlijk zijn? ‘Een voorstelling heeft een veel grotere emotionele impact dan een opiniestuk.’

‘Het publiek van de opera wordt veel te vaak overschat’, zegt Aviel Cahn, intendant van Opera Vlaanderen, als we hem samen met Sidi Larbi Cherkaoui deze zomer in Avignon treffen. Te klagen hebben de heren niet: vorig jaar was een recordjaar in bezoekersaantallen voor de opera, en hun werk wordt tot ver buiten de grenzen van Vlaanderen bejubeld door pers en publiek. Sidi Larbi Cherkaoui, die sinds één jaar aan het hoofd staat van Ballet Vlaanderen, brengt tijdens het theaterfestival opnieuw het gelauwerde Babel op de Cour d’honneur, de meest prestigieuze plek van de hele stad. ‘Als we opera zouden maken zoals we denken dat het publiek het wil, dan zou ons publiek snel uitsterven’, zegt Cahn. ‘Wij doen wat anders, en dat is een van de redenen waarom wij internationaal zo succesvol zijn.’

Dit seizoen staan jullie voorstellingen in het teken van het thema ‘Borderline’.

AVIEL CAHN: Grenzen zijn vandaag helaas weer actueel. We kunnen met dat thema heel veel verschillende kanten uit. In de opera brengen we de grote, existentiële verhalen. Het seizoen begint met De zaak Makropoulos, over een vrouw die eeuwig wil leven. En verder brengen we De Vliegende Hollander, over een man die niet kan sterven. Beide voorstellingen spelen zich af op de grens tussen leven en dood. Alle opera’s van dit jaar gaan over zo’n dilemma dat zich op een belangrijke grens afspeelt. De politiek heb ik dit jaar aan Larbi overgelaten. (lacht)

Is de grens tussen dans en opera nog zo’n border?

SIDI LARBI CHERKAOUI: Die hoort er zeker bij. De artistieke tandem die we als ballet met de opera en Aviel hebben, is bijzonder stimulerend. Dit seizoen zal ik bijvoorbeeld een creatie maken die gebaseerd is op het Requiem van Fauré waarbij mijn dansers het podium delen met het koor van de opera. Ik kijk daar erg naar uit.

CAHN: Het operapubliek is heel nieuwsgierig naar de dansvoorstellingen. Dat is geweldig. Wij waren eerst wat bezorgd over het ballet: Ballet Vlaanderen ging door enkele dalen en de verkoopcijfers waren zeker niet altijd even goed. Maar sinds de komst van Larbi is het geen enkel probleem meer om de zalen uitverkocht te krijgen.

Er was veel protest tegen die opgelegde fusie van opera en ballet. Nu klinkt het als het beste wat jullie had kunnen overkomen.

CHERKAOUI: Ik ben blij met de weg die we hebben gekozen, omdat we zo veel verschillende disciplines kunnen combineren. Wordt dat Requiem een dansvoorstelling of een klassiek concert? Ik zou het niet kunnen zeggen.

Het gevolg van die vernieuwingsdrang is wel dat een heel aantal dansers het ensemble heeft verlaten.

CHERKAOUI: Op het einde van ons eerste seizoen, zijn er acht dansers vertrokken en in december hadden we er al zeven laten gaan. Wel, in München zijn er bij het aantreden van een nieuwe artistiek directeur 44 mensen vertrokken. In vergelijking met buitenlandse huizen valt het dus goed mee. Er zijn ook mensen die een persoonlijke reden hadden waarom ze zijn opgestapt. Ze konden elders een betere positie krijgen, of kregen hier niet de rollen die ze ambiëren. Ik was niet de oorzaak van al die ontslagen, zo belangrijk ben ik niet.

Wordt jullie gevraagd om af en toe nog een klassieker te spelen?

CAHN: De raad van bestuur keurt onze plannen altijd met veel enthousiasme goed. Pas als mensen denken dat we provoceren om zomaar wat te provoceren, hebben we een probleem. Vijf jaar geleden hebben wij Aufstieg und Fall der Stadt Mahagonny van Kurt Weill en Bertolt Brecht opgevoerd. Dat was een schandaalopera waar ons abonnementspubliek niet van gediend was. Het was vorig seizoen de laatste reprise en de zalen zaten allemaal vol. Oudere abonnees die de voorstelling de eerste keer niet konden smaken, kwamen me nu vertellen dat ze ervan hadden genoten. Het operapubliek heeft de reputatie conservatief te zijn, maar nieuwsgierig. Vlaanderen is daar een uitzondering op. Toen Gerard Mortier in Parijs Alban Berg programmeerde, kreeg hij van zijn publiek te horen dat het te modern was. ‘Dat is honderd jaar oud en het is u te modern?’ was zijn antwoord. (lacht)

Alles kan. In de Munt werd met Sweeny Todd zelfs een musical opgevoerd.

CAHN: Wij hebben ook al Candide van Leonard Bernstein geprogrammeerd, en ik ben even van plan geweest om Fiddler on the Roof op te voeren.

Wat is het verschil tussen opera en musical?

CAHN: Musicals zijn entertainment. In het beste geval is de muziek goed, maar in het slechtste geval heeft een musical twee hitjes die de hele avond herhaald worden. Succesvolle musicals zijn meestal van een ander intellectueel niveau. Kijk maar naar hoe moeilijk Judas Producties, dat alternatieve musicals probeert te spelen, het heeft.

CHERKAOUI: Toen ik jong was, heb ik zelf ook even in die commerciële wereld rondgelopen. Dus ik ken daar wel wat van. Er zijn heel interessante musicals gemaakt, maar het wordt gevaarlijk als ze zo succesvol zijn dat ze een marktwaarde krijgen. Kijk naar Cirque du Soleil. Dat heeft in zijn beginjaren de circuswereld helemaal op z’n kop gezet. Later is dat een systeem geworden en wordt het succesnummer keer op keer herhaald.

In de VS is de politieke musical Hamilton een gigantisch succes.

CHERKAOUI: Terecht, de teksten zijn uitstekend. Het is geweldig dat uitgerekend zo’n politiek verhaal, over hoe zwart Amerika een stem heeft gekregen, het zo goed doet.

Waarom programmeert u dit seizoen met het ballet politieke voorstellingen?

CHERKAOUI: Ik heb het gevoel dat we vandaag gedwongen worden om te kiezen: zijn we Belg of Vlaming? Zijn we voor Europa of tegen? Zijn we wereldburger of niet? Die grenzen worden weer strak getrokken. We begrijpen blijkbaar niet meer dat iemand verschillende identiteiten kan hebben. We verwachten van elkaar dat we consequent zijn, terwijl dat misschien de minst interessante manier is om naar mensen te kijken. Ik ben Marokkaan en Vlaming, ik werk in Antwerpen, maar ik heb ook in New York gezeten en vervul tegelijkertijd een opdracht in München. Die tegenstrijdigheden die in elke mens zitten, komen samen in het lichaam van de dansers.

Onze voorstelling Spartacus raakt heel veel verschillende snijvlakken. De Romeinse mythe over een slaaf die zijn volk probeert te bevrijden, is bewerkt door de Russische choreograaf Joeri Grigorovitsj. We dachten dat hij met de voorstelling iets wilde zeggen over het Moskou waarin hij leefde, maar hij beweert dat hij zich gewoon heeft gebaseerd op de Amerikaanse blockbuster. Die dubbelzinnigheid – wie denkt er nu dat een Russische choreograaf zich door Hollywood laat inspireren? – maakt het alleen maar interessanter.

Mensen verlangen altijd en overal rechtlijnigheid, terwijl die soms gevaarlijk is. Dat is een van de redenen waarom we Chronicle van Martha Graham volgend jaar brengen. Ze heeft dat in 1936 gemaakt, eigenlijk was het een aanklacht tegen het fascisme. Ik denk dat het belangrijk is dat we daar vandaag weer over nadenken. Mensen worden te veel aangemoedigd om zichzelf te reduceren tot iets heel eenvoudigs.

Veel mensen voelen zich daar comfortabel bij.

CHERKAOUI: Als ze honderden keren te horen krijgen dat ze alleen maar Vlaming zijn en geen Belg kunnen zijn, of andersom, zullen ze dat ook beginnen te geloven. Ik heb veel gereisd en met heel veel verschillende mensen mogen samenwerken. Dan wordt het eenvoudiger om de complexiteit van de wereld te begrijpen.

Leven jullie niet in een bubbel? Mensen als Donald Trump en Marine Le Pen zijn echt wel populair.

CAHN: Wij hebben het geluk de hele wereld af te reizen, voor ons is het makkelijk om in te zien dat diversiteit een verrijking is. Maar ik begrijp de kiezers die voor mensen als Trump stemmen wel. Voor de aangebrande politieke klasse waar Hillary Clinton toe behoort, wil niemand stemmen. Hier bij ons zijn de socialisten meer bezig met elkaar te bevechten dan met een coherent beleid uit te werken voor de toekomst. De democratische partijen zijn zichzelf aan het vernietigen. En dan worden alternatieve stemmen zoals die van Trump, maar ook van Beppe Grillo in Italië bijvoorbeeld, vanzelf populair.

CHERKAOUI: Ik vond het brexitreferendum wel interessant. Daar werd de democratie gewoon misbruikt door populisten. Misschien heeft 52 procent voor een brexit gestemd, maar de helft van de kiezers wist niet waar ze voor kozen. Ze hadden geen flauw benul van wat de alternatieven precies inhielden.

CAHN: Het pleidooi van het andere kamp was niet overtuigend. In plaats van een positief verhaal te vertellen over Europa, maakten ze iedereen alleen maar bang. Ik miste in die campagne iedere vorm van idealisme. Dat is gevaarlijk. Adolf Hitler is ook aan de macht gekomen omdat iedereen zo ontevreden was over de regerende politici.

CHERKAOUI: De angst die we ons door populisten laten aanpraten, verlamt ons vandaag. Ik zou soms ieders schouders willen masseren, en fluisteren dat het allemaal wel goed komt. Maar Europa heeft last van een heel agressief virus. Als een piloot van German Wings 120 mensen vermoordt, is hij labiel. Maar als een Arabier zoiets doet, brandmerken we hem meteen als een moslimterrorist.

CAHN: Dat is weer wat anders. De Islamitische Staat heeft de actie van die piloot niet opgeëist, en Pegida heeft ook niet laten weten dat ze hem daarnaartoe hadden gestuurd.

CHERKAOUI: Mensen hebben tegenwoordig geen empathie meer, ze kunnen zich niet meer in anderen verplaatsen. We zouden meer buiten moeten komen en met elkaar meevoelen.

Is de politieke boodschap het belangrijkst in jullie werk?

CHERKAOUI: Ik ben altijd op zoek naar mensen wier werk ik zowel inhoudelijk als vormelijk aantrekkelijk vind. Dat is even belangrijk.

CAHN: Er zijn ook makers in wier oeuvre politiek volledig afwezig is. Dat kan evengoed interessant zijn. Wat mij en Larbi verbindt, is ook niet per se die interesse voor politiek, maar de complexe achtergrond die we allebei hebben. Dat kleurt de manier waarop we allebei naar de werkelijkheid kijken.

Kan een kunstenaar in een dansvoorstelling evenveel kwijt over politiek als in een opiniestuk?

CHERKAOUI: Ik zou een voorstelling eerder met een gedicht vergelijken. Het roept associaties en gevoelens op. De choreograaf kan er wel een zekere morele richting in aangeven, maar het blijft gelukkig toch altijd dubbelzinnig wat de exacte boodschap van een voorstelling is. In een krant staat alles zwart op wit.

CAHN: Door de muziek, de bewegingen en het decor heeft een voorstelling een veel grotere emotionele impact dan een opiniestuk.

Komen er weleens politici naar een voorstelling kijken?

CAHN: Jan Jambon heeft een abonnement op de opera en betaalt dat netjes elk jaar. Monica De Coninck komt ook regelmatig kijken, maar het hangt er wat van af. Helaas zien nog niet alle politici in hoe belangrijk opera kan zijn. (lacht)

Zijn jullie als groot huis tevreden met de subsidies die jullie hebben behouden?

CHERKAOUI: Mensen begrijpen niet dat wij met dat geld in de eerste plaats werk verschaffen. Een groot operahuis is een kleine stad waar elk seizoen ongeveer duizend mensen aan de slag zijn. Als wij minder geld krijgen, hebben minder mensen werk. Als ik mocht kiezen, zou mijn betastinggeld alleen naar cultuur en biologische voeding gaan. Maar mij komt niemand vragen of ik wil dat mijn geld naar de aankoop van militaire vliegtuigen gaat.

Die vliegtuigen verhogen onze veiligheid. Levert kunst ook concrete voordelen op?

CHERKAOUI: Het is zoals met modehuizen. Hebben we Gucci of Dries Van Noten nodig? Natuurlijk. Alles wat wij dragen, is geïnspireerd op het werk van die ontwerpers. Beyoncé heeft werk van Anne Teresa De Keersmaeker, de Zweedse choreograaf Alexander Ekman en zelfs van mij geplagieerd. Popmuziek wordt ook constant gevoed door opera en klassieke muziek. Alles hangt aan elkaar en als je één element weghaalt, dreigt alles te verdwijnen. Haal de bijen weg en je hebt geen fruit meer.

CAHN: Toen ik begon bij de Vlaamse Opera, wilde ik alle Vlamingen ervan overtuigen dat de Vlaamse samenleving slechter af zou zijn zonder opera. Kunst is zoals tandenpoetsen. Je kunt goed leven zonder je tanden te poetsen. Maar na een tijdje begint je mond te stinken en valt je gebit uit. Dat is wat er met een samenleving zonder cultuur gebeurt.

Opera Ballet Vlaanderen begint het seizoen op 14 september met De zaak Makropoulos en op 22 oktober met de dansvoorstelling West. Ondertussen loopt in de A-Tower een tentoonstelling met schilderijen die Koen van den Broek maakte voor de affiches bij de verschillende opera- en balletproducties. Info: www.operaballet.be

DOOR PETER CASTEELS

‘Ik begrijp de kiezers die voor mensen als Trump stemmen wel.’ Aviel Cahn

‘Als ik mocht kiezen, zou mijn betastinggeld alleen naar cultuur en biologische voeding gaan.’ Sidi Larbi Cherkaoui

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content