An-My Lê: herinneringen aan de Vietnamoorlog

De Amerikaans-Vietnamese fotografe An-My Lê (Saigon, 1960) zet in haar tentoonstelling in het Antwerpse MAS de bezoekers op een totaal fout spoor. Er zijn practige natuurfoto’s te zien die bij nader toekijken minder onschuldig zijn dan ze lijken.

Wat is er aan de hand ? Met haar familie vluchtte An-My Lê in 1975 uit Vietnam tijdens de gewelddadige oorlog die er toen woede en verkaste naar de Verenigde Staten. Maar twintig jaar later keerde ze terug om het Vietnamese landschap te fotograferen in een poging datgene wat ze nu zag te verzoenen met de oorlogsherinneringen uit haar jeugd. Bij terugkeer in de States kwam ze in contact met een groep mannen die, in hun vrije tijd, de Vietnamoorlog re-ensceneerden in de bossen van North-Carolina. Het was voor haar een opportuniteit om getuige te zijn van een collectief verwerken van een oorlogservaring en hoe dat kan voortwoekeren in de psyche van een natie. Later trok ze, nu met militairen, mee naar het woestijngebied, in 29 Palms (Californië) dat sterke gelijkgenissen vertoont met het Iraakse of Afghanistaans terrein en waar mariniers getraind werden voor de oorlogsinterventies daar. Het was een landschap dat sterke geljkenissen vertoonde met het echte oorlogsgebied en nog realistischer werd gemaakt met huizen en andere gebouwen als decorelementen.

In die beide situaties begon de fotografe aan een project dat zowel herinneringen als fictie samen brachten. Wat we op haar foto’s zien is geen zuiver reportagewerk maar een haast lyrische benadering van een getrouwe oorlogsevocatie. Eerst wordt de toeschouwer vooral geboeid door de landschappen die op een haast romantische manier in beeld werden gebracht met zorg voor de zwart-wit verhoudingen en het subtiele spel van licht en tegenlicht. Maar bij aandachtiger kijken ontdekt men vreemde dingen. In het hoge gras ontdekt men een menselijke figuur, een nep soldaat, die er niet thuishoort. In een mooi duinengebied langs een strand ligt een man en wat verder, nauwelijks waarneembaar, een groepje would-be soldaten. Het is de uitbeelding van een sniper die het vijandelijke groepje in het vizier heeft. In een nachtelijk bos zit een kanonnier die net een raket heeft afgevuurd waarvan de lichtsporen lijnen trekken in de lucht. Het zijn niet zomaar prachtige beelden maar voor de fotografe onderliggende reflecties over een oorlog en de gevolgen die ze zelf van onderging.

Het deel “29 Palms” is minder romantisch en concreter, alhoewel. In het uitgestrekte woestijngebied, met de nagebootste barakken en huizen, waar de opschriften met Saddamleuzen niet ontbreken, opereren zowel echte mariniers als figuranten die de Iraakse politie eenheden moeten voorstellen. Hier wordt de oorlog niet nagespeeld maar zo reëel mogelijk voorbereid. En An-My slaagt er andermaal in om er prachtige beelden te maken. Er zijn bijvoorbeeld, in een wijde woestijnvlakte met een berggebied op de achtergond, tankaanvallen aan de gang ondersteund door legervoertuigen. Maar het beeld is, alhoewel realistisch, van een esthetische schoonheid die de toeschouwer niet kan ontgaan. Net door het standpunt dat ze innam, van bovenuit gezien.

Een derde luik omvat zes, op groot formaat gepresenteerde, kleurenfoto’s die betrekking hebben op Amerikaanse militaire missies die buitengevechtsgebied liggen zoals in de Poolstreken, op Antarctica, en op zee met een militair hospitaalschip. Ook in deze reeks die de fotografe “embedded” kon realiseren, gaat haar aandacht niet uitsluitend naar de operaties maar wordt ze ook, minstens even sterk geboeid door de natuurlijke omgeving, het landschap, de zee of de poolvlakten. Het levert realistische documenten op maar met een unieke fotografische benadering.

An-My Lê, hier totaal onbekend, het is haar eerste Europese tentoonstelling, werd een revelatie. Technisch, uiteraard, perfect geeft ze ook blijk van een artistieke visie die haar een verdiende plaats geeft in de fotowereld van haar land en elders. In wat we in het MAS zien vinden we een fotografe die voortdurend op ambivalentie speelt. Ze kan haar poëtische inzichten nooit verbergen maar koppelt er de ambiguë reflectie aan van iemand die de oorlog gekend heeft en een nieuw land heeft leren kennen dat die oorlog veroorzaakte. Haar foto’s, zegt ze, willen laten zien dat oorlog geen zwart-wit verhaal is maar dat er verscheidene manieren bestaan om hem te interpreteren.

Het Antwerpse MAS komt de eer toe haar werk in Europese primeur te tonen in de enorme ruimte van een museumzaal op de derde etage waar zowel de grotere als de midden formaten perfect tot hun recht komen. Het enige nadeel in deze ruimte is het gebrek aan daglicht om de storende reflecties op de ingelijste foto’s te vermijden. Maar dat is inherent aan de visie van de architect geweest en daar moet de museumstaf en het publiek dus mee leven.

Tentoonstelling “An-My Lê, small wars”. Antwerpen MAS, nog tot 31 juli.