ENKELE WEKEN GELEDEN kreeg ik de schrik van mijn leven. Een slimme ondernemer uit de innovatiemetropool Eindhoven kwam zijn nieuwe uitvinding presenteren: de tovertafel. De toverkracht behelsde niet meer dan een projectie van spelletjes op de tafel. Een potje kaart, scrabble, karaoke: de tovertafel kon het allemaal. De bedoeling is vooral om oudjes in een rusthuis bezig te houden. Voor de – vaak commercieel uitgebate – rusthuizen betekent de tovertafel weer een verzorger minder. Besparen dus. Na de verhalen over oudjes in drijfnatte luiers en rotzooirantsoenen van drie euro per dag, moeten ook de animatoren eraan geloven. ‘Nu kunnen de oudjes eindelijk wegzinken in het grote gelukkige niets’: dat was waar het verkooppraatje van de uitvinder op neerkwam. Misschien moesten ze euthanasie maar eens verplicht maken.
WE ZIEN technologie steeds meer als een tovermiddel voor van alles en nog wat. Het fundamentele probleem in de ouderenzorg is natuurlijk dat het aantal ouderen sterk toeneemt, terwijl onze economie mensen zodanig onder druk zet dat er geen tijd meer is voor (mantel-)zorg. Onze steden en dorpen bieden ook nauwelijks ruimte voor ouderen die wat slechter te been zijn. In mijn stad hebben ze onlangs een rusthuis geopend met alle nieuwe snufjes, maar de trottoirs zien er soms uit als die van een derdewereldland, waardoor mijn dappere gepensioneerde overbuurman steeds minder het huis uit komt. Doe dan iets minder snufjes en steek je geld in een behoorlijke stoep. We dreigen te evolueren naar een situatie waarin rijke bejaarden op hotel kunnen, maar minder vermogende oudjes in huis wegkwijnen of worden overgebracht naar een sterfhuis – al dan niet met een tovertafel. Slim is dat.
EEN ANDER VOORBEELD uit een heel ander domein: wifi op de trein. Een buurtbewoner die bij de spoorwegen werkt, onderhield me onlangs uitvoerig over de plannen om draadloos internet aan te bieden in de trein. Minister-van-snufjes Alexander De Croo is daar een groot voorstander van. Maar wat ben je met draadloos internet als treinen zo ranzig en vies zijn dat mensen er geen gebruik van willen maken? Als zetels de talgplekken van een hele generatie dragen en er een stinkende vuilbak in de radiatoren steekt? We hebben het dan nog niet eens over de stiptheid. Ik schrijf dit stukje in een trein tussen Brussel en Antwerpen die een half uur vertraging heeft.
OOK UIT HET LEVEN GEGREPEN: sensoren in de auto. Vroeger reden we met een Opel Combo: een betrouwbaar blik op vier wielen. In onze nieuwe wagen is alles automatisch. Maar soms loopt het wat minder automatisch dan verwacht. We mochten het onlangs meemaken: de lichten flitsten niet vanzelf aan. Tot op de snelweg hadden we het niet door, zo zeer vertrouwden we op de technologie. Toen we het eindelijk in de gaten hadden, duurde het nog even voor we de juiste schakelaar gevonden hadden. Wat bleken er plotseling toch veel knopjes aan dat stuur te zitten! In een wereld waarin robots mensen helemaal hebben gemarginaliseerd, kunnen we de mensen zelf misschien ooit op automatische piloot laten navigeren, maar tot dan blijft alertheid cruciaal.
AL DIE SNUFJES in de wagen doen me ook denken aan de strategie van de tabakssector: je maakt mensen verslaafd, geeft ze een kortstondige shot geluk, en ze denken niet langer aan de gevolgen. Maar ook auto’s met slimme snufjes schaden onze gezondheid en blazen fijnstof in de longen van onze kinderen. De filerecords zouden ons moeten aanzetten om echt slimme vragen te stellen, zoals: hoe kunnen we onze economie inrichten opdat we kunnen wonen én werken op dezelfde plaats? Maar in plaats daarvan stellen honderdduizenden Belgen zich vooral de vraag of hun volgende gesubsidieerde bedrijfswagen wel past bij hun laatste nieuwe iPhone.
DE HELE ECONOMIE riskeert een tovertafel te worden. Het zogenoemde ‘slim’ wordt een lapmiddel. Een appje hier en een appje daar wekken de indruk dat we nog vooruitgaan. Maar als ‘slim’ een surrogaat wordt voor menselijkheid en gezond verstand, boeren we achteruit.
JONATHAN HOLSLAG is professor internationale betrekkingen aan de VUB.
Ook auto’s met slimme snufjes schaden onze gezondheid en blazen fijnstof in de longen van onze kinderen.
