De nieuwe justitieminister Vincent Van Quickenborne (Open VLD) kondigt een strengere handhaving van de coronamaatregelen aan. Wie daarvan de dupe wordt, laat zich raden. ‘Het is: belast de armen, die zijn met meer.’
Op paaszondag 12 april verliet Liliane L. (66) haar zeer bescheiden sociale woning in Leuven voor een wandeling met de hond van haar dochter. Als ze in de buurt van de nabijgelegen nachtwinkel komt, gaat ze op een vensterbank zitten. ‘Het was warm’, vertelt ze aan Knack. ‘Ik moest even uitrusten.’
Vanaf haar rustplaats ziet mevrouw L. (*) een politiecombi arriveren. De agenten wenden zich in eerste instantie tot een gezelschap dat zich voor de deur van de winkel ophoudt. ‘Ik ben dan opgestapt, ‘ zegt Liliane L., ‘maar werd onmiddellijk teruggeroepen. ” Elaba gij!“‘
Wat er vervolgens is gebeurd, is niet helemaal duidelijk. Volgens mevrouw L. verklaarde ze aan de politie dat ze de omstanders weliswaar kende, maar dat de ontmoeting toevallig was. Blijkbaar werd aan die verklaring weinig geloof gehecht. Tot haar niet geringe verbazing kreeg mevrouw L. eind juli een boete in de bus. Ze moet 250 euro betalen vanwege ‘niet naleven verbod op samenscholingen’.
Wanneer de vrouw niet veel later te rade gaat bij de sociale diensten krijgt ze te horen dat ze de ‘minnelijke schikking’ maar beter aanvaardt. Zo niet dreigen er ook nog eens proceskosten. Mevrouw L., die een minimumpensioen geniet en hier en daar nog wat schulden heeft uitstaan, besluit het daarbij te laten en vraagt een afbetalingsplan aan.
Was het zinvol om deze vrouw te beboeten? Feit is dat overtredingen van de coronaregels het afgelopen jaar niet altijd zijn beboet. Om een voorbeeld te noemen: eind juni hokten meer dan honderd studenten van het prestigieuze Europacollege in Brugge samen om het einde van het academiejaar te vieren. Wanneer de politie ter plaatse komt, merkt ze dat zowat alle coronamaatregelen aan de laars worden gelapt. Bovendien, zo meldt de lokale editie van Het Laatste Nieuws, krijgen de agenten ‘ook nog eens allerlei verwensingen naar het hoofd geslingerd’. Toch volgen hier geen pv’s en boetes. Een verklaring voor deze straffeloosheid is te lezen in Het Nieuwsblad een week later. Tijdens de gemeenteraad van Brugge meldt burgemeester Dirk De fauw (CD&V) dat de studenten zich per brief hebben geëxcuseerd. Bovendien zijn het ‘internationale ambassadeurs van onze stad. Ik zou niet willen dat ze hier met een slecht gevoel vertrekken. Zij zullen later Europese topfuncties bezetten.’
Het probleem is dat je bijna onmogelijk kunt bewijzen dat je níét in de fout bent gegaan.
Wanneer Knack contact opneemt met De fauw ontkent hij niet dat hij die uitspraken heeft gedaan. ‘Maar met klassenjustitie heeft dit niets te maken’, zegt hij. ‘In Brugge krijgt niemand een coronaboete na een eerste overtreding. Die zijn er alleen voor wie hardleers is.’
Paniek
Yassine Boubout, een jonge jurist en activist, mag zich inmiddels een ‘coronaboete-expert’ noemen. Het afgelopen half jaar hielp hij liefst 274, meestal jonge mensen bij het aanvechten van dergelijke boetes. Dat was geen eenvoudige klus. ‘Het probleem is’, vertelt hij, ‘dat je bijna onmogelijk kunt bewijzen dat je níét in de fout bent gegaan. Een van de jongeren die ik heb geholpen vertelde me dat hij een boete kreeg terwijl hij aan een bushalte stond. Volgens de politie hoorde hij bij een samenscholing die zich aan die halte had gevormd. De jongen vertelde me dat hij niets te maken had met die groep. Maar hoe kun je zoiets bewijzen? Je kunt proberen getuigenverklaringen te verzamelen, in de hoop dat de getuigen zullen bevestigen dat jij er niets mee te maken had, maar probeer zoiets maar eens te regelen. Dat is zo goed als onmogelijk.’
Of de tussenkomsten van Boubout veel hebben uitgehaald, is op dit ogenblik nog niet duidelijk. De meeste van de door hem behandelde zaken zijn nog altijd hangende. ‘In een aantal heel duidelijke gevallen heb ik rechtstreeks contact opgenomen met de parketten. Dat ging dan bijvoorbeeld over mensen die op weg naar hun werk een boete kregen omdat ze een niet-essentiële verplaatsing zouden hebben gemaakt. In zulke gevallen hebben we attesten van de werkgever naar de parketten gestuurd. Een aantal parketten heeft laten weten dat er een seponering zal volgen. Van de overige zaken kennen we de uitkomst nog niet.’
Op veel kwijtscheldingen rekent Boubout niet. ‘Veel jongeren hebben in de eerste plaats contact met me opgenomen omdat ze in paniek waren. 250 euro konden ze gewoon niet betalen. Soms zijn ze ook duidelijk in de fout gegaan, of is het onmogelijk om te bewijzen dat ze ten onrechte werden beboet. In zulke gevallen heb ik telkens aangeraden om aan de rechter een vermindering van de boete te vragen. Het is hun enige kans.’
De Belgische coronaboetes zijn, ook in vergelijking met andere Europese landen, aan de forse kant. Mede daarom vroeg het Brusselse Steunpunt voor de Diensten Schuldbemiddeling al in mei aan gezondheidsminister Alain Maron (Ecolo) om bij het uitdelen van boetes ook rekening te houden met de sociale achtergrond van de overtreder. De boetes zouden volgens het Steunpunt ‘vooral de armste en jongste lagen van de bevolking’ treffen. ‘Zonder dergelijk gedrag te willen goedpraten, kunnen we toch stellen dat het ongetwijfeld moeilijker is om de lockdownmaatregelen na te leven voor mensen die geen tuin hebben of die in kansarmoede leven en bijgevolg precair gehuisvest zijn.’
Dat dergelijke overwegingen niet tot alle bestraffende overheden zijn doorgedrongen, lijkt duidelijk. Sterker nog. De indruk ontstaat dat die laag van de bevolking nog meer werd geviseerd. ‘Ik kan niet bewijzen dat hier aan ethnic of social profiling is gedaan,’ zegt Boubout, ‘maar ik stel wel vast dat de mensen die bij mij kwamen aankloppen heel sterk op elkaar leken. Het gaat over jonge mensen, zonder geld en met een kleur. Ik kan me moeilijk van de indruk ontdoen dat de politie in de ene wijk veel lakser optreedt dan in de andere. Denk bijvoorbeeld aan dat grote straatfeest aan het Flageyplein in Elsene, eind juni. Is het toeval dat in die rijkere, witte Brusselse wijk niemand werd beboet? Ik hoorde precies dezelfde opmerkingen in Antwerpen. Op het Zuid was het blijkbaar veel makkelijker om samen te scholen dan in Borgerhout of op het Kiel.’
Stereotypering
Welke groepen worden het vaakst getroffen door coronaboetes? In het Verenigd Koninkrijk is de kwestie onderzocht door de politie zelf. Tussen 27 maart en 25 mei werden daar iets meer dan 17.000 coronaboetes uitgeschreven. Een onderzoek naar de achtergrond van de beboete burgers legde een duidelijke ‘raciale disproportie’ bloot. Vooral zwarte en Aziatische mannen tussen de 18 en de 34 jaar bleken in de statistieken oververtegenwoordigd: ze kwamen, relatief gezien, twee keer zo vaak voor als hun blanke leeftijdsgenoten.
Uiteraard kan dat betekenen dat jonge zwarte en Aziatische mannen minder geneigd zijn om de coronaregels te respecteren. Maar die cijfers kunnen natuurlijk ook iets vertellen over de politie, en haar neiging om etnisch of sociaal te profileren. Dat soort profilering is geen verzinsel. Professor criminologie Stefaan Pleysier (KU Leuven) wijst onder meer naar studies van de Schotse criminologen Susan Mc Vie en Lesley McAra. Uit hun onderzoek blijkt dat jongeren uit achtergestelde wijken en uit eenoudergezinnen aanzienlijk meer kans maken om in aanraking te komen met de politie dan jongeren uit de meer welvarende wijken of van tweeoudergezinnen. Kansarme jongeren lijden onder stereotypering, stellen de professoren. Maar ook het feit dat ze vaker op straat rondhangen speelt hierbij een rol.
Die laatste factor is mogelijk ook relevant in het verhaal over coronaboetes. Zoals het Steunpunt voor de Diensten Schuldbemiddeling al aanstipte: in je kot blijven, is een pak minder lastig voor wie beschikt over een groot huis en een tuin.
‘Het is ongetwijfeld ook een armoedeprobleem’, zegt Yassine Boubout. ‘En dat probleem kan de politie natuurlijk niet oplossen. Maar ze kan er wel rekening mee houden. In plaats van onmiddellijk te beboeten, kun je ook waarschuwen en sensibiliseren. In verreweg de meeste gevallen die ik onder ogen heb gekregen, was er geen sprake van eerdere waarschuwingen.’
Het is een copy-paste van de wetgeving rond de GAS-boetes, gemaakt om het verzet te bemoeilijken.
Voor voormalig vrederechter en justitiewatcher Jan Nolf is het helder. ‘De coronaboetes zijn het prototype van klassenjustitie’, stelt hij. ‘Je legt een zeer hoog bedrag op, zonder rekening te houden met het inkomen en de omstandigheden.’ Bovendien, zegt Nolf, wordt het vooral de minder gegoede burger bijzonder moeilijk gemaakt om de boetes aan te vechten. ‘In feite is het een copy-paste van de wetgeving rond de GAS-boetes. Dat is wetgeving die gemaakt is om het gemakkelijk te maken om te straffen en het verzet te bemoeilijken. Het resultaat is ernaar. Ongeveer één op de duizend GAS-boetes wordt aangevochten. Dat mag ook niet verbazen. Je riskeert er een rechtsplegingsvergoeding van 1400 euro mee.’
Luisterend oor
En er is nog een reden waarom coronaboetes vooral de onderste laag treffen, meent Nolf. ‘De mensen die deze boetes ontvangen, zijn vaak de mensen die geen kranten lezen, de regels niet snappen of in de war zijn. Dat is ook niet zo gek. Eerst werden mondmaskers afgeraden, want er waren er niet genoeg voor de zorgsector. Nu zijn ze verplicht. Hier in Brugge, bijvoorbeeld, is er een mondmaskerplicht. Als ik hier de deur uitga, is mijn eerste bekommernis: ben ik mijn masker niet vergeten? Dat zegt veel over mijn positie. Ik herken ze zo, de mensen die een overtreding begaan en de boetes zullen krijgen. Dat zijn mensen met honderd andere bekommernissen. Dat kun je niet zeggen van de studenten van het Europacollege in Brugge. Zij weten heus wel wat de regels zijn. Zij worden daarover maximaal geïnformeerd. Door hen niet te beboeten geef je een compleet verkeerd signaal. Je bevestigt bij jongeren die straks de topfuncties zullen bekleden het idee dat de wet niet telt voor hen: “Straffen zijn er voor het plebs. Voor jou zijn er marges die voor anderen niet bestaan.”‘
Boetes, zegt Nolf, hebben in de eerste plaats een pedagogische functie. Maar de les die de overheden hier geven, is volgens hem een hele bedenkelijke. De ene mag meer dan de andere. ‘Het is: taxer les pauvres, ils sont plus nombreux (belast de armen, ze zijn met meer, nvdr) . Het cynische is dat de onderklasse hier het meeste heeft betaald voor een systeem dat straks nauwelijks tijd zal hebben om hun wederwoord te horen. De files aan de politierechtbanken zullen lang zijn. Justitie zal geen tijd hebben om een luisterend oor te zijn. Dat is een vraag die ik al veel langer stel. Wanneer zullen deze mensen eens de kans krijgen om echt gehoord te worden?’
Het brengt ons bij misschien wel de meest essentiële vraag. Sinds maart zijn in ons land meer dan 100.000 coronaboetes uitgeschreven. Maar hebben al die boetes enig effect gehad? Hebben ze op een of andere manier bijgedragen aan het probleem waar ze voor zijn uitgevonden: de volksgezondheid? ‘Ik vrees dat ze vooral contraproductief hebben gewerkt’, zegt Nolf. ‘De gezondheidsproblematiek legitimeert niet alles. Als je een draagvlak wilt behouden, moet je een pedagogisch traject volgen. Alleen dat traject is duurzaam. Justitie die blind en wreed is, ondermijnt het draagvlak en werkt contraproductief. Ze zorgt voor een bitterheid bij wat men de onderlaag van de maatschappij noemt: de mensen die hun weg niet vinden in de recentste informatie op het internet, de digibeten, de mensen die de regels niet begrijpen en het bord dat de mondmaskerplicht aangeeft niet hebben gezien. Dat zijn mensen die al een traject van uitzichtloosheid achter de rug hebben. Ze hebben het deksel al zo vaak op de neus gekregen. De zoveelste klap maakt de verbittering alleen maar groter. Ik denk dat we allemaal weten waar dat soort blinde repressie toe leidt.’
Tot slot, nog iets over Liliane L., de vrouw die voor haar coronaboete een afbetalingsplan vroeg. Ze ontving inmiddels een document van justitie. Daarin wordt ze, in het Frans, gevraagd waarom ze een afbetalingsplan aanvraagt. Haar antwoord: ‘Niet veel pensioen en ik heb ook andere betalingen te doen.’ Gevraagd of ze de boete in 2, 3, 4, 5 of 6 schijven wil afbetalen, koos ze voor optie 6. Ze wacht nog op antwoord.
(*) Naam en adres bekend bij de redactie.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
