10 Gouden Tips om de verkiezingen 2014 te winnen

Verplichte lectuur voor elke politicus die bij de verkiezingen volgend jaar op een lijst staat.

Op amper een half jaar voor de verkiezingen 2014 is het allerminst duidelijk waarover de campagne zal gaan en welke standpunten de partijen daarin zullen verdedigen. Het beloven ook spannende verkiezingen te worden. Wordt de N-VA incontournable of is de houdbaarheidsdatum van Bart De Wever voorbij en zakt zijn partij daardoor tot een resultaat dat de andere partijen de ruimte geeft om hem te negeren?

En de inzet is hoog. Er zijn nu toch wel echt heel dringend maatregelen nodig om ons land economisch uit het slop te halen. Hoe gaan de partijen die in mei volgend jaar naar de gunst van de kiezer dingen, dat realiseren? Daarnaast is het uitkijken of de N-VA het confederalisme met mogelijk verregaande gevolgen voor het voortbestaan van het land op de agenda kan zetten.

Wat is er nodig om de verkiezingen 2014 te winnen? Knack.be deed een rondvraag bij 10 Wetstraat watchers en houdt daar 10 Gouden Tips aan over. Verplichte lectuur voor elke politicus die volgend jaar op een lijst staat.

Er is nu wel lang genoeg om de hete brij heen gedraaid. Het wordt tijd dat iemand wat lef laat zien. De mensen willen niet meer horen dat iederéén moet besparen of dat het hier nog meevalt in vergelijking met sommige buitenlanden. Doekjes voor het bloeden, gerommel in de marge, mirakeloplossingen allerhande: ze hebben er zo langzamerhand hun buik van vol.

Voor veel kiezers gaat het nu weer om de essentie en dat is een standvastige en op elk vlak veilige samenleving. Ze willen dat iemand hen in alle eerlijkheid zegt hoe de zaken ervoor staan en vervolgens duidelijke keuzes maakt. Want dat is de enige manier om ervoor te zorgen dat de Belgen (of de Vlamingen zo u wil) op termijn weer op beide oren kunnen slapen.

Vertel hen dus – en meen het alsjeblief ook – dat het voor jou cruciaal is dat hun kind zonder problemen kan worden ingeschreven in een school in de buurt, dat hun spaarboekje veilig is en hun pensioen gegarandeerd. Wie uit het gekrakeel van alledag durft te stappen om back to basics te gaan, zou wel eens een heel succesvol verhaal kunnen schrijven.

‘Er bestaan geen gouden tips. Anders waren die – na al die verkiezingen – al lang gevonden. Of paste elke partij ze toe, zodat ze geen effect meer zou hebben. Bijkomende bedenking: alle verkiezingen zijn gelijk, maar er zijn nooit twee dezelfde. Wat werkt in de ene verkiezing werkt daarom niet (op dezelfde wijze) bij een andere verkiezing: partij, context, kiezer, … evolueren immers.

Daarenboven komt de campagne altijd te laat. Wie denkt om nog tijdens de campagne, als al die partijen, kandidaten en thema’s om de aandacht van de kiezer schreeuwen, nog het grote verschil te kunnen maken, vergist zich. De beste campagne is die buiten de campagne, de non-campagne: de kiezer moet bij wijze van spreken nog voor de campagne ervan overtuigd worden dat een partij of politicus hét antwoord is op de vraag van het moment. Bepalen wat de vraag van het moment is, is dus zoveel belangrijker dan de kiezer ervan overtuigen dat de partij het beste antwoord heeft. Kiezers met een bepaalde opinie zullen in de lawine van argumenten moeilijk intellectueel te overtuigen zijn. Bepalen waarover ze moeten nadenken is dus een meer haalbare strategie dan bepalen wat kiezers denken. Kiezers met argumenten op andere gedachten brengen is geen makkelijke opdracht. Argumenten zijn immers niet enkel redelijke, intellectuele proposities voor of tegen een bepaalde stelling. Emoties en charisma spelen ook mee.

Hoe dan ook moet er een baseline zijn, een rode draad. Er zijn zoveel kandidaten, ideeën, partijen, beleidsniveaus, formats en programma’s dat veel kiezers hun weg zullen verliezen. En niet eens moeite willen doen om het geheel te overzien. Vandaar de grote behoefte aan duidelijke slogans, ankerpunten, centrale boodschappen … die aantonen hoe een partij een probleem, waar dan ook, welk dan ook, zal aanpakken. Wat zijn de kernwaarden? Wat typeert de stijl van de partij? Hoe zal zij problemen in de toekomst aanpakken? Dat kan in een paar trefwoorden, in een alles verbindende gedachte.

Om af te ronden, nog vier afsluitende tips. Dé kiezer bestaat niet. Ten tweede: ga er altijd van uit dat de kiezers slimmer zijn dan gedacht. Ten derde: wees altijd uzelf. Authenticiteit is de absolute beginvoorwaarde. Ten vierde: campagnes moeten af zijn. De kiezer mag je niet licht verontrust achterlaten. Elk detail telt.’

‘Politici moeten authentiek zijn én blijven. Dat is momenteel de grote kracht achter het succes van Maggie De Block. Ondanks de kritiek die ze aanvankelijk te verwerken kreeg, bleef ze zichzelf. Mensen die de politiek niet zo nauw volgen, merken dat. Ook al kennen deze mensen Maggie De Block niet persoonlijk, toch krijgen ze een gevoel van echtheid bij politici zoals haar.’

‘Uiteraard is alleen maar authentiek zijn niet voldoende. Politici (en hun politieke partijen), moeten het momentum meehebben. De thema’s van de partijen moeten aansluiten bij de actualiteit. Op het moment van een economische crisis, ligt het voor de hand dat sociaaleconomische thematieken aanslaan. Bij de voedselcrisis in 1999, stond de wind gunstig voor partijen met groene gedachten. De authenticiteit komt daar dan nog eens bovenop en betekent een meerwaarde. Als partij moet je een figuur naar voor schuiven die de actuele thema’s incarneert en toch zichzelf blijft.’

‘Wat politici soms doen en allesbehalve succesvol is, is voormalige stemmenkanonnen nadoen. Een Guy Verhofstadt is nu eenmaal geen Steve Stevaert, net als een Bart De Wever geen Yves Leterme is. Door te imiteren, verlies je alle authenticiteit en zal je zeker geen verkiezingen winnen.’

‘Volgens mij is er maar één gouden tip en dat is jezelf zijn. Verkiezingen draaien nu eenmaal om mensen. Niet alle kiezers lezen het volledige partijprogramma door, maar de meeste volgen hun gevoel en stemmen op basis van persoonlijkheid en authenticiteit. Dat is een element waar politici, hoe hard ze ook proberen, niets aan kunnen veranderen. Wouter Van Besien bijvoorbeeld, zou nooit geloofwaardig een N-VA-programma kunnen verdedigen, hij heeft dat nu eenmaal niet in zich. Wat hij wel kan doen is zo menselijk mogelijk zijn eigen ideeën uiteenzetten.’

‘Uiteraard geldt dit pas als alle basisprincipes van een politieke partij voldaan zijn. Een partijprogramma moet helder zijn en niet met haken en ogen aan elkaar hangen. Bovendien moeten partijleden op één lijn staan en mogen ze zeker geen ruzie maken. Als alle grondbeginselen van een partij in orde zijn, kan de authenticiteit van een politicus of politica een laatste duwtje geven en het verschil maken tussen winst en verlies.’

‘Als ik er de wetenschappelijke literatuur op nasla, kom ik aan drietal verkiezingstips. Bij twee ervan heb ik persoonlijk reserves. Allereerst is het voor een politicus erg belangrijk om een goed dienstbetoon uit te bouwen. Daarnaast moet je ook sterk lokaal verankerd zijn. Maar door de verruiming van de kiesarrondissementen is dat allemaal iets minder relevant geworden. Wellicht is het tegenwoordig belangrijker om vaak in de media te komen.’

‘Politici moeten ook vooral spreken over zaken die ze zélf belangrijk vinden. Zo hebben de traditionele partijen de laatste jaren veel stemmen verloren aan de N-VA door zich te willen profileren op communautair vlak.’

“Er is bij de mensen grote behoefte aan duidelijkheid. Te veel dingen hangen vandaag in een sfeer van dubbelzinnigheid en onzekerheid, wat aanleiding geeft tot angst en diverse vormen van maatschappelijk contraproductief gedrag. Politici die op een serene, niet-schreeuwerige manier de zaken duidelijk stellen, zouden dan ook wel eens best hoge ogen kunnen gooien. Uit mijn eigen vakgebied denk ik dan bijvoorbeeld aan zaken als het Dexia-dossier, de begroting en de arbeidsmarkt. Vandaag is het wolligheid en onduidelijkheid troef in de officiële communicaties. Vanuit het beleid durft heel duidelijk niemand aan een correcte en volledige analyse voor te leggen aan de bevolking die gemiddeld genomen vrij goed beseft dat de waarheid anders is dan hetgeen vanuit officiële hoek opgelepeld wordt.

In het verlengde van voorgaande punt: om de verkiezingen te kunnen winnen, zal je ook duidelijk moeten aangeven wat je daar wil aan doen. Dat moet niet enkel concreet zijn maar ook significant. Als onze loonkostenhandicap 10% bedraagt en de loonmassa in de Belgische private sector is 135 miljard euro, dan moet je niet afkomen maatregeltjes die in het beste geval voor 1 miljard euro soelaas bieden. Velen voelen het als beledigend aan dat dergelijke mini-maatregelen als substantieel worden voorgesteld. Geloof in de toekomst kan enkel maar weerkeren als de mensen het gevoel krijgen dat de problemen echt onderkend worden en dat de voorgestelde remedies ook worden gepercipieerd als zijnde afdoende.”

Niet dat ik hiermee in de voetsporen van Mia Doornaert of Walter Zinzen wil treden met een pleidooi voor het gebruik van een onberispelijk Algemeen Nederlands. Enfin, ik ben daar wel voorstander van, maar ik vrees dat dit niet noodzakelijk de weg is naar ongebreideld stembusgeluk.

Nee, taalverzorging slaat hier vooral op welke woorden je gebruikt, welke beelden je daarmee oproept en welke maatschappijvisie die ondersteunen. Zoals onder meer zeer scherp uiteengezet door de linguïst George Lakoff. Een terrorist of een ‘freedom-fighter’, burgerslachtoffers of ‘collateral dammage’ … het maakt een wereld van verschil.

Een eerste stap is om niet de taal van je politieke tegenstander te gebruiken, zelfs niet om die tegen te spreken. Een simpel voorbeeld: toen Richard Nixon in een toespraak op tv in volle Watergate-schandaal verklaarde ‘I’m not a crook’ dacht iedereen over hem als … juist.

Zeg dus niet: wij zijn geen Franstalige belastingsregering, want dan denkt iedereen aan … juist.

Zeg ook niet: wij zijn geen eenmanspartij of een partij vol ongeleide projectielen want … juist.

De volgende stap is om je eigen taalgebruik ingang te doen vinden, het te laten overnemen door journalisten, opiniemakers en aanverwanten zonder dat ze het beseffen. Als ze je taal gebruiken, nemen ze ook je maatschappijvisie mee over, of zijn er alleszins veel ontvankelijker voor.

Geen sterker ideologisch wapen dan taalgebruik dat neutraal lijkt.

Zoals het spreken over België als twee democratieën of een tweelandenland. Eerst vooral gebruikt in Vlaams-nationalistische analyses, vervolgens overgenomen door media en analisten, soms bewust, vaak onbewust.

En zo zijn er op alle mogelijke domeinen nog talloze andere voorbeelden te bedenken van terminologie die je best wel of net niet gebruikt, afhankelijk van je plaats in het politieke spectrum.

De partij die het verkiezingsthema kaapt, wint de verkiezingen. Zo heeft de N-VA vorige keer gewonnen op het thema staatshervorming. Louis Tobback kon met de toenmalige SP na het Agustaschandaal vanuit een verloren positie winst boeken met het thema ‘Uw sociale zekerheid’. Als de belastingen de inzet van de verkiezingen worden, wint de Open VLD, of alweer de N-VA natuurlijk, want die hebben ook dat thema gekaapt.

Partijen en kandidaten moeten aanvoelen wat bij de publieke opinie leeft, wat prioritair is voor de mensen. Ik denk dat op dit ogenblik werkgelegenheid met stip op één staat. Kaap het thema en win de verkiezingen, maar pas op voor thema’s die niet tot uw core business behoren. Het is ook belangrijk om consequent te blijven in de standpunten. Niemand wil ‘enerzijds, anderzijds’ horen.

En verder: altijd en altijd en altijd de beste mensen uitspelen. Kiezers stemmen op mensen. Kiezers stemmen op vedetten.

Een denkoefening. We leggen dilemma’s voor aan respondenten die snel en intuïtief moeten kiezen. De vraag is: door wie of wat voelt u zich het meeste aangesproken?

A. door Bart De Wever of de Open VLD?

B. door de N-VA of door Maggie De Block?

De kans is groot dat het antwoord twee keer een mens is. Maar: weliswaar twee keer iemand van een andere partij. De ene keer wint geel, de andere keer blauw.

Nog eentje. Door wie of wat voelt u zich het meeste aangesproken?

A. door de N-VA of door Kris Peeters?

B. door Bart De Wever of de CD&V?

Opnieuw is de kans groot dat de mens wint, schijnbaar paradoxaal de ene keer oranje, de andere keer geel. Begrijpelijk. Want een partij is een kiesvereniging. Wie stemt er nu op een VZW?

Daarom de eerste tip: mensen stemmen op mensen. Met ideeën, die leiderschap tonen. Leadership. Consuls.

Voor de meeste partijen betekent dat: mobiliseer uw vele populaire, lokale figuren in deze voor u voordelige provinciale kiesslag. Voor de veel jongere partij N-VA impliceert dat echter iets anders. Het ontbreekt nog aan kopstukken. Hier moet de nationale figuur de regio kapen. Overal Bart. Van de Westhoek tot Maaseik.

Nog een speelse denkoefening:

Als u zich kunt vinden in het beleid van Maggie De Block, dan stoort u zich waarschijnlijk ook niet aan haar stem of voorkomen. Ze is een vechter, ze werkt hard, en ze doet niet mee aan al die politieke spelletjes.

Dat is veel lof voor Maggie. Maar op welke rationele basis? De neiging om àlles van iemand te waarderen, wat die ook zegt of doet, staat in de massapsychologie al lang bekend als het fascinerende halo-effect. Als ‘Maggie’ iets verricht, is het OK, ook al wijst ze een brave Afghaan uit – waarover zelfs Theo Francken zegt dat die misschien beter hier kon blijven. Steve Stevaert genoot die état de grâce ook ooit, voorheen een Tindemans, en recent was er Yves Leterme. Dit halo-effect speelt een grote rol in het vormen van onze gedachten over mensen. (Daarmee citeer ik bijna letterlijk uit Ons Feilbare Denken van Nobelprijswinnaar en psycholoog Daniel Kahneman.)

Concreet: wie het echt hééft voor een Bart De Wever, zal niet boos worden als die morgen wat linkser wordt, of zijn staatshervorming herformuleert. Een kniesoor dan, die daar om maalt. En dat relativeert meteen de electorale waarde van interne partijdiscussies.

Welke tip volgt daaruit: de partij kan stemmen halen dankzij haar mensen, en steeds minder omgekeerd. Uw mensen moeten uw partij zijn. Laat ‘Maggie’ het volledige liberale verhaal vertellen en haar succes, haar halo-effect, straalt af op heel de Open VLD. Vande Lanotte wordt te weinig als SP.a-er gepercipieerd. Hij moet het bijvoeglijk naamwoord socialistisch vaker gebruiken als hij het over zijn ministeriële maatregelen heeft. Dat helpt zijn noodlijdende partij.

Net zoals er enerzijds een CD&V is, die CD&V heet, en anderzijds een CD&V is, die de naam Kris Peeters draagt. De MP kan halo-gewijs de CD&V helpen om ook buiten het Antwerpse te winnen, door zijn partij wat vaker te vernoemen en te erkennen.

Laatste suggestie: mensen stemmen niet op angsten, maar op dromen. Yes We Can. Change. Voor de N-VA betekent dat: we weten onderhand hoe het niet moet zijn – de Franstalige belastingregering. Vertel nu ook eens hoe het wél zou kunnen zijn. Voor de federale meerderheidspartijen geldt eigenlijk hetzelfde: stop nu maar over het verleden, over de palmares van jezelf. Het indijken van de crisis was een minimum minimorum.

Je gaat met hoe het is de Vlaamse harten niet winnen. Zeg ons nu eens hoe het zou kunnen zijn, als we op jullie stemmen. Spreek over de toekomst. Doe ons een (bescheiden!) belofte. Geef perspectief.

Samengevat, de drie tips: leiderschap. En dat is het primaat van de politiek.

Mijn gouden tip aan partijen: hoed u voor reclamebureau’s die u ‘gouden tips’ beloven om verkiezingen te winnen. Een goede campagne, belooft iedereen, kan het verschil maken. Mijn ervaring leert: goede campagnes zijn héél gemakkelijk te bedenken indien de partij of de politicus ‘goed’ heeft gewerkt. En als partijen – altijd na de verkiezingen – klagen over een slechte campagne, dat moeten ze eerlijk zijn en toegeven dat die slechte campagnes er vaak kwamen omdat er eigenlijk een ‘slecht’ rapport als ‘erg goed’, zo niet uitstekend moest verkocht worden. Mijn zoon lukt daar ook niet in.

Dus geloof ze niet, de pr-mannen die beloven dat ze een ‘slechte’ boodschap/politicus kunnen oppimpen tot iets waarvoor de kiezer valt. Dat Bart De Wever in 2010 zijn campagne kon ophangen aan het meewarig kijken naar het onmachtige clubje ‘staathervormers’ waarvan er nota bene eentje zelf ‘de stekker uittrok’, had zijn basis in het feit dat het kartel met CD&V was ‘gesprongen’ en dat N-VA, als enige Vlaamse ‘beleidspartij’, niét mee onderhandelde. Dat was een bewuste politieke keuze, en daar werd de basis gelegd voor een landslide verkiezingsoverwinning.

Dat, in combinatie met het feit dat alle andere partijen geen fraai rapport hadden om neer te leggen – Leterme I, Van Rompuy I en Leterme II waren niet de meest flitsende kabinetten ooit, en de SP.A en Groen zaten in de oppositie maar deden toch ook een beetje mee – en dat de kiezer hen daarvoor ook niet wilde belonen. Dat in wezen intelligente en zelf zuiverende systeem heet: democratie. Campagnes kunnen sterke maatschappelijke en politieke tendensen versterken, maar zij die er willen tegen ingaan, zijn gedoemd tot mislukken.