Begrotingscrash: Amerika raast – alwéér – op de muur af

Zet u zich alvast schrap daar aan de andere kant van de oceaan: het ziet ernaar uit dat de VS de komende weken weer een ontzettend modderfiguur gaat slaan. En ú zal dat voelen.

De hooghartige Amerikanen die op de bek gaan, er zijn in de rest van de wereld weinig mensen die daar niet een beetje leedvermaak bij voelen. Ernstiger is dat de inzet een nieuwe recessie is die kan overslaan naar de rest van de wereld. Met een crisis in de VS is het namelijk zoals met een dikkerd in een roeibootje: als die begint te wiebelen, wordt iedereen nat.

Het dispuut gaat over de zogenaamde ‘fiscal cliff’. Als Republikeinen en Democraten er niet in slagen om tegen 31 december een akkoord te maken over de begroting, dan worden er op 1 januari automatisch draconische belastingverhogingen en besparingen van kracht. Die kunnen de Amerikaanse groei met gierende remmen tot stilstand brengen.

Bijgevolg is de stemming in Washington weer net als voorheen: beide partijen zitten in de loopgraven alsof er een paar weken niet eens verkiezingen hebben plaatsgevonden. Mitt Romney is allang weer vergeten. In plaats daarvan lachen de Republikeinse leiders Obama’s voorstel om de crisis af te wenden (1600 miljard dollar nieuwe belastingen voor de rijken gekoppeld aan 400 miljard besparingen) vrolijk weg. Een tegenvoorstel is er niet. En ondertussen tikt de klok.

Zwart geld

Je zou nochtans even gedacht hebben dat het voor één keer anders kon gaan. Verkiezingen hebben gevolgen, heet het. En al kon je Barack Obama tijdens de campagne niet verwijten dat hij een al te gedetailleerd programma had, over één ding was hij bijzonder duidelijk: als hij won, wilde hij hogere belastingen voor de rijken.

Het zou natuurlijk naïef zijn om te denken dat de Republikeinen, die in het parlement bij machte zijn om alles te blokkeren, hem dat zouden gunnen simpelweg omdat hij de verkiezingen gewonnen heeft en dus een mandaat heeft.

Als je veel Republikeinen hoort, hééft Obama trouwens nauwelijks gewonnen. Hij had nochtans meer overschot dan George W. Bush in 2004, en die riep toen meteen dat hij politiek kapitaal had verdiend en dat hij dat wilde uitgeven. Vervolgens lanceerde hij een faliekant mislukte poging om de pensioenen te privatiseren.

Obama’s herverkiezing is van een ander kaliber, vindt rechts. De president moet niet teveel noten op zijn zang hebben. Die was namelijk nooit herkozen geraakt zonder de stemmen van zwarten, Latino’s en nog een stuk of want andere minderheden, en die tellen niet mee. Obama’s politieke kapitaal is, zeg maar, zwart geld.

Ideologische balorigheid

De reden waarom de Republikeinen toch maar beter zouden inbinden, nú een eerbare deal maken en hun verliezen beperken, is dat Obama de meeste troeven in handen heeft. De belastingverhoging die hij wil, is namelijk niet echt een verhoging, maar een terugkeer naar de belastingvoeten uit de jaren negentig, ten tijde van Bill Clinton.

Bush voerde in zijn eerste regeertermijn een reeks belastingverlagingen door waarvan weliswaar vooral de rijken beter werden, maar die ook de middenklasse een paar duizend dollar per jaar opleverden. Die lopen af op 31 december.

Komt er de komende weken geen deal, dan schieten ieders belastingen op 1 januari de lucht in. Vervolgens kan Obama voorstellen om de belastingen alleen voor de middenklasse (zijnde gezinnen die 250.000 dollar of minder per jaar verdienen: 98 procent van de bevolking) weer te verlagen. Dat wetsvoorstel ligt nu al klaar en de Republikeinen zouden op dat moment moeilijk anders kunnen dan ermee in te stemmen.

Dat zou een slecht nieuws zijn voor hen, want zodoende heeft Obama de facto zijn belastingverhoging voor de rijken op zak, kan hij zeggen dat de Republikeinen er uit ideologische balorigheid voor gezorgd hebben dat het land over de fiscal cliff ging en komt hij zelf uit het strijdgewoel als de redder des vaderlands. Kan tellen, qua zwaard van Damocles.

Chantage

Obama zit dus in een zetel? Ja, maar niet helemaal. De Republikeinen hebben namelijk één aas in handen en dat is het schuldplafond, ofte de wettelijke limiet op de Amerikaanse staatsschuld.

Dat plafond wordt wellicht ergens dit voorjaar bereikt en dat moet het Congres toestemming geven om het te verhogen. Doet het dat niet, dan kan de VS geen geld meer lenen om zijn schulden af te betalen. Dat zou zo mogelijk nog een grotere ramp zijn dan over de fiscal cliff gaan.

De Republikeinen kunnen er dan ook mee dreigen om te weigeren het schuldplafond te verhogen tenzij ze hun zin krijgen over de fiscal cliff. Zij willen veel meer besparingen, bij voorkeur op sociale uitkeringen. De belastinginkomsten willen ze alleen verhogen door achterpoortjes te sluiten en aftrekposten weg te werken en dus niet, zoals Obama wil, door de rijken een paar procent meer te laten betalen.

Probleem is dat er volgens economen simpelweg niet genoeg achterpoortjes en aftrekposten zijn om de begroting recht te trekken. Maar dat hindert niet, want dan bespaar je gewoon wat meer en dan komen die verfoeide uitkeringen automatisch nog meer in het vizier.

Binnen de Republikeinse achterban lopen er dan ook meer dan genoeg mensen rond die het helemaal zien zitten om het schuldplafond als chantagemiddel te gebruiken. Onder hen: Grover Norquist, de gevreesde voorman van de machtige antibelastinggroep Americans for Tax Reform. Hij is berucht om de uitspraak dat hij de overheid zo klein wil krijgen dat je ze kan verdrinken in een badkuip.

De president de duvel aandoen

Opmerkelijk is dat de fiscal cliff haar oorsprong vindt in het vorig rondje chantage met het schuldplafond, in 2011. Toen weigerden de Republikeinen tot op het allerlaatste nippertje om het te verhogen als daar geen harde besparingen tegenover stonden. Er kwam toen slechts een klein compromis uit de bus (als je 1000 miljard dollar bezuinigingen klein wil noemen), plus de afspraak dat er een reeks draconische besparingen van kracht zou worden als er voor 1 januari 2013 geen definitief begrotingsakkoord uit de bus zou komen.

Dat akkoord kwam er dus niet. Koppel daaraan het aflopen van de Bush-belastingverlagingen, et voilà: de fiscal cliff.

Begrijpelijkerwijze wil Obama dat een akkoord over de fiscal cliff ook een clausule zou bevatten die de macht van het parlement om te beslissen over het schuldplafond drastisch inperkt. Geen wonder. In de loop van de decennia werd het schuldplafond tientallen keren routinematig verhoogd zonder dat iemand zich daar druk om maakte. Nu wordt het een wapen waar de Republikeinen de president elke paar jaar de duvel mee aandoen. Wat dan ook wil zeggen dat ze het wellicht niet zo makkelijk uit handen zullen geven.

Moraal van het verhaal: beide partijen hebben elkaar fameus bij de ‘cojones’. Het kan zijn dat het gezonde verstand het alsnog haalt, maar wat volgt, is wellicht – weer maar eens — een partijtje blufpoker met het economische welzijn van de bevolking als inzet. Wie weet hoe het afloopt, mag het zeggen.

Schot voor de boeg

Als u nog mee bent: dit hele verhaal is leuk voor politiekjunkies, maar voor normale mensen geeft het natuurlijk vooral aan hoe door en door hopeloos de toestand is in Washington.

De manier waarop er daar aan politiek gedaan wordt, is op het randje af suïcidaal. Bij de vorige paar ruzies over de begroting is het steeds net goed afgelopen, dus je kan aannemen dat het deze keer ook wel zal meevallen, maar er komt een dag dat de markten beslissen dat ze nu echt schoon genoeg hebben van dit soort stunts. En dan gebeuren er accidenten.

De confrontatie over het schuldplafond in 2011 was wat dat betreft een fameus schot voor de boeg. Toen verlaagden de kredietbeoordelaars voor de eerste keer ooit de tot dan toe vlekkeloze rating van de VS. Ze deden dat niet omdat het land zijn schulden niet meer dreigde te kunnen afbetalen, maar omdat ze de politieke klasse in Washington niet meer vertrouwden. Geef ze daar maar eens ongelijk in.

Enfin, waar het dus op neer komt, is dat de enige supermacht ter wereld tot nader order nog steeds zo goed als onbestuurbaar lijkt. En dat terwijl de stand van zaken in het land op zijn zachtst gezegd uiterst zorgwekkend blijft.

De volgende crisis zit er alweer aan te komen. Die zal gaan over de miljoenen jonge mensen die zich, geconfronteerd met steeds onbetaalbaarder wordend hoger onderwijs, tot over hun oren in de studieleningen gestoken hebben, op een kwakkelende arbeidsmarkt terechtkwamen en nu en masse hun afbetalingen niet aankunnen.

Om maar te zeggen: hoe lang blijf je op die manier eigenlijk een supermacht? Je moet geen al te levendige verbeelding hebben om je in te denken hoe ze het in Beijing, New Dehli of Brasilia hoofdschuddend zitten aan te kijken. Daar kunnen ze wellicht nauwelijks geloven hoe de Amerikanen er uit pure stupiditeit blijkbaar op gebrand zijn om zichzelf te degraderen tot een veredelde bananenrepubliek. (TV)