Tom Vandyck

Barack Obama beëindigt War on Terror: geen dag te vroeg

Tom Vandyck Tot 2014 correspondent in de VS voor Knack.be

Vandaag staat de Stars & Stripes in grote delen van de wereld voor geweld, imperialisme en onderdrukking. In grote mate door de War om Terror. Om die averij te herstellen, zullen Obama en zijn opvolgers nog jaren werk hebben.

Barack Obama wil een einde maken aan de War on Terror. Of toch een begin van een einde. Als hij dat al voor elkaar krijgt. Zoals alles wat Obama probeert, is dat dubieus. Maar het is een begin. ‘Net zoals de strijd tegen het communisme zal de strijd tegen het terrorisme een generationeel conflict zijn dat nog lang na mijn presidentschap zal doorgaan.’ Dat waren de woorden van George W. Bush in december 2008, vlak voordat hij afzwaaide als president. ‘The Long War’, noemden de generaals het toen. Een uitputtingsslag tussen Amerika en de radicale islam die wellicht decennia zou duren. Maar zie, vijf jaar later is het er al mee afgelopen. Was getekend: Barack Obama.

Dat de War on Terror bij deze definitief voorbij is, zegt Obama niet met zoveel woorden. Maar zijn toespraak op de National Defense University in Washington loog er niet om. Haast twaalf jaar na 9/11 moet er op een andere manier met terrorisme omgegaan worden, vindt de president.

Dat betekent niet dat Obama zal ophouden met het bombarderen en arresteren van terroristen, verzekerde hij, maar wel dat de VS niet langer permanent in staat van oorlog zal zijn. ‘We moeten de aard en de omvang van deze strijd zelf definiëren, anders zal de strijd óns definiëren.’ En nog: ‘Zoals alle oorlogen, moet deze oorlog eindigen. Dat is wat de geschiedenis ons leert. Het is wat onze democratie vereist.’

Daarmee zet Obama een mentaal punt achter de War on Terror. Nu de praktijk nog. Dat kan tegenvallen, want een oorlog begin je een stuk makkelijker dan je hem beëindigt. Maar moeilijk gaat ook en zo heeft Obama ten minste de kans om de Nobelprijs te verdienen die hij in 2009 rijkelijk prematuur uitgereikt kreeg.

Middeleeuwse vergeetput

Klein beginnen, toch maar. Zo kondigde Obama aan dat hij nogmaals gaat pogen om het terreurgevangenenkamp in Guantánamo Bay te sluiten. Dat wilde hij al toen hij in 2008 voor het eerst presidentskandidaat was, maar de Republikeinen in het Congres – en een aantal Democraten – staken daar meteen al een stokje voor.

Nu komt hij er dus op terug. Dat werd tijd ook. Guantánamo is het symbool bij uitstek van de War on Terror. Het naakte bestaan van het strafkamp alleen al is een buitengewoon grote schande voor een beschaafd land.

Laten we wel wezen, Guantánamo is een middeleeuwse vergeetput. Nog 166 mensen zitten er gevangen, velen van hen zonder vorm van proces en zonder dat ze ergens van beschuldigd zijn. Meer dan honderd gevangenen zijn in hongerstaking. Een aantal van hen wordt in leven gehouden met voedingssondes. Enkelen zouden ondertussen meer dood dan levend zijn.

Dat Guantánamo dicht moet, staat dus buiten kijf. ‘De geschiedenis zal een hard oordeel vellen over dit aspect van onze strijd tegen het terrorisme’, waarschuwde Obama. ‘Denk u een toekomst in over tien, twintig jaar, waarin de VS nog steeds mensen vasthoudt die niet beschuldigd zijn van een misdaad, op een stuk land dat niet op ons grondgebied ligt.’

Goed gezegd. Vraag is of Obama voorbij het Congres raakt, want dat heeft hem verboden om gevangenen uit Guantánamo over te brengen naar de VS. Zoals bekend: als Obama iets wil, dan willen de Republikeinen automatisch het tegenovergestelde. Zij hebben tot nader order genoeg stemmen om hem te blokkeren, dus dat belooft.

Een aantal Republikeinse senatoren lieten al horen dat ze niet willen weten van Obama’s plannen om Guantánamo-gevangenen die in aanmerking komen voor vrijlating te repatriëren naar hun landen van herkomst en de anderen onder te brengen in een nog nader aan te duiden ‘maximum security’-gevangenis op Amerikaanse bodem. Veel te gevaarlijk, vinden ze.

Da’s merkwaardig. Er zijn in Amerika geen grotere macho’s te vinden dan Republikeinse politici, maar als het op uitgespeelde has-beens van Al-Qaeda aankomt, krijgen ze de bibber op het lijf. Dat dus terwijl er uit zulke ‘supermax’-gevangenissen (de versterkte bunkers waar Amerika zijn gevaarlijkste criminelen wegstopt) nog nooit iemand ontsnapt is.

Er is echter hoop: senator John McCain was als Republikeinse presidentskandidaat in 2008 al voor een sluiting van Guantánamo en liet horen dat hij bij zijn standpunt blijft. Zelfs George W. Bush vond op het einde van de rit dat Guantánamo dicht moest. Met een beetje geluk komen een aantal van hun partijgenoten alsnog bij hun zinnen.

Geheime gedragscode

Over naar de drone-aanvallen, het meest ambigue onderdeel van de speech. Obama heeft zopas een presidentiële order ondertekend waarin een gedragscode wordt vastgelegd voor het gebruik van drones, liet hij weten. Goed zo. Beter laat dan nooit, want de drone-aanvallen zijn verveelvoudigd onder zijn bevel. Niet flauw doen, soms moét je een bom op iemands kop durven gooien. Maar die gedragscode had er natuurlijk vier jaar geleden al kunnen liggen.

Hoeveel burgerslachtoffers de drone-aavallen hebben gemaakt, is niet geheel en al duidelijk. Volgens het Bureau for Investigative Journalism, een journalistieke non-profit in Londen, zijn het er 4.500. Obama noemde dat schromelijk overdreven. In elke geval: elke dode burger is er één teveel.

En dus: nieuwe regels. Drone-aanvallen mogen voortaan alleen nog als het doelwit een ‘voortdurende, acute dreiging’ is voor de VS, als het onmogelijk is om hem gevangen te nemen en als er zo goed als geen kans is dat er burgerslachtoffers vallen. Mooi zo, maar Obama moet er nog steeds geen publieke verantwoording over afleggen, want de exacte tekst van de gedragscode is geheim. En nog iets: als je meer dan vier jaar nodig hebt om die drie criteria op te stellen, ben je slecht bezig. Je zou verwachten dat die vanaf dag één gevolgd zouden zijn. Het is niet meer dan goed fatsoen.

In plaats daarvan hield Obama zich bezig met zogenaamde ‘signature strikes‘: het bombarderen van mensen in landen als Jemen of Pakistan, omdat hun locatie of gedragspatronen erop duidden dat ze terroristen waren. Op die manier zouden de meeste burgerslachtoffers gevallen zijn. Dat je zo hele generaties nieuwe terroristen kweekt, spreekt vanzelf.

Morele tol

Met het nakende einde van de War on Terror houdt dat allemaal op, beloofde Obama. ‘Geen enkele natie kan haar vrijheid bewaren te midden constant oorlogsvoering’, citeerde hij Founding Father James Madison. En zo is het maar net. Na twaalf jaar heeft de oorlog tegen het terrorisme dan ook een ongemeen hoge morele tol geëist van de VS. Volgt u maar even:

Er was de om zich heen grijpende binnenlandse spionage, de explosief groeiende inlichtingendiensten, het uit de klauwen lopende militarisme, de misdadige oorlog in Irak, vijfduizend dode Amerikaanse soldaten, duizenden meer die verminkt en getraumatiseerd thuiskwamen, tienduizenden doden in Irak en Afghanistan, Abou Ghraib, Guantánamo, de geheime CIA-gevangenissen, waterboarding, foltering, Obama’s eigen drieste gebruik van drones, het bespioneren van journalisten door zijn regering.

En ook, niet te vergeten, de vele honderden miljarden dollars die nooit meer terugkomen. Wat dat betreft, is de VS met open ogen in de val van Osama Bin Laden getrapt. ‘We doen Amerika bloeden tot het bankroet gaat’, zei die in 2004. ‘Wij, samen met de mujahedin, hebben Rusland tien jaar doen bloeden, tot het bankroet was en zich verslagen moest terugtrekken (uit Afghanistan; red.). Al wat we moeten doen, is twee mujahedin naar het verste punt in het oosten sturen met een vlag waar Al-Qaeda op staat, om de Amerikaanse generaals daarheen te doen snellen, zodat Amerika menselijk, economische en politieke verliezen lijdt.’

Goed gezien van Bin Laden. De onnodige oorlog in Irak alleen al heeft duizend miljard dollar gekost. Beeldt u zich maar eens in hoeveel beter de VS daar de crisis van 2008 mee had kunnen bestrijden.

Republikeinse machismo

Obama riep het Congres op om de ‘Authorization for Use of Military Force‘, de oorlogsresolutie uit 2001 die de president toestemming gaf om met alle mogelijke middelen achter Al-Qaeda en zijn handlangers aan te gaan, bij te stellen en op termijn te herroepen. Hoe dat precies moet gebeuren, liet hij in het midden. Dát het moet gebeuren, lijdt geen twijfel.

Ook daar zal Obama de Republikeinen op zijn weg vinden. ‘De speech van de president zal door terroristen als een overwinning gezien worden’, zei senator Saxby Chambliss uit Georgia. Obama’s stelling dat Al-Qaeda op de vlucht is, getuigt volgens John McCain ‘van een niet te geloven graad van onwerkelijkheid.’

Voor zulke lui moet de War on Terror eeuwig blijven uren. Ook dat is het Republikeinse machismo. In het buitenlandse beleid is militaire actie het enige geloofwaardige instrument voor die partij. Alle andere opties zijn een teken van zwakte. Maar ook daar weer verbergt dat machismo een klein hartje. Zelfs het kleinste beetje terrorisme heet een existentiële dreiging voor de supermacht Amerika. Alleen als de oorlog ten eeuwigen dage doorgaat, kan je een beetje op je gemak zijn.

Dat is een vergissing van formaat. Bin Laden is dood. Het Al-Qaeda van 9/11 bestaat niet meer. Obama heeft gelijk als hij zegt dat er nog werk zal zijn met allerlei op Al-Qaeda geïnspireerde groepen in de Maghreb en het Arabische schiereiland. Maar het terrorisme van vandaag is grotendeels gedegenereerd tot wat we deze week in Londen zagen en vorige maand in Boston: gestoorde eenzaten die zichzelf verliezen in de jihadi-ideologie en op eigen houtje tot barbaarse daden overgaan. Daar doe je niks aan met drones en oorlogsresoluties.

‘In de jaren die komen, zal niet elke groep tuig die zichzelf Al-Qaeda noemt een geloofwaardige dreiging vormen voor de Verenigde Staten’, zei Obama. ‘Tenzij we discipline gebruiken in ons denken en onze daden, dreigen we meegezogen te worden in meer oorlogen die we niet hoeven te voeren of door te gaan met presidenten volmachten toe te kennen die meer geschikt zijn voor traditionele gewapende conflicten tussen natiestaten.’

Lang nadat dit allemaal vergeten is, zal de Amerikaanse vlag nog steeds symbool staan voor vrijheid, besloot Obama zijn toespraak. Het is te hopen. Feit is: vandaag staat de Stars & Stripes in grote delen van de wereld voor geweld, imperialisme en onderdrukking. In grote mate komt dat voort uit de War om Terror. Om die averij te herstellen, zullen Obama en zijn opvolgers nog jaren werk hebben.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content