Vrije Tribune

Als Bracke zijn klak draait (Dirk Holemans)

Vrije Tribune Hier geven we een forum aan organisaties, columnisten en gastbloggers

Wie de analyse op vlak van populisme wil toepassen, heeft nu actueel oefenmateriaal.

Populisten kenmerken zich door drie zaken. Uiteraard verkondigen ze namens het volk, de mensen te spreken, dat ze dan ook ophemelen. Tevens geven ze af op de elite, die het volk niet beschermd tegen bedreigingen zoals immigranten die meteen als zondebok dienen. Tot slot is elke redelijke samenhang of waarheidsliefde hen vreemd. Een boodschap moet niet noodzakelijk waar zijn maar wel eenvoudig en vaak herhaald worden om het in te lepelen bij het volk. Dat daardoor het democratisch debat vergiftigd wordt, zal hen worst wezen. En dit is wat ons allen aanbelangt en de rode draad vormt door deze tekst. Als populisten hun ding kunnen doen, laten we de fundamenten ondergraven waarop onze democratie steunt: een redelijk publiek debat.

Wie de analyse op vlak van populisme wil toepassen, heeft nu actueel oefenmateriaal: het interview met Siegfried Bracke in Knack van 12 januari 2011. En ook de foto’s bij de tekst zijn interessant. Het is duidelijk dat Bracke zijn make-over op alle vlakken goed heeft bestudeerd. Weg is het gedistingeerde strikje, dat hem samen met zijn loge-achtergrond een intellectualistische uitstraling gaf (de slimme journalist). Bracke heeft niet alleen zijn klak gedraaid maar ook opgezet. De volkse pet samen met de regenjas geven hem het aureool van de moedige verzetsman, die in het maquis vecht voor het volk en tegen de bezetter. Hij hoeft alleen nog ‘allo allo’ te zeggen en we zouden hem geloven.

Maar laat ons met dat laatste maar vooral voorzichtig zijn en zijn boodschap nader bekijken.

Wat betreft het eerste kenmerk maakt Bracke het ons gemakkelijk. Want zo stelt hij letterlijk en herhaaldelijk dat de mensen ‘slim, wijs en rechtvaardig’ zijn. Sterker nog: hij prijst de ‘wijsheid van de massa’ aan op basis van een boek dat hij kennelijk niet begrepen, misschien zelfs niet gelezen heeft. En als de journalist hem daar op wijst krijgen we het onbeduidend antwoord ‘dat het beste boek het boek is dat op duizenden manieren kan worden gelezen’. Als Bracke dan toch graag boeken leest, er zijn er een aardig aantal geschreven die de grenzen van de wijsheid van de massa beschrijven.

Zo springen we meteen naar het derde kenmerk van populisten: anything goes, als het maar in hun kraam past. Heeft Bracke het bewuste boek niet correct begrepen en kan hij het dus eigenlijk niet hanteren in zijn redenering? Deze vraag naar redelijke samenhang -zonder dewelke een democratische dialoog onmogelijk is- wordt vlotjes van de hand gewezen: ‘Iedereen verstaat wat ik bedoel hoor. De mensen zijn slim.’ Het blijft een sterke retorische truk: de mensen dom houden door te verkondigen dat ze slim zijn… Maar ondertussen blijft het democratisch debat verstoken van inhoudelijke standpunten op zoek naar een redelijke samenhang.

Wie populisten wijst op mogelijke ongerijmdheden, een lastige vraagt stelt, krijgt geen antwoord maar er wel van langs. ‘Weet u wat het verschil is tussen u en mij? Ik ben een democraat’ reageert Bracke op een vraag van Joël De Ceulaer. Hallo? Welke politicus had dat vroeger mogen zeggen tegen de journalist met het strikje? Het kot zou te klein zijn geweest. Maar een boswachter kan dus blijkbaar ook een goede stroper worden.

In feite wemelt het interview van ongerijmdheden. Wat te denken van de uitspraak ‘Politici zijn in ons land enorm toegankelijk, onder meer via dit soort spelletjes’ op televisie. Wat spelletjes spelen op televisie te maken heeft met toegankelijkheid als politicus, blijft een raadsel. Ze spelen gewoon mee in een op voorhand vastgelegd format waarin slechts bepaalde scripts (spreekwijzen) succesvol zijn. In feite is Bracke hier, als kersvers lid van een conservatieve partij, perfect postmodern. Hij verklaart dat we een show nu moeten opvatten als het authentieke. Dat wat gesimuleerd wordt, is het enige wat ons rest als reële.

En wat denkt u van de uitspraak dat ‘de N-VA er op uit is de Franstaligen in de land te helpen’? Deze uitspraak doet eigenlijk denken aan de pyromaan die tevreden is dat hij de brandweermannen veel werk geeft. Om nog een laatste onzin-zin te bespreken. Om te verdedigen dat Vlaanderen het beter zou doen dan België verklaart Bracke: ‘Kijk eens naar de landen die het goed doen. Dat zijn de kleine landen. Omdat kleine entiteiten in de wereld van vandaag veel geschikter zijn om de globalisering slim en flexibel op te vangen.’ Dat hebben we inderdaad gemerkt met Opel in Antwerpen: Vlaanderen stond veel sterker tegen de multinational General Motors omdat het nog kleiner is dan België. En daarom werd de fabriek in Vlaanderen en niet in Duitsland gesloten. En al die entiteiten die nu sterk staan in de globalisering, zoals China, Argentinië, Brazilië of Duitsland: dat zijn toch zeker wel kleine entiteiten? Deze uitspraak is zo krom dat het een cirkelredenering wordt: je kan ze blijven maken zonder uit de bocht te vliegen. Maar reële problemen zal je er niet mee oplossen.
Opnieuw is dit de kern van de zaak waarbij de aangehaalde zinnen slechts illustraties zijn. De hoop en rede van de democratie is dat het geconstitueerd wordt door een publiek debat, dat ons toelaat op basis van argumenten een algemeen belang te definiëren. Dit vergt van de deelnemers wel een fundamentele bereidheid om op redelijke wijze in dialoog te treden. Maar wat populisten dus straal negeren en naast zich neer leggen.

Last but not least het overblijvende kenmerk van populisten: de zondebokken. Als de journalist het veelomvattende domein van ‘samenlevingsproblemen’ aansnijdt, is het meteen raak. Onmiddellijk gaat het over mensen vanuit andere Europese landen met bussen naar hier worden gebracht en ‘men geeft die mensen zelf geld’! En daar wordt niets aan gedaan dixit Bracke omdat men niet geassocieerd wil worden met het Vlaams Belang. Als de journalist dan tegenwerpt dat dezelfde reden er toe leidt dat allochtone werkloosheid niet wordt aangepakt door politici, klopt dit helemaal niet volgens Bracke. Hij antwoordt: ‘Ook op vlak zijn de mensen bijzonder rechtvaardig. Iedereen mag lid worden van de club’. Maar dezelfde rechtvaardige, heel genereuze mensen ‘kunnen er niet bij dat iemand vanwege het feit dat hij een andere kleur heeft bepaalde voorrechten zou krijgen’. Terwijl de vraag gaat over de reële en met feiten onderbouwde discriminatie van allochtonen, spreekt Bracke in zijn antwoord over de vermeende bevoordeliging van allochtonen.
Kan u niet meer logisch volgen? Geen probleem, da’s eigenlijk de bedoeling! Wat Bracke doet is een sfeer, een perceptie verspreiden. De blanke Vlamingen zijn perfect (rechtvaardig, slim, genereus) waaruit enkel kan volgen dat hen niets kan worden aangewreven inzake samenlevingsproblemen. Die worden veroorzaakt door de mensen die hier met bussen toekomen (en nog geld krijgen van de elite ook nog) en de allochtonen die door eigen schuld maar niet aan een job geraken. Die kunnen dan ook nooit tot de club kunnen toegelaten.
Wie percepties verspreidt in plaats van een redelijk betoog, is als marketeer overtuigd van het grote gelijk en niet op zoek om zijn eigen visie bij te stellen. De filosoof John Elster zei ooit dat het belangrijkste kenmerk van een democraat is dat hij in een debat bereid is van mening te veranderen. Een uitgangspunt dat populisten nooit zullen aanvaarden, omdat ze natuurlijk pretenderen de waarheid die leeft bij de mensen te kennen. In die zin was de uithaal door Bracke naar de journalist van dienst natuurlijk een retorische ingreep om te voorkomen dat de waarheid aan het licht zou komen. Het verschil tussen Bracke en de journalist is namelijk dat de laatste een democraat is!

Tot slot. In het interview pleit Bracke ook voor een grote mobiliteit tussen politici en journalisten. Zo is het voor hem perfect mogelijk dat een journalist die politicus wordt, later ook terug politieke journalist wordt. Laat ons hopen dat dat hem nooit lukt.

Dirk Holemans Hoofdredacteur van Oikos, denktank voor sociaal-ecologische verandering

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content