“0 = 1 + 35”

Hulp ! De regeringsvorming zit in het slop. Chaos dreigt. Ochottekes toch.

Wie even de krantekoppen van de voorbije drie maanden doorneemt kan al gauw niet meer op één hand tellen hoe vaak de uitdrukkingen “rien ne va plus”, “totale vertrouwensbreuk”, “chaos”, “as is nu helemaal stuk”, “gesprekken zitten muurvast”, enz. terugkeren.

Merkwaardig is ook dat in commentaarstukken en in uitlatingen van politici steevast de verzuchting opduikt “waarom gaan Vlamingen en Franstaligen niet rustig samenzitten om te overleggen wat ze nog samen willen doen ?” Een uitmuntend idee is dat, en je vraagt je af waarom er nog steeds geen werk is van gemaakt.

Wat daar ook van zij, een schoongeveegd bord is in elk geval een goed uitgangspunt om de oefening tenminste eens aan te vatten. In de linkerbovenhoek van dat bord zou dan kunnen staan: “0 = 1 + 35”. Mathematisch een ketterij, politiek het begin van alle wijsheid.

De nul staat dan voor een imaginaire ‘Stunde Null’ voor dit land: als Vlamingen en Franstaligen één staat willen vormen, hoe zou die er dan moeten / kunnen uitzien ? 1 en 35 leveren belangrijke inspiratie voor die mentale oefening: ze staan voor twee cruciale artikels uit de huidige Belgische grondwet. 1 is een parel van duidelijkheid, 35 een typische brok constitutioneel jargon, en allicht daarom minder bekend. Minder geliefd ook, maar dat is een ander verhaal.

Artikel 1 van de Belgische grondwet zegt: “België is een federale staat, samengesteld uit de gemeenschappen en de gewesten”. Met andere woorden: “zonder gemeenschappen en gewesten, geen België”. Die eenvoudige logische gevolgtrekking valt wellicht niet bij iedereen in goede aarde. Maar er staat wel wat er staat.

Er staat zelfs meer…in artikel 35 dan, waar het gaat over de verhouding tussen die gemeenschappen en gewesten enerzijds en de federale koepel anderzijds. “De federale overheid is slechts bevoegd voor de aangelegenheden die de Grondwet en de wetten, krachtens de Grondwet zelf uitgevaardigd, haar toekennen”. “Slechts”: zo staat het er. En verder: “de gemeenschappen of gewesten zijn, ieder wat hem betreft, bevoegd voor de overige aangelegenheden”.

Tot zover alles vrij duidelijk, jargon of geen jargon. Alleen…moet die bevoegdheidsverdeling wel worden aangenomen met een wet die een bijzondere meerderheid vereist; bovendien kan die wet pas in werking treden wanneer voordien in de grondwet is ingeschreven welke voortaan de exclusieve bevoegdheden van de federale overheid zullen zijn.

Dat is al heel wat minder duidelijk, en het doet verdacht veel denken aan de heel kleine lettertjes in een contract dat later een molensteen blijkt te zijn. Want die bijzondere meerderheid heeft niet zonder reden destijds de term ‘grendelgrondwet’ doen ontstaan: het komt er immers op neer dat de helft van één taalgroep in de Kamer (lees: 31 Franstaligen of 44 Nederlandstaligen) al het wetgevende werk kan lamleggen waarvoor zo’n bijzondere meerderheid is vereist. En lamleggen is dan écht lamleggen; dat is nog iets anders dan de zogenaamde ‘alarmbel’ die vooral tijdswinst en afkoeling beoogt.

Uiteraard heb je dergelijke mechanismen nodig indien je (om wat voor redenen ook) wil vermijden dat in een land de louter mathematische meerderheid steevast de minderheid onder de voet loopt. In België betekent het concreet dat dit cruciale artikel 35 nooit in realiteit kan worden omgezet wanneer daarvoor niet in beide taalgroepen een meerderheid wordt gevonden.

De “copernicaanse omwenteling”, die zonder omwegen gemeenschappen en gewesten als uitgangspunt neemt voor de opbouw van een waarlijk federale staat, is tenslotte niet méér dan een zakelijk scenario om een antwoord te vinden op de vraag “wat Franstaligen en Vlamingen nog samen willen doen”. Maar ze kan niet worden verwezenlijkt zonder instemming van de helft-plus-een van de Franstalige Kamerleden.

Is dat ondenkbaar ? Zeker niet. Vandaag niet, morgen niet. Want het soms duizelingwekkende op-en-neer van de formatiepogingen tot dusver heeft in elk geval één ding duidelijk gemaakt: de Franstaligen zijn hoegenaamd niet meer “demandeur de rien”, maar wel degelijk vragende partij. Zij willen namelijk het koninkrijk bij elkaar houden.

En blijkbaar dringt langzaam maar zeker het inzicht door dat “il faut que tout change pour que tout reste la même chose”. Het halsstarrige weigeren van een zeer, zeer grondige staashervorming zou immers de vraag “wàt Vlamingen en Franstaligen nog samen willen doen” aan de andere kant van de taalgrens wel eens snel kunnen doen kantelen naar “òf ze nog überhaupt iets samen willen doen”.

De toverformule om dat kantelmoment te vermijden bestaat uit drie woorden: responsabiliseren, responsabiliseren, responsabiliseren.

Edi Clijsters