‘De Koerden tonen hoe beperkt de macht van de Verenigde Staten is’

‘Rusland en China hebben geen enkel belang om het conflict te stoppen’, schrijft Jonathan Holslag (VUB). ‘De hoge olieprijzen zijn een zegen voor Moskou en Peking heeft sowieso weinig sympathie voor secessionisten.’

Het kalifaat wankelt, Raqqa is veroverd en de regio maakt zich op voor een nieuwe confrontatie. Niet langer met in zwart gehulde terreurzaaiers, maar met mannen en vrouwen die de voorbije jaren konden rekenen op sympathie voor hun heldhaftige verzet: de Koerden. Dat kan leiden tot een bloederige loopgravenoorlog waarbij de Koerden het onderspit zullen delven.

De Koerdische hoofdstad Erbil zal vallen, maar gaandeweg zal duidelijk worden dat de grote rivalen van de Koerden – Turkije, Irak, Iran en Syrië – er slecht aan toe zijn. Ze zullen economische uitputting riskeren, fragmentatie zelfs, en nieuwe vormen van radicalisme zullen zich verspreiden.

Het islamitische kalifaat was de ideale vijand. Zelf heb ik nooit geloofd dat het zijn missie kon waarmaken. Geen enkel kalifaat werd ooit opgebouwd met terreur alleen. Hoewel het flink rekruteerde onder misnoegde medestanders van het regime van Saddam Hoessein, percipieerde de bevolking in de regio de zwarte milities vooral als een buitenlands verschijnsel, met overwegend buitenlandse strijders en buitenlandse steun. Veertig procent van de Irakezen geloofden dat IS gesteund werd door de Verenigde Staten. Dat IS álle landen rondom bedreigde, dat het de controle over de oliereserves won, dat het de wereld bleef teisteren met aanslagen én dat het zelfs een aantal broodheren in de Golf van zich vervreemdde: het versnelde allemaal zijn val.

Maar nu komen dus de Koerden in het vizier. Het geeft aan dat de strijd in de regio er niet een is tégen IS, maar voor het behoud en de maximalisatie van de macht van de grote spelers. En dat blijven vooralsnog staten. Turkije ziet het voortbestaan van de staat bedreigd door de Koerden. Iran en Syrië moeten evenmin weten van de emancipatie van hun Koerdische minderheden. Bagdad wil hoegenaamd geen tweedeling van het land. Olie speelt een rol, maar zeker niet de belangrijkste. De grootste voorraden zitten elders. De olie-export uit de Koerdische gebieden is zes keer kleiner dan die uit het zuiden van Irak. De pijpleiding door het gebied staat al lang droog. Het draait nu vooral om de verdediging van de macht van de elites aan het hoofd van de staten.

Voor die staten zijn de Koerden een bedreiging maar tegelijk ook nuttig. Zo haalt de Turkse president Erdogan veel aanzien uit zijn strijd tegen de Koerdische secessionisten. Voor de Irakezen is de strijd tegen de Koerden vooral nuttig om de samenleving gemobiliseerd te houden en de energie te kanaliseren van honderdduizenden jonge mannen in het reguliere leger en in de milities. Iran ziet in die mobilisatie dan weer een ideaal alibi om de milities te blijven steunen en via hen zijn greep op de regering in Bagdad te behouden. Teheran blijft Irak immers beschouwen als een grensgebied dat gedomineerd moet worden om de veiligheid van de Iraanse rompstaat te garanderen. De Koerden zullen zich in hun bergflanken en valleien ingraven, maar afgesneden van de rest van de wereld, uitgeput en numeriek overweldigd, zullen zij uiteindelijk de duimen moeten leggen.

Dat de Koerden hun referendum voor afscheiding organiseerden tegen de wil van Washington in, toont aan hoe beperkt de macht van de Verenigde Staten is. Rusland en China hebben geen enkel belang om het conflict te stoppen. De hoge olieprijzen als gevolg van de spanningen zijn een zegen voor Moskou en Peking heeft sowieso weinig sympathie voor secessionisten. Er zal een pragmatische verstandhouding groeien tussen China, Rusland, Iran, Turkije, Syrië en Irak. Het wordt vooral afwachten hoe Saudi-Arabië en Israël zullen reageren. Tel Aviv weigerde het Koerdische referendum te verwerpen. Samen met Riyad stelt het alles in het werk om te vermijden dat Iran als grote winnaar uit het geweld in Irak komt. Saoedi-Arabië is zelfs gaan praten met de sjiitische leiders van Irak en spreekt nu over een Arabisch front – dus tegen het Perzische Iran. Religie maakt op een opportunistische wijze plaats voor etnie.

En daarmee lijkt de volgende episode van het regionale conflict al in de maak. Als het komt tot een aanvaring tussen de Koerden en de staten, leidt dat tot een langdurige loopgravenoorlog. Tegelijk zal de achterhoede van IS speldenprikken blijven uitdelen, zullen de diverse milities onderling blijven strijden om de macht en zal de economische heropbouw vertraagd worden. Die ravage biedt Tel Aviv en Riyad dan weer kansen om hun positie te verstevigen. Of zoals een pamfletschrijver het vierhonderd jaar geleden verwoordde tijdens de Dertigjarige Oorlog in Europa: ‘De haat tussen mensen verandert van gedaante als de seizoenen in het jaar.’