‘Als de brexit toch doorgaat, zal het verval versnellen, tot op het punt dat de eenheid van het land wordt bedreigd’

‘Door het gebrek aan concurrentiekracht zal er niet veel anders opzitten dan er de munt verder te laten devalueren, de lonen te laten zaken en de belastingen te beperken’, vreest Jonathan Holslag (VUB).

De Britse historicus Arnold Toynbee vertelde dat de grote rijken in de wereld ongeveer een eeuw nodig hebben om op te staan en nog eens ongeveer een eeuw om ten onder te gaan. In het geval van Groot-Brittannië zou dat wel eens kunnen kloppen. Beleefde Groot-Brittannië zijn hoogtijdagen vlak voor de Eerste Wereldoorlog, dan is het nu aanbeland op een absoluut dieptepunt. Dat is niet eens het gevolg van de brexit. De aftakeling was al langer zichtbaar. Als de brexit na de verkiezingen toch doorgaat, zal het verval versnellen, tot op het punt dat de eenheid van het land wordt bedreigd.

Ik maak die analyse niet uit rancune. Het is de Britten hun goed recht om het lot in eigen handen te nemen. Zij hebben in de geschiedenis een cruciale rol gespeeld op het Europese continent. Het Verenigd Koninkrijk kan buigen op een grote culturele rijkdom en een sterke politieke traditie. Het kantelpunt voor de Britten was de Tweede Wereldoorlog, waarna de Amerikanen het economische leiderschap overnamen, de dollar de positie van het pond als internationale reservemunt overnam en de Britten hun dominantie op zee geheel verloren. Londen werd als een schelp: veel praal, protocol en prestige aan de buitenkant en week vanbinnen.

Economisch denderde het land bergaf. Lange tijd stelde de Britse regering goed economisch beleid gelijk aan het aantrekken van Russisch, Chinees en Arabisch kapitaal. De financiële sector en de vastgoedsector in Londen boomden, maar de economie elders in het land stagneerde, zag zijn industrie verzwakken en ging steeds meer afhangen van overheidsuitgaven. Londen werd een economie gebaseerd op diensten en schuld. De buitenlandse schuld van de Britse overheid loopt jaarlijks op met gemiddeld 80 miljard euro. De Britten hebben een aanzienlijk handelstekort, goed voor 2,5 procent van het bbp. Het is groter dan dat van Frankrijk. Het pond daalde fors in waarde waardoor de koopkracht van de Britten een flinke knauw kreeg.

Dankzij het goedkope pond is er enig herstel in de maakindustrie, maar veel stelt dat niet voor. Problematisch is dat de Britten minder uitgeven aan innovatie, wat de competitiviteit van de Britse economie ondermijnt. Besteden de Britten 546 euro per hoofd aan onderzoek en ontwikkeling, dan is dat 680 euro in Frankrijk en 900 euro in Duitsland. Door de brexit zullen de transactiekosten voor handelaars opnieuw stijgen en dat is veel moeilijker op te vangen voor een markt van 65 miljoen consumenten dan voor de overblijvende Europese interne markt van 440 miljoen.

Door het gebrek aan concurrentiekracht zal er niet veel anders opzitten dan de munt verder te laten devalueren, de lonen te laten zaken en de belastingen te beperken. Dat dreigt ten koste te gaan van de binnenlandse stabiliteit. Nu al is de Britse samenleving verder gepolariseerd. Het wordt ook bijna onvermijdelijk dat Schotland, iets socialer georiënteerd dan het zuiden, zal protesteren tegen zo’n devaluatie. Na de brexit zal vooral de economische realiteit leiden tot politieke fragmentatie. ‘De vraag is wat ons nog bindt. Het verschil tussen Schotland en Londen is voor veel mensen stilaan groter dan dat tussen Schotland en Nederland’, stelde politicus John Kerr recent.

Dan hebben we het nog niet over de strategische schade. Wendbaarheid is het argument waarmee conservatieve politici de brexit hebben verdedigd: Londen heeft meer autonomie nodig om zijn belangen te verdedigen. Nu zijn de Britten misschien nog nuttig in de Amerikaanse strategie die uit is op economische confrontatie met Europa, maar overleeft die de volgende Amerikaanse presidentsverkiezingen? Wat is het nut van Londen voor pakweg de Chinezen als het minder kan wegen op de Europese besluitvorming? Opnieuw spelen ook de transactiekosten mee. Het budget voor de Britse diplomatie bedraagt niet eens de helft van dat van Frankrijk, terwijl de Britten voor gigantische uitgaven staan alleen al om de brexitonderhandelingen te voeren – en later wellicht om dozijnen andere akkoorden te onderhandelen.

De Britse diplomatie zit op het tandvlees. Dat geldt ook voor het leger. De Britse strijdkrachten zijn een onmisbaar onderdeel van de NAVO. In tegenstelling tot Frankrijk en Duitsland heeft Londen weinig andere geopolitieke prioriteiten dan het achternalopen van Washington. Wat zullen de Britten nog betekenen? Ze geven flink meer uit aan defensie, maar ontplooien minder soldaten dan Frankrijk en besteden in vergelijking ook minder aan wapensystemen. Een recent bezoek aan Portsmouth, eens een grootse marinehaven en nu een roesthoop, was voor mij een pijnlijke confrontatie met de grenzen van de Britse militaire macht. De imperiale glans is definitief verdwenen en het riskeert alleen maar erger te worden.