Waarom België zou moeten wachten tot 2020 om te beslissen over de F-35

. © Dino
Eva Schram
Eva Schram Correspondent voor Knack.be in Noord-Amerika.

De F-35 ondergaat op z’n vroegst in 2019 de belangrijkste testfase om te zien hoe het zich staande houdt in gevechtssituaties. ‘Elke buitenlandse overheid zou tot daarna moeten wachten met besluiten of ze het vliegtuig kopen.’

Het Belgische ministerie van Defensie wil vanaf 2023 35 nieuwe gevechtsvliegtuigen kopen om de verouderde F-16’s te vervangen. Volgend jaar, in 2018, zou een besluit moeten vallen over welk vliegtuig dat wordt. Er zijn verschillende opties, maar favoriet lijkt de F-35 Lightning II van het Amerikaanse Lockheed Martin te zijn. Dat vliegtuig had het paradepaardje van de Amerikaanse strijdkrachten moeten worden, maar wordt al sinds de regering van George W. Bush aan het begin van deze eeuw de vliegtuigen bestelde (toen er nog nooit een testmodel geleverd was) geteisterd door oplopende kosten en problemen. Nog altijd zijn veel problemen niet opgelost, waarschuwen verschillende toezichtinstanties in de VS.

“Verschillende problemen en vertragingen maken duidelijk dat het programma niet kan beginnen met de initiele operationele test en evaluatie (IOT&E)-fase, inclusief volledige gevechtscapaciteit, tot op z’n vroegst eind 2018 of begin 2019.” Dat was een van de belangrijkste conclusie van James Gilmore, voormalig directeur van de test- en evaluatieafdeling van het Amerikaanse ministerie van Defensie in zijn laatste rapport.

Benoemd door Obama (de positie is een politieke benoeming, Trump heeft nog geen opvolger aangewezen) volgde Gilmore jarenlang kritisch de ontwikkeling van de F-35. In dat laatste rapport, dat eind 2016 gepubliceerd werd, somde hij op wat er nog mankeert aan het vliegtuig. Vooralsnog kan het vliegtuig amper munitie en bommen meenemen en werkt de software om de input van verschillende sensoren te fuseren niet, waardoor piloten verschillende sensoren moeten uitschakelen om niet afgeleid te worden. “Als het gebruikt zou worden in een gevecht, zou de F-35 steun nodig hebben om moderne grondradars te localiseren en vermijden, om doelen te vinden en om de confrontatie met formaties van vijandelijke gevechtsvliegtuigen aan te gaan”, schreef Gilmore.

Bovendien, blijkt uit Gilmore’s rapport, werkt de software die gebruikt wordt om de vliegtuigen te beheren, zoals wanneer welk vliegtuig waar gebruikt wordt, voor onderhoud aan de grond moet worden gehouden en welke onderdelen nodig zijn voor reparaties, werkt nog niet. Daardoor kan op dit moment vaak maar de helft van de vliegtuigen die al geleverd zijn gebruikt worden voor testvluchten.

Vooralsnog kan het vliegtuig amper munitie en bommen meenemen.

Bovenop het kritische rapport van Gilmore volgde in april dit jaar een rapport van de Government Accountability Office (GAO), die namens het Congres onafhankelijk onderzoek uitvoert naar overheidsuitgaven. Hun conclusie: er is nog 1,7 miljard dollar nodig om de problemen met de fusiesoftware en andere uitstaande problemen op te lossen. Ook de GAO denkt niet dat de F-35 voor 2019 getest zal worden op z’n gevechtscapaciteit.

Dat leidt onafhankelijke experts ertoe te zeggen dat niemand, ook de Belgische overheid niet, het vliegtuig zou moeten kopen tot de IOT&E-fase erop zit, ergens in 2020. “Dan wordt het vliegtuig getest door een onafhankelijk agentschap op z’n geschiktheid en gevechtsmogelijkheden”, zegt Dan Grazier, militair expert en oud-marinier bij het onafhankelijk onderzoeksbureau Project On Government Oversight (POGO) in Washington DC. “Pas als het laatste rapport over dit proces geschreven is, kan je beoordelen of de F-35 zo goed is als het geadverteerd wordt.”

One size fits all

Een korte geschiedenisles: toen de de F-35 in de jaren ’90 ontworpen werd als ‘joint strike fighter’, was het idee dat het verschillende soorten gevechtsvliegtuigen moest vervangen. Het moest zowel luchtgevechten kunnen winnen, bombardementen kunnen uitvoeren en verkenningsmissies moeten kunnen uitvoeren. Op dit moment worden daar verschillende soorten vliegtuigen voor gebruikt door het Amerikaanse leger.

De F-35 wordt in drie modellen gemaakt: de reguliere F-35A, voor de luchtmacht. De F-35B, die verticaal kan opstijgen en landen, voor het marine corps; en de F-35C, die kan opstijgen en landen vanaf vliegdekschepen, voor de marine. Het oorspronkelijke idee van de joint strike figher was dat door voor alle onderdelen van het Amerikaanse leger hetzelfde vliegtuig te maken, 80 procent van de onderdelen door alledrie de diensten gebruikt zouden kunnen worden.

Wat blijkt na 25 jaar en ruim 400 miljard dollar? Gevechtsvliegtuigen zijn moeilijk als een one-size-fits-all te maken. Keer op keer liep het programma vertraging op en stegen de ontwikkelingskosten. Tijdens het begin van zijn presidentschap besloot Obama enkele jaren en miljarden meer uit te trekken voor de ontwikkeling. Maar zoals de rapporten van Gilmore en de GAO laten zien is het niet genoeg. De F-35 is nu op een punt dat het weer meer geld en tijd nodig heeft, terwijl de programmaleiding nu juist het budget wil terugdraaien. Ook politici voelen er weinig voor opnieuw miljarden ter beschikking te stellen aan Lockheed Martin en de andere bedrijven die de F-35 ontwikkelen.

PR-stunt

In 2015 al gaf het marine corps een zogenaamde IOC, ‘initial operational capability’, af. De F-35B zou gevechtsklaar zijn. In de zomer van 2016 volgde de luchtmacht: ook die tak van het leger gaf aan dat hun model van de F-35 klaar was voor gebruik. Alleen de marine wacht de belangrijke IOT&E-fase af voordat ze hun vliegtuig klaar voor gebruik verklaren.

Volgens experts moeten de IOC-verklaringen als niets anders dan PR-stunt gezien worden. Het Amerikaanse Congres wordt moe van de boodschap dat het vliegtuig weer niet volgens schema af is en dat de kosten weer zullen stijgen. Bovendien zijn verschillende buitenlandse overheden, waaronder Belgie, aan het overwegen het vliegtuig te kopen. Voor buitenlandse politici, die misschien niet heel veel kennis hebben over de specifieke problemen van de F-35, is dat een teken van vertrouwen in vliegtuig, zeggen experts.

Maar, zo luidt de waarschuwing, laat je daar als aankoper niet teveel door beinvloeden. Aan een IOC-verklaring worden eigenlijk niet echt eisen gesteld. Technisch gezien hebben het marine corps en de luchtmacht de IOC afgegeven voor vliegtuigen die in de ontwikkelingsfase ‘2b’ vallen. Dat betekent dat ze een ‘beperkte gevechtscapaciteit’ hebben. Specifieker betekent het dat de vliegtuigen op dit moment slechts twee lucht-naar-luchtraketten met middenbereik (de zogenaamde AMRAAM-raketten) kunnen dragen. Volgens een onafhankelijk expert die Knack sprak betekent dat dat geen commandant die verstand van zaken heeft op dit moment een F-35 op missie zou sturen.

Het is alsof je met een Ferrari naar de winkel op de hoek rijdt om een boodschap te doen. Met een Volkswagen kan het ook, en voor veel minder geld.

Stealth

Een van de unieke verkooppunten van de F-35 in vergelijking met de andere opties die de Belgische overheid heeft, zoals de Eurofighter of de Saab JAS39 Gripen, is de stealth-technologie. De F-35 is onzichtbaar op de radar en kan daarmee ongezien een luchtruim binnen vliegen. Maar het vliegtuig zelf is natuurlijk niet onzichtbaar. In zijn laatste rapport schrijft Gilmore dat luchtgevechten op korte afstand onvermijdelijk zijn. En in zo’n situatie is de F-35 in het nadeel van kleinere en meer wendbare vliegtuigen als de F-16. Bovendien vervalt de stealth-technologie als er meer dan vier bommen worden meegenomen. Dat kan op dit moment nog niet eens, maar in de toekomst wel. En dan zal een commandant een keuze moeten maken: of genoeg bommen mee, of onzichtbaar een luchtruim in vliegen.

Bovendien is het te betwijfelen in welke mate de Amerikaanse strijdkrachten en NAVO-bondgenoten uberhaupt die stealthtechnologie nodig hebben, zegt Grazier. “Er zijn mensen die geloven dat stealth relevant zou zijn als NAVO ooit een vijand als Rusland of China zou bevechten. Ik betwijfel het”, zegt hij. Bovendien, zegt hij, zijn er nu al radarsystemen die de F-35 toch kunnen volgen via de systemen die F-35 aan boord heeft om zelf informatie te winnen in vijandelijk gebied. En passieve infrarood-detectoren kunnen inzoomen op de grote hittepluim die van de F-35 komt. “We geven miljarden dollars uit om een vliegtuig te bouwen dat verslagen kan worden door systemen die miljoenen kosten”, zegt hij. En die systemen bestaan nu al, ontwikkeld door onder andere Rusland, China, Iran enTsjechie.

Goed vliegtuig?

Gilmore getuigde als directeur van de testafdeling van het Defensieminister voor de senaatscommissie voor de strijdkrachten. Daarin zei hij onder andere dat de F-35 uiteindelijk een goed vliegtuig zou kunnen zijn, en beter dan alle andere concurrenten. Bovendien acht hij het vliegtuig nodig voor de Amerikaanse nationale veiligheid.

Grazier is daar niet zo zeker van. “Het hangt ervanaf of de F-35 zal kunnen functioneren zoals de ontwerpers zeggen dat het kan. Ik heb daar sterke twijfels over. Maar zelfs als dat zo is (twijfelachtig), dan is de F-35 alsnog alleen economisch te gebruiken tegen een supermacht.” Voor dreigingen waar de NAVO de afgelopen zestien jaar in Afghanistan mee te maken heeft gehad, is de F-35 niet nodig. Als de Belgische overheid verwacht z’n gevechtsvliegtuigen in te zetten voor dat soort operaties, is de F-35 een veel te dure koop. Grazier: “Het is alsof je met een Ferrari naar de winkel op de hoek rijdt om een boodschap te doen. Je krijgt er de klus mee geklaard. Maar met een Volkswagen kan het ook, en voor veel minder geld.”

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content