Erven en schenken: acht redenen voor u om een testament op te maken

© iStock

Groot fortuin of niet: er zijn tal van redenen om een testament op te stellen. ‘Het kan fiscaal interessant zijn om de kleinkinderen op te nemen in het testament.’

Het aantal testamenten zat vorig jaar in de lift. Tegenover het jaar voordien werden er in 2021 14 procent meer afgesloten, zo blijkt uit cijfers van de Federatie van het Notariaat. Het afgelopen jaar werden in Vlaanderen 47.048 testamenten geregistreerd. ‘We merken dat steeds meer mensen de controle willen behouden over wat er met hun erfenis gebeurt. Een testament blijft daarvoor het instrument bij uitstek’, zegt notaris Joni Soutaer, woordvoerster van Notaris.be. ‘Het is een misvatting dat een testament alleen nuttig is voor de grote vermogens. Er zijn veel situaties waarop het testamant een antwoord kan bieden.’ Daarom enkele goede redenen om werk te maken van een testament.

De grootste meerwaarde van een testament is gemoedsrust, meer nog dan een lagere belastingfactuur.

1. Slechte verstandhouding met de kinderen

‘We zien geregeld ouders waarvan een van de kinderen al jarenlang niet meer naar huis komt. Ze hebben helemaal geen contact meer. Vaak willen ze weten of ze hun kind kunnen onterven want ze vinden het onrechtvaardig dat het kind waarmee ze geen contact meer hebben hetzelfde zou erven als hun andere kinderen, waarmee ze wel een liefdevolle band hebben’, zegt Soutaer. Notarissen moeten die mensen geregeld teleurstellen, want kinderen helemaal onterven kan niet in ons land. Wel is het mogelijk om het erfdeel te beperken tot het wettelijke minimum. Hoewel de helft van uw vermogen is voorbehouden voor de kinderen, kunt u het andere deel nalaten aan wie uw wilt. Ook uw huwelijkspartner heeft een wettelijk deel dat niet ontnomen kan worden. De kinderen moeten hun voor- behouden deel met elkaar delen. Hebt u één kind, dan heeft dat recht op de helft van uw vermogen, twee kinderen op een kwart van het vermogen en drie kinderen elk op een zesde. In het geval van drie kinderen kunnen ouders dus via het testament het erfdeel van een van de kinderen beperken tot een zesde, om vervolgens de andere helft van het vermogen te verdelen over de twee andere kinderen (die zo uiteindelijk elk bijna 42 procent van het vermogen erven).

2. Geen kinderen

Ook mensen zonder kinderen krijgen het advies om een testament op te maken waarin ze aanduiden wie hun erfgenamen zijn. Doen ze dat niet, dan geldt de wettelijke regeling en erven de ouders, broers en zussen hun vermogen. ‘Maar dat is niet altijd wat ze willen. Vaak zouden ze liever iets nalaten aan vrienden of een goed doel. Dat is perfect mogelijk, maar alleen als dat vastgelegd is in een testament’, zegt Soutaer.

3. Voordeel voor de kleinkinderen

Sommige grootouders willen meteen iets nalaten aan hun kleinkinderen, bijvoorbeeld omdat die net in de fase zitten dat ze een huis willen kopen en dat geld al goed kunnen gebruiken. Ook dat kan via een testament worden geregeld. ‘Soms kan het ook fiscaal interessant zijn om de kleinkinderen op te nemen in het testament’, zegt Ann Maelfait, vennoot bij Rivus Advocaten en een autoriteit op het vlak van successieplanning. Er zijn namelijk verschillende tarieven van erfbelasting. Wie in Vlaanderen in rechte lijn vermogen erft (dan gaat het om de partner en de kinderen), betaalt 3 procent erfbelasting tot de eerste schrijf van 50.000 euro, 9 procent op de schijf tussen 50.000 euro en 250.000 euro en 27 procent op de schijf boven 250.000 euro. ‘Wie een groter vermogen heeft, kan ervoor kiezen om dat te spreiden over zowel de kinderen als de kleinkinderen. Zo krijgen zij elk een kleiner deel, waardoor ze mogelijk de hoogste belastingschijf van 27 procent ontlopen.’

14% méér geregistreerde testamenten in 2021 tegenover het jaar ervoor.

4. De voogdij over de kinderen regelen

Een testament kan meer regelen dan enkel de verdeling van het vermogen. Ouders van jonge kinderen kunnen een voogdijverklaring opnemen in hun testament, waarin ze aanduiden wie voor de kinderen zal zorgen wanneer ze er zelf niet meer zijn. ‘Zeker als een van de ouders al is overleden, is het voor de overlevende ouder vaak een grote geruststelling om te weten dat de voogdij is geregeld mocht ook hem iets overkomen’, zegt Maelfait.

5. Een goed doel

Nog een populaire reden om een testament op te maken, is de wens om een deel van het vermogen na te laten aan een goed doel. Het volledige vermogen nalaten kan niet want de reservataire erfgenamen hebben altijd recht op hun wettelijke minimumdeel.

6. De gezinswoning beschermen

Als koppels geen andere regeling treffen en het wettelijke erfrecht laten spelen, erven ze van elkaar slechts een deel van de gezinswoning. De langstlevende echtgenoot of de wettelijk samenwonende partner erft enkel het vruchtgebruik op het gedeelte van de overleden partner. Partners die feitelijk samenwonen erven zelfs helemaal niets. De blote eigendom komt meteen bij de kinderen terecht. De langst- levende echtgenoot of de wettelijk samenwonende partner mag de woning dus wel blijven gebruiken, maar de kinderen zijn al mede- eigenaar. Dat is niet voor iedereen een ideaal scenario, zeker als de verstandhouding al niet optimaal is. ‘Dat wordt vermeden wanneer partners via een testament elkaar de gezinswoning in volle eigendom laten erven’, zegt Maelfait.

7. Besparen op de gezinswoning

Als ouders de gezinswoning volledig aan elkaar laten erven, dan is die nalatenschap in Vlaanderen fiscaal vrijgesteld. Maar wanneer vervolgens jaren later de langstlevende echtgenoot overlijdt, kan dat voor de kinderen een dure zaak worden. Dat komt door de progressieve tarieven van de erfbelasting. Stel: Wim is enig kind en zijn ouders hadden een gezinswoning met een totale waarde van 400.000 euro. Bij het overlijden van zijn vader erft hij de helft van de gezinswoning van zijn ouders. Dat deel heeft een waarde van 200.000 euro. Hij zal daarop erfbelasting betalen. Wanneer zijn moeder overlijdt, zal hij nog een tweede keer erfbelasting betalen op het deel van zijn moeder (eveneens een waarde van 200.000 euro). Door die opsplitsing komt hij nooit terecht in de hoogste belastingschijf van 27%. Maar dat verandert als zijn vader zijn deel van de woning eerst nalaat aan de moeder en bij haar overlijden de volledige woning bij Wim terecht komt. Hij moet dan erfbelasting betalen op een onroerend goed van 400.000 euro en een groot deel van de waarde wordt belast aan het toptarief. Gevolg: hij moet in totaal 60.000 euro erfbelasting betalen in plaats van 30.000 euro. ‘Maar ook dat kan via een testament worden opgevangen’, zegt Maelfait. Want via een restlegaat kan de vader vastleggen dat zijn deel van de woning eerst naar zijn echtgenote gaat, maar na haar overlijden het restant ervan alsnog toekomt aan zijn zoon. Dat zorgt ervoor dat de zoon apart erfbelasting zal betalen op het deel dat hij van zijn vader en moeder krijgt. ‘Zo’n restlegaat combineert het beste van twee werelden: partners kunnen elkaar maximaal beschermen zonder hun kinderen fiscaal te straffen.’

27% bedraagt de hoogste belastingschijf. U kunt die ontlopen door uw vermogen te spreiden over kinderen en kleinkinderen.

8. De ex-partner buitenspel zetten

Gescheiden ouders met minderjarige kinderen hebben nog een andere reden om een testament te overwegen. ‘Stel dat bij een jonge gescheiden mama met twee kindjes darmkanker wordt vastgesteld. Ze heeft niet lang meer te leven. Na haar overlijden komt haar vermogen bij de twee kindjes terecht. Die zijn minderjarig en kunnen dat niet zelf beheren. Dat gebeurt dan door de papa van de kindjes, haar ex-man. En dat ligt toch heel gevoelig’, merkt Maelfait op. Ook daarvoor kan via het testament een oplossing worden uitgewerkt, bijvoorbeeld door in een bewindsclausule een vertrouwenspersoon aan te stellen die het vermogen moet beheren. ‘Op die manier kan een testament voor veel gemoedsrust zorgen. Dat is nog de belangrijkste meerwaarde, meer nog dan de mogelijkheden die het biedt om de belastingfactuur te verminderen’, besluit Maelfait.

3 SCENARIO’S VOOR NIEUW SAMENGESTELDE GEZINNEN

Successieplanning is vaak een grote uitdaging voor ouders die een nieuw samengesteld gezin vormen. Het is zoeken naar een evenwicht tussen de eigen kinderen, de pluskinderen en de nieuwe partner.

Binnen een nieuw samengesteld gezin is het meer nog dan in andere gezinnen belangrijk om de successieplanning vooraf goed te regelen. Alles moet op papier worden vastgelegd, anders kunnen discussies ontstaan over elk aspect dat niet is geregeld’, zegt notaris Joni Soutaer. Standaardoplossingen zijn er niet, want het ene nieuw samengestelde gezin is het andere niet.

1. Alles voor de eigen kinderen

Wanneer mensen hertrouwen, zien ze het niet altijd zitten dat de nieuwe partner het hele vermogen erft. Ze willen vooral dat het merendeel van hun financiële middelen naar de eigen kinderen gaat en het wettelijke erfrecht van de gehuwde partner beperken. Soutaer: ‘Dat valt perfect te regelen met een clausule in het huwelijkscontract die bepaalt dat de langstlevende partner enkel het vruchtgebruik van de gezinswoning en de huisraad overhoudt. Zo kan die partner zelf in de gezinswoning blijven wonen maar erft die verder niets van de nalatenschap. De beperking kan nog strikter, maar de langstlevende moet wel altijd minstens zes maanden in de woning kunnen blijven wonen na het overlijden van de partner. Dat is de absolute ondergrens.’

Sommige koppels laten liever niets na aan de kinderen omdat die alle contact hebben verbroken sinds de nieuwe relatie.

2. Eigen kinderen en pluskinderen gelijk

Met de hervorming van het erfrecht in 2018 werd alvast een belangrijk hiaat ingevuld voor nieuw samengestelde gezinnen. Met die hervorming werd de wettelijke reserve van de kinderen beperkt tot de helft van het vermogen. Dat betekent dat de helft nog steeds voorbehouden blijft voor de kinderen, maar over de andere helft kan helemaal vrij worden beslist. Vóór 2018 was de wettelijke reserve afhankelijk van het aantal kinderen, en vanaf drie kinderen konden ouders nog maar vrij beslissen over een kwart van hun vermogen. Pluskinderen hebben geen voorbehouden erfdeel. Zij moeten dus bevoordeeld worden via het ‘beschikbare deel’. Soutaer: ‘De beperking van de wettelijke reserve geeft nieuw samengestelde gezinnen wat meer marge om alle kinderen – onder wie ook de pluskinderen – een gelijkwaardig deel van de erfenis na te laten.’

Als het de bedoeling is dat de pluskinderen een deel van het beschikbare deel erven, moet dat in een testament worden vastgelegd. ‘Doorgaans is de drijfveer om de eigen kinderen en de pluskinderen helemaal gelijk te behandelen. Toch is dat nooit helemaal mogelijk, want beide hebben nog een andere ouder van wie ze zullen erven. Dat zal altijd voor een verschil zorgen’, stipt Soutaer aan. Een testament biedt overigens geen waterdichte garantie dat de eigen kinderen en de pluskinderen hetzelfde erven. ‘Als na het overlijden van de eerste partner het contact verwatert met diens kinderen, kan de overblijvende partner alsnog de pluskinderen uit het testament schrappen. Met een testament ben je dus nooit helemaal zeker’, zegt Soutaer.

De langstlevende partner kan pluskinderen uit het testament schrappen.

Er zijn wel manieren om dat te vermijden. Als de kinderen en de pluskinderen al wat ouder zijn, kunnen beide partners hun al een deel van het vermogen schenken. Of kunnen er met alle kinderen en pluskinderen bindende afspraken worden gemaakt via een erfovereenkomst, die dan alle discussies moeten vermijden wanneer een van de partners overlijdt.

3. Niets naar de kinderen

Binnen een nieuw samengesteld gezin is niet elk scenario erop gericht om de kinderen maximaal te laten erven of om alle kinderen en pluskinderen gelijk te behandelen. ‘Het gebeurt heel vaak dat koppels liever helemaal niets nalaten aan de kinderen, bijvoorbeeld omdat de kinderen vanwege die nieuwe relatie alle contact hebben verbroken. Dat probleem valt niet op te lossen’, zegt Soutaer.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content